Bulgaristandaki tatar köyleri

Oemer 3 Nisan, 2025 0 Comments 1 category

Bulgaristan’daki Qırımtatarları
Hazırlağan Stoyan Antonov

[24.12.2001]
Qırım – bir çoq halqlarnıñ qaderleriniñ kesiştiği bir yerdir. Şimdi Yarımada’da yaşağan Bulgarlarnıñ ecdatları bu yerlerge tahminen 200 yıl evvel kelip yerleşkendir. Faqat qarşılıqlı bir aqın da bar edi: Qırımtatarları da Osmanlı İparatorluğuna ait olğan topraqlarda yerleşkendir. 1783 yılında Qırım Hanlığı Rusya tarafından zapt etilgenden soñ Qırım’dan ve Kuban’dan Bulgaristan’ga yapılğan bir qaç göç bellidir. 1854-1862 yılları arasında yaqlaşıq 6000 qırımtatarı Bulgaristan’ga kelgendir. İşte bu yıllarda Bulgaristan’ğa göç etken muhacirlerniñ torunları öz özelliklerini bu künge qadar, saqlap kelgen Bulgaristan’nıñ şimdiki Tatar cemaatıdır. Tatarlar Bulğaristan’nıñ Şimali Şarq bölgesinde dağınıq bir halde yaşamaqtadır. Resmi malümatlarğa köre (1992 yılınıñ sayımı) özlerini Tatar dep tanıtqan toplam 4515 kişi olmaq üzere 2045 şeherlerde, 2470 de köylerde ikamet etmektedir. Bunınen aynı zamanda öz ana tilini Tatarca dep bildirgen kişi sayısı daha çoqtır – 7833, bulardan 4852-si şeherlerde, 2981 köylerde oturmaqtadır.
Qırımtatar mevzusı Bulgar tarihçı ve etnografları içün çoq ilginç ve aktueldir. Bu mevzunun değişik aspektleri öğrenilmektedir. Bulğar-Tatar münasibetleri, Bulğar folklorında Tatarlar’nın yeri kibi meseleler de şu cümledendir. Maqalemiz künimizniñ Bulgar alimi Stoyan Antonov’nıñ materiyallarına esaslanaraq hazırlanğandır.

