3 Nisan, 2025
0 Comments
1 category
EDİGE
| Ey… Ey… Azavda olğan altmış xan. Cayıqta olğan yetmiş xan. Qırğızda olğan qırq xan. Olarnın alayı bir yerge toplanıp kefteş etip, episine ortaca kelgen bir yerge şekerli göl yaptırmağa qarar be- reler. Em ortaca kelgen bir yerge bu şekerli gölni yaptıralar. Yıl kele. Yıl kelgende alay xanlar şu gölge toplanıp, quş avlaylar. Toqtamış xannıfi quşı quşlarnın padişası eken. Onıfi quşı quş tutmay turıp, başqalarımn quşları quları quş tutmağa bar- may ekenler. O xanlarnıfi arasında Temir xan değen bir xan bar eken. Temir xan Toqtamış xannıfi quşuna qızıp, “Bizim aramızda onday etken quş yoq, şu quşnın bir yumurtasını alsam, nasıl olur eken.” dep tüşüne. Xanlar yerli-yerine qaytalar. Temir de, yerine qaytqan sofi Toqtamış xanğa elçi ciberip: -Şu quşnın bir yumurtasını mana satsa, ne is tese onı berer edim,-dey. Toqtamış xan: -Men yumurta satmağa qırcımancı degilim,- dep elçini qaytara. Toqtamış xannm quşlarmı baqa turğan Qutluqaya bey: -Şu Toqtamışqa berecek parasını mana berse, men ona şu quşnm bir yumurtasını berer edim,- dep xaber cibere. Temir: -Toqtamışqa berecegim qadar beş berermen ille mana şu quşnın bir yumurtasını bersin,-dey. Qutluqaya bey şu quşnın bir yumurtasını Temir xanğa gizliden-gizli berip cibere. Bu quş yılda eki yumurta qozlay eken. Quşnm yumurtalarını alacaq vaqıtta, şu xanlıqta ne qadar xalq olsa da, alayın toplap, pelvanlar küreştirip, tor- ğay tobuğından, baqa kişenliginden aş berip, aşap- içip, açtan qırılıp, şay etip yumurtalarnı alır ekenler. Quş selbi terekday bir tereknin töpesine yuva yapıp onda qozlay eken. Qurtluqaya bey, uzun arqandan merdiven yasap, kene de tereknin töpesine çıqıp: -Xan efendi, quş qartayadır daa, er yıl eki yu- murta qozlay turğan edi, bu yıl bir yumurta qoz- lağan,-dey. Xan efendi: -Olucudır, oğlum,-dey. Toplanğan xalqlar dağılıp keteler. Kel, kelelim yıl kele, yıl kelgen son, bir daa quş avlamağa baralar. Quşlarnm padişası olğan Toq- tamış xannm quşı, oynamağa başlay. Lâkin bu sefer Temir xannın quşı Toqtamış xannın quşundan evel quş tutmağa bara. Toqtaqmış xan Temirge: -Bu quşm qaydan aldın.?- dey. Temir: -Öz quşumnın balası,- dey. Toqtamış: -Bu yıl menim bir yumurtam ğayıp oldı, sen ona bir yaramazlıq yaptın ğalba,-dey. Yerine qaytıp kele. Er bir xannm bir dane ğayıp bilicisi-elçisi ola ken. Biliciden soraylar. Bilici: Qutluqaya beyden başqa kim etecek onı,- dey. Xan: Qutluqaya beyge nedaym ceza bereyim?- dey. Bilici: -Senin mürifi basılğan yerde, onıfi Qutluqaya bey adı oqulmasm, Qara dağğa alıp ketip taşlarsın o, anda ne işlep keçinse, keçinsin,- dey. Toqtamış Qutluqayam Qaradağğa quva. Qutluqaya anda çalı-çırpıdan ev yasay ve quş avlap keçine. Künlernin birinde o, avdan kelgende, evi süpürilgen, aşı pisken ve evinin içinde bir qız otura ama bu qız ay desen avızı, kün desen közü, qaranhq yerge çıraq olacaq, dülberlikte doğğan aynın on dörti. Bir püskirgende melevşe yaprağı kibi mayısa eken. Qutluqaya ona: -Sen menim olursın,-dey. Qız: -Yaxşı, olurım,- dey. Qutluqaya: “Toqtamış xannm müri basılğan yerde menim Qutluqaya bey adım oqulmayacaqtır. Özümiz mında bir nikâ eteyik, dey. Vi , 5 «v ı% Qız: “Sana üç şartnen bararım. Burnuma baq- mazsıft, qoltuğıma baqmazsıfi, ayaqlarıma baq- mazsın. Sen kelgende men er vaqıt evde tapılırım, sen qaqırıp, tükürip kelirsin. Bizim nikâmız şu üç şart olsın,- dey. Şunen nikâ etip oturalar. Şimdi künnin birinde Qutluqaya: -Bu yernin aşı bitti, mana yolğa aş pişir, men yolğa ketecekmen,- dey. Kete, qaytıp kele. Apayınm burnma qaray kensiregi yoq, ayağına qaray – tobuğı yoq, qol- tuğına qaray – öpkesi körüne. Bundan son apayı Qutluqayağa: -E… e… endi şartımız bozuldı, altı aylıq balam bar, onı yol yanında tapsam, yolğa atanm, suv ya- nında tapsam suvğa atarım, – dep yoq olıp kete. Qutluqaya bey onda ölip qala. Bir Esevay değen qart bar eken. Bu qart eçki qaray turğan eken. Künlerden bir kün bu qartnıfi eçkisi savula. Bir kün apayı ona: -Sen qartlığında alcıy başladın ğâlba, çölde bal- larınnen eçki savıp başladın,- dey. Qart: -Yoq, etmeymen, -dese de olmay. Qart: – Endi anılmasam olmaz,- dey. Anıla başlay. Bir kün endekten bir bala sesi çıqa, sarı eçki banp şu balanı emize. Esvay qart balara alıp evine kele de: -Qarı, qan, men xırsıznı tuttım, xırsız mına mı- navı bala eken, -dey. Olarnın özlerinde de, süt emgen bala bar eken. Olar bu eki balanı da birlikte baqa ve endekten tapılğam içün, balanın adını Ediğe qoyalar. Padişamn manecilerinden 40-ncısı tüş köre, 41-ncisi xanğa tabirley: -Şu aynın, içinde bir Ediğe adlı bala doğğan, senin başına şu yetecektir,-dey. Xan: -O menim başıma yetkencek, men onın başına yeterim. Şu ayda doğğan balalamı köyü-köyünen yaqmız,- dey. Yaqa-yaqa keleler. Ediğe yaşağan köyge de ke- leler. Köyde ateş yaqalar, felân oğlu felân, tügen oğlu tügen – dep er kesnifi balasını ateşke alıp ata- lar. Edigenifi atı olar arasında yoq eken. O qala. Şimdi bu bala bayağı ösip büyügen sofi ba- lalarnen aşıq oynap cüre, balalar onın aşığını yuta, o ise balalardan tutıp keri ala. Bir kişi tura da: Bala, senin pelvanlığm olsa balalarğa olmasın, babannın suçmı almağa bil,- dey. Ediğe: -Babamnın ne suçı bar?-dey. Qutluqaya bey baban Qaradağda qurtlap- bitlep qaldı,- dey. Anası Edigege talqan qavurıp, altın qaşıqnen bere, Ediğe aşamay, kümüş qaşıqnen bere, almay, qolunen bere, qolunen bergen vaqıtta qapqaç etip, onın qolunı tuta da: -Menim atam kim? Anam kim?- dey. -Bilmeyim,-dey. -Yoq, doğrusını aytacaqsın,- dey. -Aysa, seni yerden tapqan edik,- dey. Ediğe: -Aysa savluqnen qalıfiız, men ketem endi,- dey. Anası: -Ketecek olsan balam, böyle ketme! Sana at be- reyik, qılıç qama taqayıq, şaytip ket,- dey. Ediğe: -Yoq, kerekmey, eğer yiğit olsam, onı özüm tapar, yiğit olmasam, siznin bergenifiizni de co- yarman, savluqnen qalıfuz,- dey de anası ve ba- basınen savluqlaşıp şu yerden çıqıp kete. Yolda ketip baratatqanda, artından dört atlı yetip: -Selâm aleyküm, balam, oğurlar olsm, dey. Ediğe: -Alla razı olsın, sizge de oğurlar olsm,- dey. Biraz yer ketken son aqaylarnın birisi: -Ey aqaylar, artımızdan köpek yetken edi, ama insan yetken yoq edi, biraz çaptırınız da o bala artta qalsm,- dey. Bular atlarını çaptıralar, lâkin olar barğan yerge Ediğe de bara. Şimdi bu dört kişi atlarnı sen qara- men qara- dep birbirlerinen sıltavlaşalar. Ediğe: -Ey, aqaylar, qartnın yaşı olğancek, qoşnm kö- peği ol, değenler, içinizde menden yaşınız yoq, şu atlarnı men qarayım, – dey. Olar da: -qara- deyler. Şimdi Ediğe atlarnı otlatmağa alıp kete. O künnifi üküminde ofiğanğa yarı gecede nur cava eken. Buna nur cava. Bir qudretli boran peyda ola. Bala cigeni, qıhçnen arqadaşlarına kele: -Ey arqadaşlar, bilgen duva-senefiizni etiniz. Yarı geceden tan atqancek, dört atımız beşev oldı, – dey. Olar da: -Beşincisi senifikidir, deyler. Saba tura keteler. Bu arqadaşlarnm artından kete. Yedi başlı, bir quyruqlı yıîanğa rast kele. -Aqaylar, yılan düşmandır, keliniz öldüreyik,- dey. Öldürecek olalar, yılannın yedi başı yuvağa sığmay, yedisi yedi yaqqa darqay, olar yılannı öl- düreler. Ondan da bir dağğa ketip barayatqanda, yedi quyruqh, bir başlı bir yılan daa rast kele. Şimdi bala: “Yılan düşmandır, keliniz öldüreyik” – dey. Öldürecek olalar bir başnıfv artından yedi quyruğı da, qobağa kirip kete, öldürip olamaylar. Ediğe: Aqaylar, bundan bir ibret aldmızmı? -dey. -Yoq, – deyler. -Ana yılannın yedi başı, bir quyruğı bar edi, om öldürdik, ırana birisinin bir başı, yedi quyruğı bar edi, episi onın artından kettiler, öldürip ola- madıq, dey. Bu yerde atlılar: -Aramızda yaşımız da sensin, başımız da sen ol, -deyler. O baş ola. Toqtamış xannıfi odasına barıp tüşeler. Ediğe baş olıp xanğa temenna ete. Xan: -İçinizde balabanınız yoqmı? -dep soray. -Bardır xan efendi, -deyler. Ediğe yoldaşlarına: -Bar, xannın borasını al da keliniz, -dey. Şu arada ketirip, pencere öğüne toqtatalar. Xan: ne?