Eyalet-i Nogay

– Kuruluş tarihi 1548 – Yıkılış tarihi 1590/1651
1500 yılında Nogay Eyaleti. Siyasal statü: Eyalet Yönetici Unvanı: Beylerbeyi

Nogay Eyaleti veya Küçük Nogay Eyaleti, geçici Osmanlı Devleti eyaletidir. Eyalette gerçek bir Osmanlı Devleti yönetimi kurulamamış sadece Osmanlı hakimiyeti altında kalmıştır. 1548 yılında kurulmuş ve 1555 yılında yıkılmıştır.

Osmanlı devleti 1517 yılında Yavuz sultan selim devrinde hilafetiti almıştı.

Osmanlı Devletinde eyaletler SALYANELİ ve SALYANESİZ olmak üzere ikiye ayrılıyordu.
Küçük Nogay eyaleti salyaneli eyaletlerdendi. TIKLA: Osmanlı eyaletleri listesi
Salyanesiz eyaletler, mahsulâtı has, zeamet ve tımar olarak ayrılmış, öşür ve resimleri havas-ı hümayun ismiyle hazineye, beylerbeyi ve sancakbeyi haslarına ve bir de zeamet ile tımara ait olmak üzere bölünmüştü.
Salyaneli eyaletler; has, zeamet ve tımara ayrılmayarak doğrudan doğruya devlet hazinesi tarafından mıntıka mıntıka her sene iltizama verilirdi; bu eyaletlerin senelik hasılatından bir kısmı beylerbeyi, sancakbeyi, asker vs. maaşları için dağıtıldıktan sonra kalanı devlet hazinesine yollanırdı.

Nogay Eyaleti, I. Süleyman’ın Hazar Denizi ve Azak Denizi arasındaki Kıpçak-Eli bölgesindeki Nogayların yaşayan Nogay Ordası’ın beyi Musa Beyzâde Yusuf Bey’e 1548 yılında Emîr-ül ümerâlık vermesiyle kurulmuştur. Hem Beylerbeyi hem de Nogay Ordası hüküdarı olan Yusuf Bey, Kazan Hanlığı’nın Rusya Çarlığı tarafından işgal edilmesinin ardından Ruslarla birlik olan kardeşi İsmail Mirzâ tarafından 1555 yılında pusuya düşürerek öldürülmüştür. Ardından Nogay Ordası Osmanlı hakimiyetinden çıkmış ve Nogay Eyaleti son bulmuştur.[2]

1578’de Yusuf Bey’in torunu Urus Bey’in Ruslara boyun eğen babasının aksine tâbiyet arzetmesiyle kendisine tekrar sancakbeyliği verilse de (Mühimme XXXVIII, 98) Nogaylar kuzeyden Rus baskısıyla giderek Kafkasya’nın kuzeyine doğru göçetmeye başladılar ve 1651’e dek kâh Ruslara kâh Osmanlılara tâbi olarak hayatiyetlerini sürdürseler de önemlerini kaybettiler.
Yöneticileri
* Musa Beyzâde Yusuf Bey (1548 – 1555)
* Urus Bey (1578-1590)

*     *     *     *     *     *     *     *     *
Not: Vikipedinin Nogay sayfasındaki bilgilere göre
Bunlardan Yusuf bey Nogay Orda yöneticisidir.
Yusuf Biy, Musa’nın oğlu, Biy 1549-1554, ö. 1556

Urus Bey ise Büyük Nogay Ordası yöneticisi olarak geçmektedir.
Urus Biy, İsmail’in oğlu, Nuraddin 1563-1578, Biy 1578-1590

 Küçük Nogay Ordasının tesbit edilebilen yöneticileri şöyle gösteriliyor.
* Gazi Biy, Urak Mirza’nın oğlu, Mirza 1554-1569, Biy 1569-1576
* Yahşisaad Biy, Mamai Mirza’nın oğlu, Biy 1576-1590
* Bapan Gazi Biy, Said Ahmed Mirza’nın oğlu, Biy 1600-1621
* Kasım Biy, İslam Mirza’nın oğlu, Biy 1621-1639

Görüldüğü gibi Nogay eyaleti yöneticisi olarak gösterilen isimler, Nogay ordası ve Büyük Nogay ordası biyleridir. Eğer durum böyleyse yukarıdaki harita sorunludur, çünkü durum bu ise harita Nogay ordasını ve Büyük Nogay ordasını içeriyor olmalı idi.

Küçük Nogay ordası ile Nogay eyaleti farklı yöneticilere sahip görünüyor. 1578-1590 yıllarında ikinci kez Osmanlıya bağlandığı söylenen Urus biy ile hemen hemen aynı yıllarda 1576-1590 Küçük Nogay ordasının biyi olan Yahşısaat mirza olarak gösterilmektedir.
Bilgiler arasında çelişkiler gözüküyor.