Tatar faktöri Ekinci Bulgar devletçılıginiñ siyasi ve iqtisadi inkişafında belirtici bir faktördir. Bulgaristan topraqlarında ilk Tatar yerleşimleri üzerine malümatlar XIII-asırnıñ başlarına aittir. Kelgenler, Altın Orduda meydanğa kelgen çatışmalar aqibetinde taqip etilgen askeri birliklerdir. Bulgar hükümdarlarnıñ hızmetine keçken tatar askerleri edi.
Bulgaristan’nıñ Osman İmperatorlugının egemenliği altına kirgeninden soñ ve bilhassa Şimali Qaradeniz bölgesinde buyük etnik ve siyasi olaylardan soñra Bulgaristan Tatar gruplarının başlıca yerleşim toprağı oldı. XVI asırnıñ 30-40-ncı yıllarında göçler sistematik bir nitelik taşımağa başlağan edi.
Köçip kelgen Tatarlar baştaları olarğa özidare haqqı bergen hususi bir statusqa sahip ediler. Tatarlarnıñ Osmanlılarnıñ askeri – idare sistemasına kirmesi ve demografik sınırlama yerli Türk ahalisi ile til yaqınlığı ve din birliği bu Tatarlarnıñ milli özdeşliginiñ qayıp etmesine yol açtı. XVIII –XIX asırlarda Ruslar’nıñ Cenüpke ilerilemesi ile bu topraqlar Qırımtatarı içün bir barınaq oldı. Qırım Muharebesi zamanında ve sonrasında Qırım’dan tatarlarnıñ göçü kitlevi bir harakter aldı. Mültecilerniñ buyük çogunluğu Bulgaristannıñ Şimaliy Dobruca’da, Tuna özeniñ vadisinde ve Vidinski bölgesinde yerleşken edi. Bu devirden başlap Bulgarlar ile Tatarlar arasında ananevi hoçgörülü münasibetler qurulmağa başlağandır.
1878 yılında Bulgaristan Mustaqqılligini qazanğan soñ Tatarlar Osmanlı İmperatorluğından çoq farqlı bir içtimai-siyasi ve devlet muhitinde qalalar. Bu da yeñi bir göçlerge yol aça. Bu sefer bir çoq Tatar Türkiye’ge köçüp keteler. Bu köçüvler bugünge qadar devam etmektedir. XIX asırnıñ sonlarında ve XX asırnıñ başlarında Qırım’da Qırımtatar Milli Qurtulış Hareketi başlayınca Bulgaristandaki Qırımlı ve Kubanlı muhacirler özlerini Tatar dep yanı etnobirleşme esnasına başlar. Bunınen aynı zamanda Milli ğayelerinden mahrum Tatarlar assimiliyatsiyağa qolay qapılırlar. Şu da çoq ilginçtir ki Milli devlet tarafından assimilyatsiyağa değil de Bulgar Türkleri ile qarışırlar. Bulgaristan’daki Tatar grubu, Qıpçaq lehcesinde qonuşqan Tatar, Noğay, Qaraçay ve ayrı turğan Tatlardan oluşqan muhacilerniñ birleşmesi neticesinde şekillenir. Bu birleşme Eski Qırım Hanlığına aitliginin siyasi gayesi, ülkesinden tışarı atılğanlarnıñ umum qaderi ve til yaqınlığı sayesinde kerçekleşir. Tatarlar ekolojik ve ekonomik baqımından kolay adapte olunırlar. Çevrelerindeki Bulgar ahalisine alışırlar. Bulgarlar da Tatarlarğa qarşı dostane bir münasibettedir. Taa 1878 yılından evvel Tatarlar yavaş yavaş Bulgarca konuşmağa oğrenir, qomsuları bulgarlarnıñ qıyafetlerinden bazı elementlerini alırlar. Tatar muhitinde integratsiya egilimleri çoq küçlüdir. Olarnıñ uğraşları ve içtimai temasları üzerine mevcut olğan malümatlar bunıñ delilidir. Bu esnada tatar qadınları (bilhassa genç) aktiv iştiraq etmektedir. İntegratsiya prosesleri Tatarlarnıñ yañı muhitte birleşme ve pekismesini musbet olaraq etkilese assimiliyatsiya ile muhacirlik mahvedicidir.
Til ve etnik olmaq üzere Assimilyatsiya eki aspektten ibaretir: Tatar tiliniñ vaziyeti Türk tiline nisbeten eş degerde değildir. Bu durum ket kete ağırlaşmaqtadır. Bulgaristandaki Tatar tiliniñ edebi variantı yoqtır. Eki etnos arasındaki temaslar Türkçe kerçekleşir. Yavaş yavaş Tatar mektepleri qapatılır. Çünki bir çoq Tatar talebeleri Türk mekteplerine qatnap başlar. Tatar klassik edebiyatı eserlerinden faydalanma imkânlarından mahrum qalğan Tatarlar Türkçe kitapları oqurlar. Tatarça umumiyetle yaşlı insanlar qonuşır. Balalar tilni añlaylar ama qonuşamaylar.
Etnik assimilyatsiyası Tatarlarnıñ öz adınıñ değistirmesinen ortağa çıqa. Belli bir derecede bu assimilyatsiya til yaqınığı ve din birliginden qaynaqlana.
Bunıñ bir de siyasi-ideoloji içyüzü bardır: Yani Türkiye, yat etnik müdahaleden tek bir qoruyucısı olaraq algılanır. Tatarlarnıñ etnik assimilyatsiyasının tabii bir sebebi de bar: Tatar nüfusı az olğan köy ve qasabalarda Tatarlar Türkler’ge evlenirler. Bulunğanımız asırnıñ ortalarına qadar qarma evlenmeler pek taqdirlenmez edi. Faqat künümizde bu cereyan bütün ülkeni qapladı. Bu da Bulgaristandaki Tatarlarnıñ bağımsız bir etnik cemaatı olaraq bar olmasını tehdit ete.
Komunist döneminde İqtidar organlarınıñ Tatarlar’ğa nisbeten munasibetleri tutarsız edi. 1956-1992 yıllar arasında Tatarlar’nıñ ülkede barlığını duyurmaqtan qaçınılırdı.
1962 yılında Bulgaristan Kommunist Partiyası’nıñ qabul ettiği “Tatar, Çingene ve Müsülman Bulğarlarnıñ Türkleşmesine qarsı tedbirler” adlı Qararnamesine Tatarlar da tabi tutuldı. Bunıñ aqibeti bir çoq Tatarlarnıñ Türkiye’ge köçmege mecbur etti. (1889). 90-ncı yıllarnın demokratik deñişmelerinden soñra İslam-Türk adları yañıdan canlandırılaraq Türkiye’deki aqrabalar ile temaslar qurmaq izini berildi. Ayrıca kültür-eğitim faliyeyler de yañıdan başladı. 1990 yılından berli Dobriçkovski okrugnıñ Vetovo şeherinde ve Onogur, Topola köylerinde ve Selisrte okrugunıñ Çerkovna köyünde Tatarlarnıñ toplaşuvları endi bir adet olup qaldı. Bu toplaşuvlarda Dobruca’dan kelgen Tatar ansambli de iştiraq ete, şiirler oqula, bulardan en aytuvlısı “Tatar bar mı? dep kim soray? Mına Men barman” Bu şiirni her bir Tatar gençi biledir. Bulğaristan’da bulunğan camilerde Bayram künleri Tatarlar toplaşıp beraber kutlarlar. Vetovo şeherindeki caminiñ duvarları Qırım haritası ve Kök bayraqnen süslengendir, camide milli marşları, kitaplar, dergiler saqlanır. 1993 yılında Silistre şeherinde Ziya İsmail reisliginde “Asabay” adlı kültür-eğitim Tatar cemiyeti quruldı. 1996 yılında cemiyet Dobriç şeherine avuştı – reisi Alkin Hasan. Bu cemiyetin faaliyeti halâ da sınırlı olıp ancaq Tatarlarnıñ Bulgaristan’da barlıgınıñ bir simbolüdir. Soñ 6-7 yıl içinde Bulgaristan’daki demografik krizisine rağmen Tatar cemiyeti yañıdan canlanlama yolundadır. Bu da Tatar etnosunıñ Bulgaristan’da saqlanmasını sağlaycaqtır.