-dey. Ediğe: -Balabanımız budır xan efendi, – dey. Xan: -Saqallmız deyim, -dey. Ediğe: -Saqalhmız da bardır, -dey Yoldaşlarına: -Bar, xannm eçkisini al da keliniz -dey. Alıp ke leler de xannm evine cibereler. Xan: -Bu daa ne? -dey. Ediğe: -Saqallımız budır, xan efendi,dey. Xan: -Söz anlarınız barmı deyim?-dey, -Söz anlarımız da menim, -dey. Xan: -Ne işlep keldiniz? – dey. Ediğe: -Xan qapısma ötmek aşamağa keldik, -dey. Xan Edigeni yanına xızmetçi etip qaldıra. Anavı arqadaşlarına da başqa birer iş bere. Ana şimdi bundan da, bir qaç yıl keçken sofi, yaş, yaş çağına kele. Bir kün xannen yolğa çıqalar. Deniznifi içinden bir metiy kele. Ediğe: Xan efendi, şu metiynifi içinde mal olsa me- nimki, – dey. Xan: -Can olsa menimki, dey. Metiy yalığa çıqa, açıp baqsalar içinde bir qız bar, amma doğğan aynın on dörti, ay desen avızı, kün desen közü, qaranğı yerge çıraq olacaq, doğğan aynın on dörtüne befizey. Bir püskürgende melevşeyaprağıday mayısa. Xan efendi qıznı körgeninen: -Can olsa, menimki değen edim, qavil menim, -dey. Ediğe: -Qavil senifikidir. Lâkin bu sıfattaki qıs- qayaqlmı metiyge salıp cibermezler, bunıfi bir se- bebi, yaxut bir eksikliği bardır, -dey. Xan: – Bu, Ediğe bala ekende değil de, yiğit çağına kelgen sofi çıqtı, -dey. Onı Edigege lâyıq köreler, ve ona bereler. Bir yıl değende bir er bala doğa, öse büyüy. Edigenifi xızmeti, xanğa -“Saba xayır”, “Aqşam xayır” aytmaq eken, Xannm apaqayı olar- nı deney. Ediğe qapıdan kirgen vaqıtta, xan otur- ğan yerinden köterile eken. Xannm apaqayı bir kün: -O qadar paşalar, baylar kele, sen yerinden kö- terilmeysin, ama bu kirgende köterilesift -dey. Xan: ;, – Köterilmeymen, -dep qarasa da, apaqayı: – Köterilesin, -dey. Son xannın apaqayı: – Onı bilmek içün seni minderge tikeyik, eğer minder köterilse, köteriledirsin, -dey Om minderge tikeler. Ediğe kirgende xan kö- terile, em minderni de kötere. Ediğe xanğa saba xayır ayta ve aylanıp çıqacaqta xan: -Toqta!, dey. Ediğe: -Lepi sultanım, buyurıfiız, -dey. Xan: -Ediğe bir bardaq qatıq alıp kel, qaymağı üstünde olsun, -dey.. Ediğe alıp kele. Xan qatıq üstündeki qay- maqnı avuçlap alıp özü qapa, sofi Edigege: -Buyurıfiız, -dey. Ediğe xancerjni çıqarıp qatıqnı toğuy da, kö- terip içe, çıqa cüre bere. Xannınqansı: -Sen ne ettin, o ne etti? – dey. Xan: -Men ne vaqıtta olsa senin başını burıp alırım dedim, -dey. Apayı: -O ne etti?-dey. Xan: -Onın neden xaberi bar?-dey. Apaqayı: -Ya xancerini çıqarıp qarıştırğanı ne? O ne va- qıtta olsa, senifi qanını içerim değenidir. Sen küçin bar da esin başına cıy da, onın kim ekenini bil! – dey. Toqtamış xan Canbayma ayta: -Şu yigitnin batırlığını bil, şu yiğit mana düş- manlıq etecekmi? -dey. Canbay: -Yoq, men bilamam, -dey. Xan: -Sen özün bilip olamasan, bilecek kişini bilsen, mana ayt, -dey. O zaman Canbay ayta: -Xanlarnın bilicilerini toplap, sorayıq, -dey. Toqtamış xanlıqta ne qadar bilici bar, olarnın ala- yını toplay, lâkin biliciler de bura bilip olamaylar. Bir Kemalnm oğlu kelcanbay bar eken, o: -Ediğe, qal mında sen, men senin Ediğe ol- ğanını, senifi babafinı, dedefini bilemen. Menim, yaşlarnı bir yolğa salğan adetim bardır. Seni de bar yolğa salacaqman, qaçqanday olsan, anavı otuz at- lının alayı seni quvacaqlar. Men olarnın miner yap züngülerini kesip, tasmanen iliştirip saldım; min- dim değende, alayının sırtı üstüne yıqılğanını bir seyir et; senin kim olğanını bular bilmezler, mına kelgen bilicilerden de bilgen soyları aytmağa qor- qalar. Lâkin 390 yaşına kelen bir sofracorav bardır, o kelse, senin Ediğe ekenini sultanğa aytır. Bilgen son “öz qolufinen bal iç” -dep safta zeer berirler. İçtin ölersin. Sen şu balnı alayatqanda, men “burnun yanayatır” dermen, sen balnı xannıfi ba- şına ur da çıq. Men qudretberdini qapığa yanaştırıp Salanm, miner qaçar ketersin. Menim de dostluğım şudır, menden şundan ğayn dostluq isteme, -dey. Onda cıyılğan biliciler sofracoravnı köstereler. Özü suv boyunda 390 yaşağan, Tamırlan şuvşağan, Saqtiyanen çattırğan, Azuvları boşağan, Çiy ipeknen sıqtırğan. Bizde büyük sofracorav bardır, -dep sof- racoravnı köstereler. O zaman xan Canbayğa: -Sen menim canbayımsın Könegen yernifi atısın Er biyenin sütüsifî, Küneşimnifi saibısıfi. Sen ketersin Canbay, -dey. Canbay belin tartıp buvdı, -dey, Atma Canbay mindi, -dey, Cele corta ketti, -dey. Ona banp yetti, -dey, Xan xaberin ayttı, -dey. Lâkin sofracorav kelmey. İç yüz doqsan yaşadım, Atqa miner alım yoq, Arabağa miner amalim yoq, -dey. Son eki devenin üstüne zenbil salıp cibereler, kene de kelmey. Doquz toru at yektirip bir araba ci- bereler, kene kelmey, “qartlığım bar”, -dey. O vaqıtta arabacı dey: Doquz toru at yektirdim, Araba yekip ketirdim. Tenine salqın olsun, -dep, Allı güller caydırdım. Özüne yumşaq olsun, -dep, Al çuxalar töşettim. Endi üç oldı, küç olur, Eğer endi kelmesen, Xannın xatri qalır,-dey, Bu sözlerni eşitken son, Coravcı zornen turdı, -dey. Arabacı arabasını yekti, -dey, Üstüne taze güller tökti, -dey, Altı kişi köterip coravnı, Arabağa saldı, -dey, Altı suvnıfi boyundan On gece cürip yetti, -dey, Corav xanğa kelgen son, i Toqtamış aldına çıqtı, -dey. Qoltuğına kirdi, -dey. İşke baştan yol berdi. Keregini mol berdi, On ayağından bal berdi, Sol ayağından bal berdi, Coravcı onı aldı, -dey. Bal ayaqnı içti, -dey. Bal yürekke tüşti, -dey Çalınız “borlu” dedi, -dey. Toqtamış xan ayttı, -dey. Tolğıp ol batır kim. Coravcı mana aytçı, -dey, Corav xanğa ayttı, -dey, Beş yüz yaşağan xan kördim, Beş yüz qazan aş kördim, Alımı senden az edi, Berimi senden köp edi, Om körgen qartınman Sıylasan senin mırtmman Eğer meni sıylasafi, Bir ölecek qartıfiman Bunday etken xan evinde, Batırlarınm sınap, Düşmanıfinı aytırman. Çalın “borlu” dedi, der. Toktamış han dedi, der. Yırlayarak, o batır kim. Falcı bana söylesene, der, Falcı hana dedi, der, Beş yüz yaşamış han gördüm, Beş yüz kazan aş gördüm, Alması senden az idi, Vermesi senden çok idi, Onu gören ihtiyarınım Ağırlarsan senin topacınım Eğer beni ağırlarsan, Bir ölecek ihtiyarınım Böyle bir han evinde, Yiğitlerini sınayıp, Düşmanını söylerim. Xan ayttı, -dey, sen aytçı Balaban meclis eteyim. Dörtxaneli ocaq qazdır Seksen sekiz ögüz soydır, Bifi bir qandil yaq xanım, Birini binge qat xanım Bin bir çatır sal xanım, Altından ayaq ketir xanım, Altından skemle ketir xamm, Andan sofi sana tolgayım, -dey. Toqtamışnen qart sofracorav oturalar. Son qart ayta: Üç batır kelsin, -dey. Üç batırğa xaber bereler. Üç batır kele: Ayaqnen qart bal berdi, Üç batırğa ayttı, -dey, -Qaysıfhz batır olasınız, Balnı o içsin – dedi, – dey. O zaman küçük batır içti, -dey. Corav ona ayttı, -dey: -Aferin batır ekensin, Xanğa batırlıq etsen nasıl etersin? – O zaman yiğit ayttı, -dey: Qale buzarman xazine ketirermen. – Xanğa eğer düşmanlıq etseler, Nasıl etersin? -Avlanıp atqa minermen, Kevdesin eki bölermen, Bölüngen qoyday etermen, Börktay kiyip ketermen Degenimni etermen, Eğer değenim etmesem, Atammn aram oğlu olurman, -Qaytınız endi dedi corav İç yigitke, Arğı oğul da bergi oğul Batır eken küçük oğul, Qolları uzun körüne, Mergin eken küçük oğul. Erini ufaq körüne, Sözge çeber küçük oğul, Parmağı cezday mayışqan Çeber eken küçük oğul, Saçı ayday balqılday, Asıl eken küçük oğul. Beti nurday tökülgen, Töre olur bu oğlı. Ensiz qozu, sansız qoy, Köp-köp asker toysun dep, Soyıp ketken küçük oğul. Aylanmağa köp yurtqa, Belgi tiger küçük oğul. Argıda künnün sonunda, Töre olır küçük oğul. Endi men kişi taramam, Eğer kişi tanısam, Bu Qurtluqaya beynin oğlu, Ediğedir bu küçük oğul. Qart Qurtluqaya beynin oğlu Ediğe ekenini rarlaştırdı ve xanğa ayttı: -Pek çoq aqça bersen, -dey, Men onı zeer berip öldürermen, -dey. -On bin kümüş berermen, Sen onı barıp öldür, -dey, Qart -Edigeni çağır, -dey. Xannınbatınsensiii,-dey Xan özü sana bal bere, İç sen xannın balın, -dey. Bal dep corav zeer berdi, Canbay boynuna soqtı, -dey. Edigenin qolundaki balı töküldi. -Ana burnun qanadı” , -dey, Qaçıp çıqtı Ediğe, Canbay ayttı Edigege: Atın minip qaç, -dedi. Ediğe qaçıp ketti, -dey. Canbayğa xan efendi ayttı,-dey: -Menim düşmanım Canbay, Soğıp qaçırdın üyümden. Canbay cevap ayttı,-dey: – Düşmanın ekenin bilmedim. -Aysa Canbay qaytar, -dey. Eğer Canbay qay tarsan, Sana qızımni berermen. Canbay artından ketti, -dey. Yetti Canbay ayttı, -dey: “-Qaytsana Ediğe qaytsana, Qaytıp xanğa öpkeli Sözlerinni aytsana.” “-Ayağı terek, boynı erek, .,, At berermen, minsene”, -dey. Eteğinden yeni uzun, Ton berermen kiysene”, -dey. -Altıayaqnenbalberermen,-dey. Om da alıp içsene. Otuz eki xan edi, Edilnen cayıqta, Toqtamış xanday yoq edi. Zevqnı anda sürsene.” Ediğe: Qaytmam da Canbay, qaytmam da, Qaytıp ofia öpkeli sözlerimni aytmam da, Ayağı terek, boyum erek, At berse de minmem de, Avım qutsuz olğan sofi Eteğinden yeni uzun Ton berse de kiymem de, Celkeme toyğalı müyüz bitkencek. Altı ayaqnen Bal berse de içmem de, Ernim celke olğancek. Bosağası altın olsa da, Eğilip körüş etmem de, Qayt endi Canbay, qayt endi Xanğa öpke sözün ayt endi Kemalnın oğlu Kelcan bay, At celkeli “it Canbay”, Para bergennifi oğlusın Mal bergennifi qulusm, Tartıp tilin kesermen, Tanlayma tel qızdınp başarman Qanınnı yatıp içermen Men bu ketişnen ketermen, Şax Temir xanğa yetermen, Şax Temir xan mafia qol berse Alla mana yol berse, Men Toqtamış xannı da, Ayağıma masxara etermen. Om aytıp ketti,-dey. Şimdi Canbay da: -Xannıfi da izi qara olsun Edigenin de, Canbay adım turar ekeç bir tilim ötmek qayda barsam ta- parman,-dey de başqa xanhqqa kete. Ediğe ketip barayatqanda, bir kişige rast kele. Bu kişiden nasıl xahqtansın dep soray. -Temir xannıfi xalqındanım, -Temir xandan ne xaberin bar? -Temir xannm alı müşkül. Bir Qabardin onin qızını alıp qaçtı. -Ofia qarşı asker çıqtımı? -Ofia asker xayır etmey. Onıfi arqasında yılan qubesi bar, ona qıhç ötmey. -Qılıç ötmese de, menim qıhçım öter ona, om men ararım dey. Ediğe şu yerden kete, bir yerde asker körüle, çep-çölen sayıla, asker sayılmay. Ediğe “olsa-olsa bu Qabardin askeridir” – dep tüşüne. Ana şimdi askerge bara. Qabardin ağağa yermağan (baxşış) cibere. Qabardin: Bu kimnin marafeti? -dey. Qınmdan bir yiğit keldi, onın marafeti, deyler. Qırq qazannı qırq kişi köterip asa turğan ekenler, Ediğe bir özü köterip asa. Aşçı olsın o, deyler. O aşçı olıp cüre. Er vaqıt suvnıft qatında toqtay ekenler. Bu suvnı bir saatlik yer keçip toqtay, sofi askerler sögünip başlaylar: -Atm mında otlatacaqsın, suvnı qayda içeceksifi,- deyler. Şimdi Qabardin xalklan şikâyet eteler: -Niçün suvğa yaqm toqtamadın? -deyler. Ediğe: “Suv olğan yerde, ot olmay ayaqlı ay- vanlar ola, alıp keter suvarırsınız”, -dey. Qabardin: “Aferin, Ediğe” , -dey. Son Qa- bardin yuqlamağa yata. Onın başı arabanm tö- rinde, ayaqlan altmış çift ögüznifi moysalarından keçip çıqa. Askerler de alay atlarnı suvarmağa alıp keteler. Qabardinnifi yaranda yalınız bir Edigenen qız ekisi qalalar: Qız: -Men babamdan sorağan edim, baxtında Ediğe rast kelse, seni o qurtarır, -değen edi. Men Edigeni qaydan bilerim değende: -Ediğe mandaş qurınıp oturır, oturğanda astına ille bir şey salır, -değen edi. Men senin kiyizinni xırsızladım, er şeyni xır- sızladım, sen astına iç olmasa cügen salıp oturasın, sen Edigesin, -dey. , Ediğe: -Aysa, kel qurtarayım, -dey. Tanışlığı barmı şu yavurnın? -dey. Qız: -Qoltuğının astında , -dey. Sofi Ediğe oqnı alıp tarta, Qabardinnin öpkesi, bağın kökte oynay, şu yerde can alâmetinen Edigenifi atınm quyruğından tuta, atnm art ayaqları tizine qadar yerge kire. Ediğe abdıray. Qız qolundaki qılıç anannın qalağı değil de, çal atnm quyruğı , -dey. Ediğe öyle yapa, qurtulalar, ordum aydatıp Temir xanğa baralar. Temir xan oğa qızmı berecek ola. Ediğe: -Men onı qardaşım ettim, almam, -dey. Temir: -Aysa tile tileginni, -dey. -Men tilegimni tilesem, er bir ayvandan yüzer dane berersifi. Atnm tüsü ne day olsa, asker tüsi de onday olacaq, dey. Temir razı ola. Ediğe şu askerlerni alıp Toqtamış xanğa kele. Onın köyü aldında balaban oba bar eken, şu obanı sabadan aqşamğacek çal atlı asker aylana. Qaçıp ketken Kemalnın oğlu Kelcanbay xanğa yetişken. -Ediğe çoqtan çoq asker alıp kele yatır, seni öl- dürecek, dey. Bundan qaçqan qurtulır, – dey. Toq- tamış xan qaçıp kete. Canbay atqa mine de, Edi- gege kele. -Ediğe dostım, xoş keldin, – dey. Toqtamış xan qaçtı, buyunfiiz sarayğa, – dey. Sarayğa keleler. Edigenin oğlı Nuradin babasını qarşilap çıqa. O, şimdi ösken yiğit olğan. Toqtamış xannıfi Xanıkey adlı qızıra tu tıp, Nu- radinge bereler. Nuradin babasına: Endi sen qar- taydın, Toqtamışnın artından men quvayım, – dey. Toqtamış xannın artından quvıp kete. Nuradin onda bir göl yarandan keteyatqanda, Toqtamış xannın başı üstünde qırğıy quşlar baqırşa, o vaqıtta Toqtamış xan dey: -Ya ağızın açma qırğıy quş, Göl nesi men edim, Seni gölden ayırğan, Ediğedir, Ediğe, – dey, Ediğe ernifi uh edi, Er tanrının qulı edi, Anasıcinninqızıedi, Atası şeyix uh edi, Edigenin uh Nuredin, Bermesin alla muradın. Nuradin toqtay baqa, Toqtamışnm qamışlıqqa kirgen ızı bar, çıqqan ızı yoq, şaşa, yel ese, qamışlar şuvulday, sızğırşalar. Toqtamışnın sesi kele. Nuradin: -ax, bu yerde eken, – dep qıdırıp kete, tapa da oran başını qaqıp ala, yerine xaber ete. Ye- rine xaber etken son, bir xanhqta ne qadar xalq bar, alayını başına toplay, bav bastırıp bal içirip otu- ralar. Kemalnm oğlı Kelcanbay, sarayğa kele, içe- riğe kire ve Enikeynen, Canıkeyge: -Siznin bayramınız barmı, ne tedarek qu- raya tirsiniz?- dey. Olar: -Nuredin keleyatır, köresifi, – deyler. Canbay: -Asıl, qısqayaqhnın saçı uzun, aqh qısqa olur, dey. -O siznin babanıznı öldürip keleyatır da, – dey. Bu vaqıtta Xanıkey ve Canıkeynin evinde bulunğan apaylar: -Köresifi, ne bar anda, Toqtamış oran qart ba- basını öldürgeni içün, ondan aqqını alğan, -deyler. Xanıkeynen Canıkey paqıl etip Edigenen Nu- radinnin arasını bozmaq içün Nuradinnin öğüne: – Baban bizni xorladı – dep, ağlap çıqmağa qarar be- reler. Canbay yolda Nuradinnin aldma çıqa: -Sefer mübarek olsın, düşmannın başını alıp keleyatırsıfi e?” – dey, Ediğe cemaatnı başına cıyıp otura. Keldin seni zeerlep öldürecek dey, – Xan özü olacaq, -dey. Şimdi Canbay ondan da çapa. Edigege kele. Ediğe cemaatnı cıyıp otura eken. Canbay ona da: -Közün aydın, Nuradin düşmannın başına alıp keleyatır, qılıçını qayrap keleyatır. Bardım, düşmannın başını alayım, – dep keleyatır, -dey. Nuradin kele, em aqiqat Ediğe cematnı başına cıyıp otura. Xanıkeynen Canıkey ağlap çıqalar: -Baban bizni xorladı.. – deyler. Nuradin bu yerde açuvlamp: -Ma düşmannm başını, – dep babasına kötere ata. Babası: -Pezemeknin balası! – dey. – Mana yedi sul- tannıfi başını ketirdinmi yoqsa, bir sultannıfv başını ketirgenifinen bu qadar kibirlenesifimi? – dey. Sofi Canbay ayta: – Arğımaqnı azdırma Nuradin, Atnı qayda minersifi? Aqqan suvğa qan quyma, Suvnı qaydan içersin? Qavdanlı yerge ot berme, Otnı qaydan otlarsın? Qartayğanda qart atanm Quvalap, qayda banp onarsın? Nuradin ayta: -Kemalnıfi oğlu, Kelcanbay, Keri sözlü, it Canbay, Arğımaqnı azdırsam Xalqımdan saylap tulpar minerim. Aqqan suvğa qan quysam, Şerbet saylap içermen. Qartayğanda qart atamnı Quvsam, men kabege banp O zaman üç kere tevbe etermen, Anda banp yefiarman, – dey. Nuradin babasına ayttı dey: -Ya babam öldür meni, Ya öldüreyim men seni, O zaman babası ayta: -Buz ağaçtan büyügim, Bulutqa tiymey iç tınmam, Kelsem eğer bir çuvaqman, Gürlesem