” İzvor” gazetasından alınğan

http://www.seda.by.ru alınğan

*************************************************************
Bulgaristan’da Kırım Tatarları nerede yaşıyor sorusuna görsel bir yanıt
vermenin güzel bir yolunu bulduk.
Google, uzaydan çekilen fotoğrafların birleştirilmesiyle oluşturulan üç
boyultu haritayı ücretsiz olarak Internet kullanıcılarına sundu.
Bu haritayı kullanabilmek için bir programı bilgisayarınıza kurmanız
gerekiyor.
Bu programı indirebileceğiniz adres şudur:
http://kh.google.com/download/earth/index.html

Ekte gönderilen dosya bu programın bir dosyasıdır.
Bu dosyanın içersinde Bulgaristan’da bulunan birçok yerleşim birimi
kayıtlıdır.
Bu dosyayı çalıştırarak bu yerleri programda görebiliyorsunuz.

Bu dosya sayesinde görebileceğiniz yerleşim birimlerinin çoğusu Kırım Tatar
köyüdür. Diğer geri kalanlar ise Kırım Tatarları’nın yaşadığı diğer köyler,
kasaba ve şehirlerdir.
Bu bir başlangıçtır. İleride inşallah zamanım olursa bu yerleşim birimleri
hakkında bilgileri Internet’te paylaşacağım. Benim bilmediğim, ulaşamadığım,
gözümden kaçan başka yerleşim birimlerini bana hatırlatmanızı rica ederim.

Ben kendim Bulgaristan üzerinde çalıştım. Ne yazık ki daha fazlası için
gücüm yok. Başka gönüllülerin Türkiye, Romanya, Kırım ve hatta
Özbekistan’daki yerleşim birimlerinin yerlerini tespit etmeleri
gerekmektedir. Bu konuda kendi tecrübelerimi paylaşabilirim.

Google Earth programında güzel bir özellik yer yüzeyini farklı açılardan
görebilmenizdir. Mesela dağları yere paralel bir şekilde görebiliyorsunuz.
Size Yalta’ya Karadeniz’den denize paralel bir şekilde bakmanızı öneririm.

İyi eğlenceler…
________________________________
Timur BERK