tan yuqusmı buzarman. Ediğe oğluna dua etti. Oğlu artına yıqıldı. Avuzı, burum qıyşaydı. O zaman Canbay ayttı: – O birden bir balandır, Beddua etme. Ediğe! Sen dua et oğluna, dey. Ediğe ona dua ete. Nuradin babasının yanına kelip ayta: -Kesek çıqqan bulutman Cavmay tunp toqtamam, Anamdan qara tuvğanman Sabunnen cuvsaft ağarmam. Buluttan qıyış çıqqanman Aldıfia alsan toz olmam, Atadan birev oğlanman dey de Nuradin babasını quva. Ediğe: – Er Nuradin doğa dep, Ebanaylar ketirttim, Sana beşik kerek dep, Qumaç – çuğa caydırdım. Qumaç qattı olur dep, Saylatıp cünler caydırdım. Yigtf çağına kelgende Saylatıp tulpar minsettim, Xalq arasına barğanda, Xalq sevgenday olsın dep. Safia temiz tonlar kiydirdim. Yiğit adın çıqçm dep, Artından qırq yigitke ozğarttım. Sözge çeber olsm dep, Artından ebet Kemal oğlu, Kelcanbaynı cürsettim, Xuday közüm qızartıp, Saqalım saçım ağartıp, Qartlığımda men sana Quvalağanday ne ettim? Nuradin: – Etmedim, deysin, ettin sen, Iqrar iman etip qayttın sen. dey de: Ya meni öldür, ya seni öldürermen dep Edigeni kene quva. Ediğe: – Xatımtayday cumartsm, Azmanday bir pelivansın, Aliden aliy ulusın, Arslan ekensin sen, oğlum. İndden, Yemenden kişi ciysam, Ortağa ağaç tiksem, On doquz körük bassam, Derecege çeksem, Saf altın ekensin oğlum, Men qaçayım sen quvala, Er bir yerde düşmanların Avlaq qaçsın mirza oğlum, -dey. Ediğe: – Qara tavda biri-birimizge oq atışqanda, kö- rüşirmiz, – dep çıqıp kete. Ediğe değen Ediğe bir an evelsi olacaq şeylerni bile turğan, onı cin qızı olğan anası vastasınen bile turğan eken. Şimdi o tavğa çiqa kete. Şimdi Nuradin xan olıp qala. Şu köyde bir kişi öle, onıfi bir eçkisi ve dört oğlu qala. Dörtine eçkinifi dört ayağı tiye. En kiç- kenesine tiygen ayağı sınıq eken. Bu eçki tögerek başında ekende, kül töpeden tutaşıp bir piçen tö- geregi yana, onı da xanğa şikâyet eteler. Xan: – Yanğan piçen yerine çölden piçen alıp kel- sinler, – dey. Ağaları bu yaşnı zorlap piçen çalmağa cibereler. Çölde piçen çalayatır eken, tavdan bir aq saqallı kişi çıqa: Vay balam, – dey – Qartnın tilegi qar cavğanda cilik qıdırır, dep, qışıfiız zorladımı ne balam? – dey Yaş: – Qışımız zorlamadı ama. Nuradin “Çalıp alıp kel.” dedi – dey. Meseleni anlata. Qart: – Ey balam, – dey. -Soravcıda qusur yoq eken, amma aydutta qusur qaldırğansıfi, “Ağalarımnm sav ayağı ketmese, anda menim qmq ayağım nasıl baracaq” dep aytmadınmı? dey. Piçen çalayatqan yaş: – Yoq, aqlıma kelmedi, – dey. Ediğe: – Aysa bar ayt, tek kim aytqanını aytma, dey. O kişi barıp ayta. Nuradin bu sözlernifi babasının sözleri ekenini bilip qıdıra, ama tapalmay. Bir kün tavda ekisi bir-birine oq atışalar, ba- bası: Menim oqımı almasafî, başqa oq ta- palmadınmı? – dey. Sofi, Nuradin babası ekenini tanıy da, kündüz alıp kelmey, gece sepetke salıp, arqasına köterip alıp kele. Ölgence de kimsege kös- termey, gizli qaray, ölgen sofi özü ciya. Toqtamış xannm Qadriberdi değen, bir oğlu olğan eken. O da Nuradinden babasının aqqını al- mağa kele. Kemalnm oğlu Kelcanbay ona batıp: – Xoş keldin, Qadriberdi sultan!- dey. – Alla razı olsun, – dey, amanlıq-esenlik so- raşalar. Bizim babamızdan qalma bir Canbay bar edi, bilmeysinmi? – dey. Kemalnm oğlu Kelcanbay: -Menim,-dey. Qadriberdi: – Nuradinden babanının aqqmı alacaq olıp kel dim, lâkin nasıl alacağınım da bilmeyim, yaşlığım bar, sen yaşlarnı bir yolğa sala turğan adetin bardır, meni de bir yolğa sal, dey. Canbay: – O qolay. Men ora aldatıp senin ayağına ke- tiririm, dey. Qadirberdinifi turğan yerini kösterip: – Bosağandan mmda kelgence mıx qaqtır, onıfi üstün kilim töşet, oturacaq yerine de uçlarını yu- qarı baqtırıp eki pıçaq salsan sanlarına saplanır. O onda otunr, ona son aytacağmnı aytır, etecegifini etersin, -dey. Canbay Nuradinge: -Gölge çağala qonğan, -dep onı anda alıp bara. Barsa ne körsin, Qadriberdi sultannı körip, şaşa. Nasıl nasıl qurulğan taxtqa bara, Qadriberdi sultannm “buyurımz” değen sözünen otura, otur- ğanda, Qadriberdinifi taxtqa üç töben qadap salğan eki pıçaqları eki sanma kire, sanlannı teşip çıqa. Nuradin: – Düşmannıfi közü semirmesin, -dep eki pı- çaqnıiî uçlarını tuta da otura. Qadriberdi: – Doquz sultan babası ay, babası, Tolaqay yurtnın saibi, Toqtamıştay xanlarnı Onı da qattin Nuradin? Nuradin: – Doquz sultan babası ay, babası, Tolaqay yurtnın saibi, Qaranğı tav içinde, Başın kesip alğanman, Bey babanının aldına, Men ketirip salğanman, Qadriberdi: – Qından qısqa sınayğan, Doğru çalsan taş kesken, Qayğınp çalsan baş kesken, Al casman aruv qılıçımnı, Om da qattin, Nuradin? Nuradin: – Qından qısqa sınayğan, Doğru çalsan taş kesken, Qayğınp çalsan baş kesken, Al casman aruv qılıçnen Toqtamış xannın başını alğanman. Er qoynuma salğanman, Er qoynumda qanar dep, Qoyunçığıma salğanman. Qadriberdi: – Tomurğanı-tomurğanı cuvurğan, Cuvurğanda yer tavunp suvurğan, Al toru atın, om qattin, Nuradin? Nuradin: – Tomurğanı-tomurğanı cuvurğan, Cuvurğanda yer tavunp suvurğan, Al toru atnı yer qoruğı turada, Buğalap salıp mingenmen. Qadriberdi: – Ay buzğara, buzğara, Buzğarada altı arba, Altavı da qaazna arba, Onı da qattin Nuradin? Nuradin: – Ay buzğara, buzğara, Buzğarada altı arba, Altavı da qazna arba, Tolğaşqanda men onı, Adaşqanım bardır dep, Adaşqanda men onı Öz qolumnen sadaqa bergenmen. Qadriberdi: – Bosağası bolat evlerim, Olarnı qattin, Nuradin? Nuradin: – Bosağası bolat evleriflni, Dolaşqanda olarnı Adaşqanım bardır dep, Adaşqanda men onı Orap otqa yaqqanman. Qadri berdi: – Saqavlap söyler sözü altm, Aq bileği som altm, Xanıkeyday aruvımnı, Canikeyday körmelim, Onı qattin Nuradin? Nuradin: – Saqavlap söyler sözü altm, Aq bileği som altm, Xanıkeyday aruvmnı, Canikeyday körmelifi, Dolaşqanda men onı Adaşqanım bardır dep, Adaşqanda men onı Arqasmdan taptap-taptap sevgenmen. Son açuvlamp: – Men anamdan kesme qara tuvğanman, Sabunlap cuvsafi ağarmam, Men carsam yaman qattı, Boradan qattı cararman. Cavğa kelgen bulutman, Cavmay turıp toqtamam! – dey, amma Qad- riberdini sermeyi, Cjadriberdi çadırnın çetini aça da, qaça. Cjadirberdi Nuradinni öldüralmay. Qadirberdi sav kişi olsa da qaça. Nuradin atma mine, amma ortalıq qanğa tola, evine qayta. Nuradin atına mine, onı attan köterip alalar Qoy tezeginen ateş yaqıp, sabannm qılıçını ateşine qoyalar, qıhç qıp- qızıl olğan sofi Nuradinnifi yarasına basalar. O ze- erli pıçaqnm yarasını savuta eken. Kemalnıfi oğlu Kelcanbay Kadriberdige: – Senin qardaşlarıfi aqılsızlar, onı savultırlar, – Men bir iş daa etermen, endi o öler. Sen aqşamdan sofi kel onıfi atlarını al da qaç. Qadriberdi öyle de yapa. Canbay özü Nuradinge kelip: Cılqılarınm alıp qaçayatırlar, – dey. Nuraddin: – Çapacaq atımı çıqarıp eğer sal. Eger-meger kerekmez, tez olmaq kerek, – dey. Nuradin atqa minip cılqılarını alıp kele. Amma yarasına mingen atınıfi teri qaça. Evine qaytıp kele, Xanıkeynen Canıkey qarşılap çıqıp alalar, kene de Nuradinni savultacaq olalar, lâkin o: – Er oyum – bir olur, ölsem öleyim şunı endi, – dey de, evine kirip törde yata, lâkin oqını qurıp kökregine sala. Canbay Qadriberdige: – Endi onıfi taqatı qalmadı, doğru bar da öldür, -dey. Qadriberdi qapıdan kireyatqanda Nuradinge: – Ya sana ne kerek? – dep soray. Qadriberdi “menim artımda kim bar eken” , dep artma qarağanda, Nuradin yatqan yerinden oqqm tarta. Qadriberdini öldüre. Ondan sofi üç kün yatıp, özü de öle, Xanıkeynen Canıkey Can-bayğa qala. Xalq da Canbayğa qala. Xanlarnı öl-dürip, tap sonunda xalqnı özüne qaldıra | Heeyy ….Azavda varmış altmış han. Cayıkta var mış yetmiş han. Kırgızda varmış kırk han. Onların hepsi bir yere toplanıp müşavere yaparak, hepsinin memleketlerinin orta kısmında katan bir yere şekerli göl yaptırmaya karar verirler. Ve ortada bulunan bu yerde de bu şekerli gölü yaptırırlar. Yıl gelir. Yıl geldiği zaman bütün hanlar bu göle toplanıp, kuş avlarlar. Toktamış Hanın kuşu bütün kuşların padişahı imiş. Onun kuşu kuş tutmadan, diğerlerinin kuşları, ku ğuları kuş tutmaya gitmezlermiş. O hanların arasında Temir han isimli bir han var- mış. Temir han, Toktamış hanın bu kuşuna kızarak “Bizim aramızda böyle bir kuş yok, bu kuşun yu- murtasını alsam nasıl olur acaba?” diye düşünür. Hanlar kendi yerlerine dönerler. Temir de kendi böl- gesine döndükten sonra Toktamış Han ‘a elçi gönderip: – O kuşun bir yumurtasını bana satarsa, ne isterse onu veririm, der. Toktamış han: – Ben yumurta satmaya yetkili değilim, diye elçiyi geri çevirir. Toktamış Hanı’ın kuşlarına bakan Kut lukaya bey: – O, Toktamış’a vereceği parayı bana verirse, ben ona bu kuşun bir yumurtasını verirdim, diye haber gönderir. Temir: – Toktamış’a vereceğim paranın beş katını veririm, yeter ki bana o kuşun yumurtasını versin, der. Kutlukaya bey o kuşun bir yumurtasını Temir Han’a gizlice verip gönderir. O kuş yılda iki kere yumurtluyormış. Kuşun yu- murtalarını alacakları zaman, o hanlıkta ne kadar insan varsa, hepsini toplar, pehlivanları güreştirir, serçe to- puğundan, kurbağa köstekliğinden aş verilir, yiyip içi- lir, aşırı derecede yenir, böylece yumurtaları alırlarmış. Kuş selvi ağacı gibi bir ağacın tepesine yuva yapıp orada yumurtlarmış. Kutlukaya bey uzun bir ipten merdiven yaparak gene o ağacın tepesine çıkıp: – Han efendi kuş yaşlanıyor galiba, her yıl iki tane yumurtlardı, bu yıl bir tane yumurtlamış. Han efendi: – Olabilir oğlum, der. Toplanan halk dağılır gider. Gel gelelim zamanı gelir, zamanı gelince de gene kuş avlamaya giderler. Bütün kuşların padişahı olan Toktamış hanın bu kuşu, oynamaya başlar. Fakat bu sefer Temir hanın kuşu Toktamış hanın kuşundan önce kuş tutmaya gider. Toktamış Han T emir’e: – Bu kuşu nereden aldın, der. Temir: – Kendi kuşumun yavrusu, der. Toktamış: – Bu yıl benim bir yumurtam kayboldu, sen ona kötü bir şey yaptın galiba, der. Toprağına döner. Her hanın bir tane gaybı bilen adamı olurmuş. Biliciden sorarlar. Bilici: Kutlukaya beyden başka bu işi kim yapabilir, der. Han: Kutlukaya beye nasıl ceza vereyim, der. Bilici: – Senin mührünün basıldığı yerde onun Kut lukaya bey adı söylenmesin, Kara dağa alıp götürür, bı rakırsın. O orada ne yapıp geçinirse geçinsin, der. Toktamış Kutlukaya’yı Karaadağ’a kovar. Kutlukaya orada çalı çırpıdan ev yapar ve kuş av- layarak geçimini sağlar. Günlerden bir gün o, avdan geldiğinde, evi süpürülmüş, yemeği pişmiş ve evinin içinde bir kız oturuyor, ama bu kız ağzı ay gibi, gözü güneş gibi, karanlıkta lâmba olacak güzellikte doğmuş ayın on dördü. Bir püskürünce menekşe yaprağı gibi kıvr diyormuş. Kutlukaya ona: – Sen benim olur musun, der. Kız: – iyi, olurum, der. Kutukaya: – Toktamış Han’ın mührünün basıldığı yerde benim Kutlukaya bey adım söylenmeyecek. Kendimiz burada bir nikâh kıyalım, der. Kız: – Sana üç şartla varırım. Burnuma bakmazsan, koltuk altıma bakmazsan, ayaklarıma bakmazsan. Sen geldiğinde ben her zaman evde bulunurum, sen genzini temizler, tükürerek gelirsin. Bizim nikâhımız bu üç şarta bağlı olsun, der. Böylece nikah kıyarlar. Şimdi günün birinde Kutlukaya: – Buranın aşı bitti, bana yolluk aş pişir, ben yola gideceğim, der. Gider, geri döner gelir. Karısının burnuna bakar, burun deliği yok, ayağına bakar topuğu yok, kol- tuğunun altına bakar ak ciğeri görünüyor. Bunun üze- rine karısı Kutlukaya’ya: – Eee.. artık anlaşma bozuldu, altı aylık ha mileyim, onu yol kenarında doğurursam yola, su ke narında doğurursam suya atarım, der yok olur. Kut lukaya bey orada ölür kalır. Bir Esevay isimli yaşlı adam varmış. Bu ihtiyar keçi bakarmış. Günlerden bir gün bu ihtiyarın keçisi sağılır. Bir gün karısı ona: – Sen yaşlılığında bunamaya başladın galiba, kırda çocuklarınla keçi sağmaya başladın, der. İhtiyar adam: – Yo, yapmıyorum, dese de olmaz İhtiyar adam: -Artık dikkat etmezsem olmayacak, der. Dikkat et meye başlar. Bir gün hendekten bir çocuk sesi gelir, san keçi gidip o çocuğu emzirir. Esvay kart çocuğu alıp eve gelir ve: -Hanım, hanım ben hırsızı yakaladım, hırsız işte bu çocukmuş, der. Onların kendilerinin de süt emen ço cukları varmış.Onlar bu iki çocuğa birlikte bakar, hen dekten bulunduğu için, çocuğun adını Ediğe koyarlar. Padişahın rüya yorumlayan adamlarından kır- kıncısı rüya görür, kırkbirincisi bu rüyayı hana yo- rumlar: – Bu ayın içinde Ediğe adlı bir çocuk doğmuş, senin sonunu o çocuk getirecek, der. Han: – O beni yok edene kadar, ben onu yok ederim. Bu ayda doğan çocukları köy köy bulup yakın, der. Yaka yaka gelirler. Edige’nin yaşadığı köye ge- lirler. Köyde ateş yakarlar, filân oğlu filân, falan oğlu falan diye herkesin çocuğunu ateşe alıp atarlar. Edige’nin adı onların arasında yokmuş. O kalır. Şimdi bu çocuk epey büyüdükten sonra çocuklarla aşık oynar, çocuklar onun aşığını üterler, o ise ço- cuklardan geri alır. Bunlarda birisi kalkar ve: Çocuk, senin pehlivanlığın çocuklara karşı ol- masın, babanın suçunu almaya da bil, der. Ediğe: – Babamın ne suçu var, der. Kutlukaya bey baban, Karadağ’da kurtlayıp bit- leyip kaldı, der. Annesi Edige’ye mısır ununu kavurup, altın ka- şıkla verir, Ediğe yemez, gümüş kaşıkla verir, almaz, eliyle verir, eliyle verdiği zaman aceleyle onun kolunu tutar ve: – Benim babam kim, annem kim, der. – Bilmiyorum, der. – Yo doğrusunu söyleyeceksin, der. – Öyleyse, seni yerden bulmuştuk, der. Ediğe: – Öyleyse sağlıkla kalınız, ben gidiyorum arhk,der. Anası: – Gideceksen yavrum böyle gitme. Sana at verelim, kılıç kama takalım, öyle git, der. Ediğe: – Yok, gerekmez, eğer yiğitsem, onu kendim bu lurum, yiğit değilsem, sizin verdiğinizi de kaybederim, sağlıkla kalın, der, anne ve babasıyla helâlleşir oradan çıkıp gider. Yolda giderken, ardında dört atlı yetişir: – Selâm aleyküm, evlâdım, uğurlar olsun, der. Ediğe: – Allah razı olsun, size de uğurlar olsun, der. Biraz gittikten sonra adamlardan birisi: – Hey beyler, ardımızdan köpek yetişmişti, ama insan yetişememişti, biraz koşturunuz da o çocuk ar kada kalsın, der. Bunlar atlarını koşturuyorlar, fakat onların gel- dikleri yere Ediğe de geliyor. Şimdi bu dört adam atlan sen bak, ben bakayım diye birbirleri ile iddialaşıyorlar. Ediğe: – Hey beyler, yaşlının genci olana kadar, koçun kö peği ol, demişler. İçinizde benden genciniz yok, bu at ları ben bakayım, der. Onlar da, bak derler. Şimdi Ediğe atlan otlatmaya götürür. O dönemin şartlarında çok iyi insana gece yansı nur yağarmış. O’na da nur yağar. Kuvvetli bir rüzgâr çıkar. Çocuk koşum takımı, kılıçla arkadaşlarına gelir. – Hey arkadaşlar, bildiğiniz dua-ibadetlerinizi yapın. Gece yansından tan atana kadar dört atımız beş oldu, der. Onlar da: – Beşincisi seninkidir, derler. Sabahleyin kalkıp giderler. Bu arkadaşlarının ar- dından gider. Yedi başlı, yedi kuyruklu yılana rastlar. – Beyler, yılan düşmandır, gelin öldürelim, der. Öldürmek isterler, yılanın yedi başı yuvaya sığ- maz, yedisi yedi tarafa yayılır, onlar da yılanı öl- dürürler. Oradan da bir dağa giderken, yedi kuyruklu, bir başlı bir yılana rastlarlar. Şimdi çocuk:”Yılan düş- mandır, gelin öldürelim.” der. Öldürmeye karar ve- rirler, bir başın ardından yedi kuyruğu da, mağaraya girer gider, öldüremezler. Ediğe: Beyler bundan bir ibret aldınız mı, der. – Hayır, derler. – Öteki yılanın yedi tane başı, bir tane kuyruğu vardı, onu öldürdük, bu birinin ise bir başı, yedi kuy ruğu vardı, hepsi onun ardından gitti, öldüremedik, der. O zaman atlılar: -Aramızda en gencimiz sensin, liderimiz sen ol, derler. O, lider olur. Toktamış Han’ın odasına giderler. Ediğe lider ol- duğu için hana selâm verir. Han: – İçinizde büyüğünüz yok mu, diye sorar. – Var, han efendi, derler. Ediğe yol arkadaşlarına: – Gidin de, hanın devesini alıp gelin, der. Hemen getirip pencerenin önüne durdururlar. Han: – Bu ne, der. Ediğe: – En büyüğümüz budur, han efendi, der. Han: – Sakallınız diyorum, der. Ediğe: – Sakallımız da vardır, der Arkadaşlarına: – Gidin, hanın keçisini alıp getirin der. Alıp ge tirirler, hanın evine gönderirler. Han: – Bu da ne, der. Ediğe: – Sakallımız budur, han efendi der. Han: – Söz anlayanınız diyorum, der, – Söz anlayanımız benim, der. Han: – Niçin geldiniz, der. Ediğe: – Han kapısına ekmek yemeğe geldik, der. Han Edige’yi yanına hizmetçi olarak alır. Öbür arkadaşlarına da başka işler verir. işte, şimdi bundan bir kaç yıl geçtikten sonra, gençlik çağına gelir. Bir gün hanla yola çıkarlar. Denizin içinden bir varil gelir. Ediğe: Han efendi, bu varilin içinde mal olursa benimki, der. * Han: – Canlı olursa benimki, der. Varil kıyıya çıkarılır, açıp baktıklarında içinde bir kız var ama, doğan ayın on dördü, ay dersen ağzı, güneş dersen gözü karanlıkta ışık olacak, doğan ayın on dördüne benziyor. Bir püskürünce menekşe yaprağı gibi eğilip bükülüyor. Han efendi km görür görm.ez: – Canlı olursa benimki demiştim, kabul benimki, diyor. Ediğe: – Kabul seninkidir. Fakat bu görünüşteki kadını varile koyup göndermezler, bunun bir sebebi veya bir eksikliği vardır, der. -61; Han: – Bu, Ediğe çocukken değil de, delikanlı çağına gel dikten sonra çıktı, der. O’nu Edige’ye lâyık görürler ve ona verirler. Bir yıl içinde bir erkek çocuk doğar, büyür. Ediğe’nin işi, hana “Sabahınız hayırlı olsun”, “Akşamınız hayırlı olsun” demekmiş. Hanın karısı dener. Ediğe kapıdan girince, han oturduğu yerden doğruluyornıuş. Hanın karısı bir gün: – O kadar paşalar, ağalar geliyor, sen yerinden doğrulmuyorsun, ama bu girince doğruluyorsun, der. Han: – Doğrulmuyorum dese de karısı: – Doğruluyorsun, der. Sonra hanın karısı: – Bunu anlamak için seni mindere dikelim, eğer minder yukarı doğru kalkarsa, doğruluyorsundur, der O’nu mindere dikerler. Ediğe girince, han doğ- rulur, hem de minderi kaldırır. Ediğe hanın sabahını hayırlar ve dönüp çıkacağı sırada han: – Dur, der . Ediğe: – Lebi sultanım, buyrun, der. Han: – Ediğe, bir testi yoğurt al da gel, üstünde kay mağı da olsun, der.. Ediğe getirir. Han yoğurdun üs tündeki kaymağı avuçlayıp ağzına atar, sonra Edige’ye: – Buyrun, der. Ediğe hançerini çıkarır, yoğurdu çırpar ve kaldırıp içer, yürür gider. Hanın karısı: Sen ne yaptın, o ne yaptı, der. Han: – Ben ne zaman olursa olsun senin başını ko parırım dedim, der. Karısı: – O ne yaptı, der. Han: – Onun neden haberi var ki, der. Karısı: – Peki, niçin hançerini çıkarıp yoğurdu karıştırdı? O, ne zaman olursa olsun senin kanını içerim de mektir. Sen gücün varken aklını başına topla da, onun kim olduğunu öğren, der. Toktamış han Canbay’a der: – Bu delikanlının yiğitliğini anla, bu yiğit bana düşmanlık edecek mi, der. Canbay; – Yok, ben anlayamam, der. Han: – Sen anlayamazsan, anlayabilecek adamı bi liyorsan, onu bana söyle, der. O zaman Canbay der: – Hanların bilicilerini toplayıp soralım, der. Toktamış hanlıkta ne kadar bilici varsa hepsini toplar, fakat biliciler de bunu bilemezler. Bir Kemal’in oğlu kelcanbay varmış,- Ediğe, sen burada kal, ben senin Ediğe olduğunu, senin babanı, dedeni, biliyorum. Benim gençlere istikbâl hazırlama adetim var, senin işlerini de yoluna koyacağım, kaçacak gibi olursan, o otuz atlının hepsi seni kovalayacaklar. Ben onların binecekleri üzengilerini kesip, tasma ile tutturup koydum. Bindim dedikleri anda, hepsinin sırt üstü yıkılmalarını bir kere seyret. Senin kim olduğunu bunlar bilmezler, işte gelen bilicilerden de bilenleri söylemeye korkarlar. Fakat 390 yaşma gelen bir falcı var, o gelirse senin Ediğe olduğunu sultana söyler. Bildikten sonra “kendi elinle bal iç.” Diye sana zehir verirler, içtiğin zaman ölürsün. Sen o balı alırken, ben “burnun yanmak üzere” derim, sen balı hanın başına vur da çık. Ben kud-retberdiyi kapıya yanaştırıp koyarım, biner kaçarsın Benim dostluğum da budur, benden bundan başka dostluk isteme, der. Oraya toplanan biliciler falcıyı gösterirler. Kendi su boyunda 390 (yıl) yaşamış, Damarları gevşemiş, Sahtiyan ile sağlamlaştırmış, Azıları boşalmış, Ham ipekle sıktırmış, Bizde büyük falcı vardır, diye falcıyı gösterirler. O zaman han Canbay’a: – Sen benim canbayımsın Alışılan yerin atısın Erkek biyenin sütüsün, Güneşimin sahibisin. Sen gidersin Canbay, der. Canbay belini iyice sıktı, der, Atma Canbay bindi, der, Bazen hızlı, bazen orta hızlı bir şekilde atla gitti, der. Ona varıp ulaştı, der, Hanın haberini söyledi, der. Fakat falcı gelmez. Üç yüz doksan yaşadım, Ata binecek halim yok, Arabaya binecek amelim yok, der. Sonra iki devenin üstüne zembil koyup gön- derirler, gene de gelmez. Dokuz doru at koşup bir araba gönderirler, gene gelmez, “yaşlıyım”, der. O zaman arabacı der: “ : Dokuz doru at koştum, Araba koşup getirdim. Tenine serin olsun, diye, Allı güller serdirdim. Sana yumuşak olsun, diye, Al çuhalar döşettim. Artık üç oldu, güç olur, Eğer şimdi gelmezsen, Hanın hatırı kalır, der, Bu sözleri işittikten sonra, Falcı zorla kalktı, der. Arabacı arabasını koştu, der, Üstüne taze güller döktü, der, Altı kişi kaldırıp falcıyı Arabaya koydu, der. Altı su boyundan On gece gidip, ulaştı, der, Falcı hana geldikten sonra, Toktamış önüne çıktı, der. Koltuğuna girdi, der. İşe önce yol verdi. Gereğini bol verdi, Sağ kadehinden bal verdi, Sol kadehinden bal verdi, Falcı onu aldı, der. Bal kadehini içti, der. Bal yüreğe indi, der Çalın “borlu” dedi, der. Toktamış han dedi, der. Yırlayarak, o batır kim. Falcı bana söylesene, der, Falcı hana dedi, der, Beş yüz yaşamış han gördüm, Beş yüz kazan aş gördüm, Alması senden az idi, Vermesi senden çok idi, Onu gören ihtiyarınım Ağırlarsan senin topacınım Eğer beni ağırlarsan, Bir ölecek ihtiyarınım Böyle bir han evinde, Yiğitlerini sınayıp, Düşmanını söylerim Han söyledi, der, sen söyle Büyük meclis kurayım. Dört bölmeli ocak kazdır Seksen sekiz öküz kestir, Bin bir tane kandil yak hanım, Bini bine kat hanım Bin bir çadır kur hanım, Altından kadeh getir hanım, Altından iskemle getir hanını, Ondan sonra sana yırlayayım, der. Toktamışla yaşlı falcı otururlar. Sonra ihtiyar söy- ler: Üç yiğit gelsin, der. Üç yiğide haber verirler. Üç yiğit gelir: Kadehle ihtiyar bal verdi Üç yiğide dedi, der, Hanginiz kahramansanız, Balı o içsin, dedi, der. O zaman küçük yiğit içti, der. Falcı ona dedi, der: – Aferin yiğitmişsin. Han’a nasıl kahramanlık yaparsın? O zaman yiğit dedi, der: – Kale bozarım, hazine getiririm. – Hana eğer düşmanlık ederlerse, Ne yaparsın? – Avlanıp ata binerim, Gövdesini ikiye bölerim, Bölünmüş koyun gibi yaparım, Börk gibi giyip giderim Dediğimi yaparım, Eğer dediğimi yapmazsam, Babamın haram oğlu olurum, – Dönün artık dedi, falcı Üç yiğide, Öbür oğul da beriki oğul Yiğit imiş küçük oğul, Kollan uzun görünüyor Nişancıymış küçük oğul. Dudağı ufak görünüyor, Lafa ustaymış küçük oğul, Parmağı kurşun gibi bükülmüş Becerikli imiş küçük oğul, Saçı ay gibi parlıyor, Asil imiş küçük oğul. Yüzü nur gibi dökülmüş, Töre olur bu oğul. Damgasız kuzu, sayısız koyun, Pek çok asker doysun diye, Kesip gitmiş küçük oğul. Dolaşmaya çok yurda, Belgi diker küçük oğul. Öbür günün sonunda, Töre olur küçük oğul. Artık ben adam tanımam, Eğer adam tanırsam, Bu Kutlukaya beyin oğlu, Edige’dir bu küçük oğul. İhtiyar Kutlukaya bey’in oğlu Ediğe olduğuna karar verdi ve hana söyledi: Çok fazla para verirsen, der, Ben onu zehir vererek öldürürüm, der. On bin gümüş veririm, Sen onu gidip öldür, der, İhtiyar -Edige’yi çağır,- der. Hanın yiğidi sensin, der Han’ın kendisi sana bal veriyor, îç, sen Han’ın balını, der. Bal diye falcı zehir verdi, Canbay boynuna vurdu, der. Edige’nin elindeki balı döküldü. “İşte burnun kanadı.” der, Kaçarak çıktı Ediğe, Canbay dedi Edige’ye: Atına binip kaç, dedi. Ediğe kaçıp gitti, der. Canbay’a han efendi dedi, der: Benim düşmanım Canbay, . Vurup kaçırdın evimden. Canbay cevap verdi, der: Düşmanın olduğunu anlamadım. Öyleyse Canbay geri çevir, der. Eğer Canbay geri çevirirsen, Sana kızımı veririm. Canbay arkasından gitti, der. Ulaştı Canbay dedi, der ‘ “Dönsene Ediğe dönsene, . Geri dönüp Han’a öfkeli İ!V Sözlerini söylesene.” “- Ayağı ağaç, boynu uzun, Ay veririm, binsene.”, der. Eteğinden yeni uzun, Kürk palto veririm giysene”, der – “Altı kadehle bal veririm”, der. Onu da alıp içsene. Otuz iki han idi, İdille cayıkta, Toktamış han gibisi yok idi. Zevki orada sürsene.” Ediğe: “Dönmem de Canbay, dönmem de, Dönüp ona öfkeli sözlerimi söylemeni de, Ayağı ağaç, boynu uzun, At verse de binmem de, Avım kutsuz olduktan sonra Eteğinden yeni uzun Kürk palto verse de giymem de, Enseme kıvrık boynuz çıkana kadar. Altı kadehle Bal verse de içmem.de, Dudağım ense olana kadar. Basamakları sarı altın olsa da, Eğilip görüşmem de, Dön artık Canbay, dön artık Hana öfkeli sözünü söyle artık Kemal’in oğlu Kelcanbay, At enseli “it Canbay”, Para verenin oğlusun Mal verenin kulusun, Çekip dilini keserim, Damağına tel kızdırıp basarım Kanını yatıp içerim Ben bu gidişle giderim, Şah Temir Han’a ulaşırım, Şah Temir bana el verirse Allah bana yol verirse, Ben Toktamış Han’ı da, Ayağıma maskara ederim. Onu söyleyip gitti, der. Şimdi Canbay da: – Han’ın izi kara olsun, Edige’nin de, Canbay adım durdukça bir dilim ekmeği nereye gitsem bu lurum, der ve başka Hanlığa gider. Ediğe giderken, bir adama rastlar. Bu adamdan hangi hanlıktansın diye sorar. – Temir hanın halkındanım, – Temir handan ne haberin var? – Temir Han’ın hali müşkül. Bir Kabar din onun kızını kaçırdı. – O’na karşı asker çıktı mı? – O’nunla asker başedemiyor. Onun arkasında yılan gücü var, ona kılıç tesir et- miyor. – Kılıç tesir etmezse bile, benim kılıcım ona tesir eder, onu ben ararım der. Ediğe oradan gider, bir yerde asker görür, çerçöp sayılıyor, asker sayılmıyor. Ediğe “Olsa olsa bu Ka- bar din’in askeridir.” diye düşünür. İşte şimdi askere gider. Kabardin ağaya armağan gönderir. Kabardin: Bunu kimin marifeti, der. Kırım’dan bir yiğit geldi, onun marifeti, derler. Her zaman, kırk kazanı kırk adam kaldırıp ocağın üstüneasar- ken, Ediğe tek başına kaldırıp asar. Aşçı olsun o, derler. O aşçı olur. Her zaman suyun yanında du- rurlarmış. O, suyu bir saatlik mesafe geçtikten sonra durur, sonra askerler küfretmeye başlarlar: – Atı burada otlatacaksın, suyu nereden içeceksin, derler. Şimdi Kabardin’in halkı şikâyet ederler: – Niçin suya yakın bir yerde durmadın, derler. Ediğe: “Su olan yerde, ot olmuyor, ayaklı hay vanlar oluyor, alır götürür sularsınız.” Der. Kabardin: “Aferin Ediğe”, der. Daha sonra Ka- bardin uyumak için yatar. Onun başı arabanın baş kö- şesinde, ayakları altmış çift öküzün bo- yunduruklarından geçip çıkıyor. Askerler de bütün atlan sulamaya götürürler. Kabardinin yanında yalnız Ediğe ile kız kalırlar: Kız: – Ben babamdan sormuştum, eğer şansına Edige’ye rastlarsan, seni o kurtarır, demişti. Ben Edige’yi nasıl tanıyacağım dediğim zaman: “Ediğe bağdaş kurup otu rur, otururken de altına mutlaka bir şey koyar, demişti. Ben senin keçeni çaldım, her şeyi çaldım, sen altına hiç bir şey bulamazsan atın başına takılan edevatını koyarak oturuyorsun, sen Edigesin, der. Ediğe: – öyleyse, gel kurtarayım, der. Belirgin bir işareti var mı yavurun, der. Kız: – Koltuğunun altında, der. Sonra Ediğe oku alıp çeker, Kabardinin akciğeri, karaciğeri gökte oynuyor, o sırada can havliyle Edigenin atının kuyruğundan tutar, atın arka ayakları dizine kadar yere girer. Ediğe şaşırır. Kız, elindeki kılıç ananın kaşığı değil ya, kes atın kuyruğunu, der. Ediğe öyle yapar, kurtulurlar, or duyu sürüp Temir hana varırlar. Temir han ona kızını vermek ister. Ediğe: – Ben onu kardeşim kabul ettim, almam, der. Temir: ” – Öyleyse dile dileğini, der. – Ben dileğimi dilersem, her bir hayvandan yüz tane verirsin. Atın rengi nasıl olursa, askerin rengi de öyle olacak, der. Temir razı olur. Ediğe o askerleri alıp Toktamış hanın yanına gelir. Onun köyünün önünde büyük bir oba varmış, o obayı sabahtan akşama kadar kır atlı asker döner. Kaçıp giden Kemal’in oğlu Kelcanbay Han’a yetişmiş. – Ediğe pek çok asker alıp gelmek üzere, seni öl dürecek, der. Bundan kaçan kurtulur, der. Toktamış han kaçıp gider. Canbay ata biner, Edige’ye gelir – Ediğe dostum hoş geldin der. Toktamış han da kaçtı, siz buyrun saraya, der. Saraya gelirler. Edige’nin oğlu Nuradin babasını karşılamak için çıkar. O, şimdi büyümüş, yiğit olmuş. Toktamış han’ın Hanıkey isimli kızını Nuradin’e verirler. Nuradin babasına: Artık sen yaşlandın, Tok- tamış’ın ardından ben kovalayayım, der. Toktamış hanın arkasından kovalayarak gider. Nuradin orada bir gölün yanından giderken, Toktamış hanın başının üs- tünde kırgıy* kuşları bağrışır. O zaman Toktamış han der. – Ya ağzını açma kırgıy kuş, Gölün sahibi ben idim, Seni gölden ayıran, Edige’dir, Ediğe, der, Ediğe erin oğlu idi, Er tanrının kulu idi, Annesi cinin kızı idi, Atası şeyh oğlu idi, Edige’nin oğlu Nuradin, Vermesin Allah muradını. Nuradin durup bakar, Toktamış’ın kamışlığa gi- rerkenki izi var, çıkan izi yok, şaşar, yel eser, kamışlar çıtırdar, ıslık çalarlar. Toktamış’ın sesi gelir. Nuradin, hah burada imiş, diye aramaya gider, bulur ve onun başını vurup alır, yerine haber verir. Yerine haber verdikten sonra, bir hanlıkta ne kadar insan varsa hepsini başına toplar, bağ bastırıp bal içer- ler. Kemal’in oğlu Kelcanbay saraya gelir, içeriye girer ve Enikeyle Canıkey’e: – Sizin bayramınız mı var, niçin hazırlıyorsunuz, der. qn Onlar: – Nuradin gelmek üzere, onun için, derler. Canbay: – Gerçekten, kadının saçı uzun, aklı kısa oluyor, der. O sizin babanızı öldürüp geliyor ya, der. O zaman Hanıkey ve Canıkey’in evinde bulunan kadınlar: – Elbette, ne var bunda, Toktamış onun büyük ba basını öldürdüğü için, ondan hakkını almış, derler. Ha- nıkeyle Canıkey kasıtlı olarak Ediğe ile Nuradin’in ara sını açmak için Nuradin’i, “Baban bize kötü davrandı, diye ağlayarak karşılamaya karar verirler. Canbay yolda Nuradin’in önüne çıkar, “Seferin mübarek olsun, düşmanın başını alıp geliyorsun değil mi, der. Ediğe cemaati başına toplamış oturuyor. Geldiğin zaman seni zehirleyip öldürecek, kendisi han olacak, der. Canbay sonra oradan da koşar, Edige’ye gelir. Ediğe cemaati toplamış oturuyormuş. Canbay ona da, “Gözün aydın, Nuradin düşmanın başını alıp geliyor, kılıcını bileyerek geliyor. Gidince düşmanın başını alayım, diye geliyor.” der. Nuradin gelir, Ediğe gerçekten de cemaati başına toplayıp oturmaktadır. Hanıkeyle Cankey ağlayarak çı- karlar: – Baban bize kötü davrandı., derler. Nuradin o zaman sinirlenip: – Al düşmanın başını, diye babasına kaldırır atar. Babası: – Pezevengin çocuğu, der. Bana yedi sultanın ba şını mı getirdin yoksa, bir sultanın başını getirir ge tirmez bu kadar mı kibirleniyorsun, der. Sonra Canbay der: – Argımağı azdırma Nuradin, Atı nerede binersin! Akan suya kan koyma, Suyu nereden içersini Kavdanlı yere ot verme, Otu nereden otlarsın? İhtiyarlığında yaşlı atanı Kovalayıp, nereye gidip onarsın? Nuradin der: – Kemal’in oğlu Kelcanbay, Keri sözlü it Canbay, Argımağı azdırırsam Halkımdan seçip tulpar binerim. Akan suya kan koyarsam, Şerbet seçip içerim. Yaşlılığında yaşlı babamı Kovarsam ben Kabe’ye gidip O zaman üç kere tövbe ederim, Oraya gidip yanarım*, der. Nuradin babasına dedi der: Ya baba öldür beni, Ya öldüreyim ben seni, O zaman babası der: – Buz ağaçtan büyüğüm, Buluta deymeden hiç sakinleşmem, Gelirsem eğer bir çuvağım Gürlersem tan uykusunu bozarım. Ediğe oğluna dua etti. Oğlu ardına yıkıldı. Ağzı, burnu yamuldu. O zaman Canbay der: ‘ O bir tek çocuğundur, – Beddua etme Ediğe! Sen dua et oğluna, der. Ediğe ona dua eder. 3 Nuradin babasının yanına gelir ve der: – Bir parça çıkan bulutum Yağmadan durmam, Annemden kara doğmuşum Sabunla yıkasan ağut mam. Buluttan eğri ç-kmışım Önüne alsan toz olmam. Atadan tek oğlanım ! . der ve Nuradin babasınıkovar. Ediğe: 1 – Er Nuradin doğuyor diye, Ebe anneler getirttim Sana beşik gerek diye, Kumaş- çuha serdirdim. Kumaş sert olur diye, Seçtirip yünler serdirdim. Yiğit çağına gelince Seçtirip tulpar bindirdim, Halk arasına varınca, Halkın sevdiği gibi olsun diye. Sana temiz tonlar giydirdim. Yiğit adın çıksın diye, Arkandan kırk yiğitle geçirdim. Sözde becerikli olsun diye, Arkandan evet? Kemal oğlu, Kelcanbay’ı dolaştırdım, Tanrı gözümü kızartarak, Sakalımı saçımı ağartarak, İhtiyarlığımda ben sana Kovalayacak kadar ne yaptım? Nuradin: – Etmedim diyorsun, ettin sen, İkrar iman edip döndün sen. der de, “Ya beni öldür, ya ben seni öldürürüm” diye Edige’yi gene kovar. Ediğe: – Hatımday gibi cömertsin, Azman gibi pehlivansın, Ali’den âlî ulusun, Arslan imişsin sen, oğlum. Hint’ten, Yemen’den adam toplasam, Ortaya ağaç diksem, On dokuz körük bassam, Dereceye çeksem, Saf altınmışsın oğlum, Ben kaçayım sen kovala, Her yerde düşmanların Uzak kaçsın mirza oğlum, – der. Ediğe: – Kara dağda birbirimize ok atacağımız zaman gö rüşürüz, der, çıkar gider. Ediğe denen Ediğe kısa bir zaman önce olacak şey- leri bitirmiş, onu cin kızı olan annesi vasıtasıyla bil- mekteymiş. Şimdi o dağa çıkar. Simdi Nuradin han olur. O köyde bir adam ölür, onun bir keçisi ve dört oğlu kalır. Dördüne keçinin dört ayağı miras kalır. En kü- çüğünün mirası olan ayak kırıkmış. Bu keçi ot yığınının başındayken, kül tepeden sıçrayan bir kıvılcımla bir ot yığını yanar, onu da hana şikâyet ederler. Han: – Yanan biçilmiş otun yerine tarladan ot biçip ge tirsinler, der. Ağabeyleri bu delikanlıyı zorla ot biç meye gönderirler. Kırda ot biçerken, dağdan ak sakallı bir adam çıkar: Vah yavrum, der. Yaşlının arzusu kar yağınca ilik arar dendiği gibi, yoksa kış zorladı mı evlâdım, der Delikanlı: – Kış mevsimi çok zor geçmedi ama, Nuradin “Ot biçip getir.” dedi, der. Meseleyi anlatır. İhtiyar: – Ee yavrum, der. Soranda kusur yokmuş, ama haydutta kusur bırakmışsınız. “Ağabeylerimin sağlam ayaklan gitmezse, benim kırık ayağım nasıl gidecek?” demedin mi, der. Ot biçmekte olan delikanlı: – Hayır, aklıma gelmedi, der. Ediğe: – Öyleyse git söyle, yalnız kimin söylediğini söy leme, der. O adam gidip söyler. Nuradin bu sözlerin babasının sözleri olduğunu anlayıp arar, ama bulamaz. Bir gün dağda ikisi birbirlerine ok atarlar. Babası: Benim okumu almazsan, başka ok bulamadın mı, der. Sonra Nuradin babası olduğunu tanır ama, gün- düz alıp gelmez, gece bir sepetin içine koyup, arkasına kaldırıp (sırtına koyup) getirir. Ölene kadar da hiç kim- seye göstermeden, gizlice bakar, öldükten sonra kendi defneder. Toktamış Han’ın Kadriberdi isiminde bir oğlu olmuş imiş. O da Nuradin’den babasının öcünü almak için gelir. Kemâl’in oğlu Kelcanbay ona giderek: – Hoş geldin, Kadriberdi sultan, der. – Allah razı olsun, der, karşılıklı iyilik sorarlar. Benim babamın zamanından kalma bir Canbay vardı, tanımıyor musun, der. Kemâl’in oğlu Kel- canbay: – Benim, der.. Kadriberdi: – Nuradin’den babamın öcünü almak maksadıyla geldim, fakat bu işi nasıl yapacağımı da bilmiyorum, gençliğim var, senin gençlere yol gösterme, yardım etme âdetin var, bana da yardım et, der. Canbay: – O kolay. Ben onu kandınrp senin ayağına ge tiririm, der. Kadriberdi’nin durduğu yeri göstererek: – Basamağından buraya kadar çivi çaktır, onun üstüne kilim döşet, oturacağın yere de uçları yukarı ge lecek şekilde iki bıçak koyarsan, kalçalarına saplanır. O oraya oturur, O’na daha sonra söyleyeceğini söyler, edeceğini edersin, der. Canbay Nuradin’e: – Göle martı konmuş, diye onu oraya alıp gider. Gidince ne görsün, Kadriberdi sultanı görünce şa- şırır. Bir şekilde kurulmuş olan tahta ulaşır, Kadriberdi sultanın “buyrun” sözüyle oturur, oturduğu zaman ise, Kadriberdi’nin tahta uçları yukarı doğru saplayarak koy- duğu iki bıçağı iki kalçasına girer, kalçalarını delerek çıkar. Nuradin: – Düşmanın memnun olmaması için, iki bıçağın iki ucunu tutar ve öyle oturur Kadriberdi: Dokuz sultan babası, ay,babası, Baş yurdun sahibi, Toktatnış gibi hanları Onu da ne yaptın Nuradin? Nuradin: – Dokuz sultan babası, ay, babası, Baş yurdun sahibi, Karanlık dağ içinde, Başını kesip almışım, Bey babamın önüne, Ben getirip koymuşum, Kadriberdi: – Kından kısa denenmiş, Doğru biçersen taş kesen, Kaygılanıp biçersen baş kesen, Al casman iyi kılıcımı, Onu da ne yaptın Nuradin? Nuradin: – Kından kısa denenmiş, Doğru biçersen taşkesen, Kaygıyla biçersen baş kesen, Al casman iyi kılıçla Toktamış Han’ın başım kesmişim. Er koynuma koymuşum, Er koynumda kanar diye, Koynuma koymuşum. Kadriberdi: – Çok hızlı koşan, Koşarken yer tavurup hızla çeken, Al doru atını, onu ne yaptın, Nuradin? Nuradin: – Çok hızlı koşan, Koşarken yer tavurup hızla çeken Al doru atı yer koruğu dururken, Zincire vurup binmişim. Kadriberi: – Ay buzğara buzğara, Buzğarada altı araba, Altısı da hazine araba, Onu da ne yaptın Nuradin? Nuradin: -Ay buzğara buzğara, Buzğarada altı araba, Altısı da hazine araba, Dolaşrken ben onu, Yolumu şaşırdım diye, Şaşırdığım bir anda ben onu Kendi elimle sadaka vermişim. Kadriberdi: – Eşiği çelik evlerim, Onları ne yaptın Nuradin? Nuradin: – Eşiği çelik evlerini, Dolaşırken onları, Yolumu şaşırdım diye, Şaşırdığım bir anda ben onu, Sarıp ateşte yakmışım. Kadriberdi: – Kekeleyerek söyler sözü altın, Ak bileği som altın, Hanıkey gibi çok iyi birini, Canıkey gibi güzelim, Onu ne yaptın Nuradin? Nuradin: – Kekeleyerek söyler sözü altın, Ak bileği som altın, Hanıkey gibi iyini, Canıkey gibi güzelini, Dolaşırken ben onu Yolumu şaşırmışımdır diye, Şaşırdığım bir anda Sırtını vura vura sevmişim. Sonra hınçaanarak: – Ben annemden kapkara doğmuşum, Sabunlayıp yıkasan ağarmam, Ben yararsam çok sert, Borandan sert yararım. Düşmana gelen bulutum, : Yağmadan durmam, der, ama Kadriberi’yi yere sermez, Kadriberdi çadırının kenarını açar ve kaçar. Kadriberdi Nuradin’i öldüremez. Kaadriberdi sağ- lam adam olsa bile kaçar. Nuradin atına biner, fakat her taraf kana dolar evine döner. Nuradin atına biner, onu da attan kaldırıp alırlar. Koyun tezeği ile ateş yakıp, sabanını kılıcını ateşe koyarlar, kılıç kıpkırmızı olduktan sonra Nuradin’in yarasına basarlar. O zehirli bıçağın yarasını iyileştiriyormuş. Kemâl’in oğlu Kelcanbay Kadriberdi’ye: – Senin kardeşlerin akılsızlar, onu iyileştirirler. Ben bir şey daha yaparım o ölür. Sen akşamdam sonra gel, onun atlarını al da kaç. Kadriberdi öyle yapar. Canbay’ın kendi Nuradin’e gelir: Atlarını alıp kaçıyorlar, der. Nuradin: – Koşacak atımı çıkarıp eğerle. Eğer meğer ge rekmez, tez olmak lâzım, der. Nuradin ata binip atlarını alıp getirir. Fakat ya- rasına bindiği atın teri karışır. Evine döner, Hanıkey ile Canıkey karşılamak için çıkar, O’nu içeri alırlar, gene Nuradin’i iyileştirmek isterler, fakat O: – Er oyunu bir kere olur ölürsem öleyim artık, der ve evine girip başköşede yatar, fakat okunu kurarak göğsüne koyar. Canbay Kadriberdi’yc: – Artık O’nun takati kalmadı, doğru git de öldür, der. Kadriberdi kapıdan girerken Nur edin’e: – Ya sana ne lâzım? diye sorar. Kadriberdi, “Benim ardımda kim varmış”, diye ar- kasına baktığı zaman, Nuradin yattığı yerden okunu çeker. Kadriberdi’yi öldürür. Ondan sonra üç gün yatar, kendi de ölür, Hanıkey’le Canıkey, Canbay’a kalır. Halk da Canbay’a kalır. Hanları öldürüp, en so- nunda halkı kendine bıraktırır |
Category: 2009