3 Nisan, 2025
0 Comments
1 category
Şal-Kiyiz Tilenşi oğlu Nogay Türklerinin önemli yırcılarından biridir. 16. yy. başına kadar Kuzey Kafkasya’da yaşamış olan Şal-Kiyiz, Nogay hanlığının 15. yy.’daki hanlarından Temir’in barışsever dış politikasını desteklemişse de zenginlerin, mirzaların ve hanın halka eziyet etmesine karşı çıkmıştır. Onun tolgav şeklinde birçok yırı bulunmaktadır.( Tolgav: Gönüldeki coşkun hislerin hikmetli bir tarzda manzum olarak ve saz eşliğinde söylendiği bir halk edebiyatı türünün adı.(ihtimalen tolkun=dalga yani gönlün dalgalanıp coşmasından geliyor)) Akıllı ve tecrübeli bir yırcı olan Şal Kiyiz, yırlarında insanları doğruluğa, merhamete, adalete, samimiyete çağırmakta; aşağı ve kötü vasıfları ise kınamaktadır. Temir ile araları bozulunca İdil boyundan kovulan şair, Nogayların yaşadığı yerleri gezmiştir.
LİNK: .Kazaklarda ŞALKİYİZ TİLENŞİ ULU.
LİNK: .Başkurtlarda ŞALKİYİZ TİLENŞİ ULU
NOGAYLARDA ŞALKİYİZ TİLİNŞİ ULU
Şal-KiyizTilinşiUlı (15. yüzyıl)
Büyük Nogay şairi Şal-Kiyiz Tilinşi Ulı 1420 yılında doğmuş 16. yüzyılın başına kadar yaşamıştır.
Irtiş suyu ile Dunayga’ya doğru uzanan Nogay yurdunun çoğunu görmüş bir kişidir. Özelikle Kuzey Kafkasya’da çok yaşamıştır.
Eserlerinde zulme, kavgaya karşı çıkıp, halk barışını savunmuştur.
| LAŞİN KUŞ – ŞALKİYİZ TİLENŞİ ULUNE BOLGANLasın kus iygi kus, Kanatı kıska bolsa, Ne boldı? Katar buzıp ol ayvan Kaz tonterip algan song, Karkırası kişkey bolsa, Ne boldı? Katar buzıp ol ayvan Kuv tonterip algan son, Atadın ulı er yiğit Yarlı bolsa ne boldı?Ösesken kün düşpannıng Yarmay ötin algan son, Arkadan kaşkan koyandı, Argımagım ayanmay Kabırgalap yetpey oklaman.Basımdı menim korlasa, Köp tuvganım yoklaman. Yahsılardan kem korse, Yamanlar man ten korse, Ayagımnan, menim basıma Ezeklep altın kuysa toktaman. NE OLMUŞ Laçin kuş iyi kuş, Kanadı kısa ise, Ne oldu? Katar bozup o hayvan Kazı altüst edip aldıktan sonra, Vücudu kısa ise, Ne oldu? Katar bozup o hayvan Kuğuyu altüst edip aldıktan sonra, Atanın oğlu er yiğit Fakir ise ne oldu ? Kinlendiği gün düşmanın Yarmadan ödünü aldıktan sonra, Arkadan kaçan tavşanı, Cins atıma acımadan Kaburgasın (tekmeleyip)ulaşmadan oklamam. Başımı benim horlasa, Çok akrabama uğramam. iyilerden kem görse, Kötüler ile denk görse, Ayağımdan, benim başıma Ezip altın koysa durmam. Şal-Kiyiz çok şiirlerin yazarıdır. Şiir onun için hayat üzerine yürütülen felsefi fikirdir. Şal-Kiyiz hayatın çeşitli dalgalarında yüzen derin fikirli, düşünen şairdir. O yaralı koyun gibi inleyip, yarılan buz gibi ah çekip, halk ile birlikte içini çekip, tamburayı dillendirip saz çalıp, insanı attan indiren türkü yakıp, şiiri çok kemiksiz olsa da kemik kırdıran öfkeli kızgın dilli şiirlerin seçkin şairidir. Şal-Kiyiz Nogay ordasrnda 15. asırda beylik yapan Temir ile düşman olmuş. Bey, şairi dil boyundan kovunca gezgin olmuş. Çaresiz kalan Şal-Kiyiz gurbete çıkmış, Nogay yerlerini gezmiştir. O yıllarda Şal-Kiyiz Temir için şöyle yazmış EY, BİY TEMİR, BİY TEMİR… Ey, biy temir, biy temir, Kır iyesi sen edin, Yır iyesi men edim, Kırdı yırdan ayırdın, Omırtkamdı kayırdın. Ak kiyik boldun şöli yok, Ak kuv boldım koli yok. Kobız-av boldım üni yok, Kobızsız eldin küni yok. Hayranlı boldı-av saz ünim, Boranlı boldı-av yaz künim. Yurt taslattı yala man, , Kazak ta şıgıp baraman, Hayran da bolıp kalaman… EY BEY TEMİR, BEY TEMİR… Ey Bey Temir, Bey Temir, Kır sahibi sen idin, Türkü sahibi ben idim, Kın türküden ayırdın, Omurgamı araladın. Ak geyik oldum ovası yok, Ak kuğu oldum gölü yok. Kopuz oldum sesi yok, Kopuzsuz yurdun günü yok. Şaşırdı sazımın sesi, Boralı oldu yaz günüm. Yurttan attı iftira ile, Gurbete çıkıp giderim, Şaşırıp kahrımŞal-Kiyiz’in şiirleri okunduğunda, göz önüne başından çok şeyler geçmiş, yerin kalını ile incesini bilen akıllı Nogay gelir. Şiirlerinde, kendi halkına aşırı sevgisi, namertleri, zenginleri kendine uzak saydığı görülür. Başka bir eserinde Şal-Kiyiz, Bey Temir ile kendi arasında denklik olmadığını ve hiç bir zamanda olmayacağını şu sözlerle belirtir: “Ey biy Temir, biy Temir, Sen yibeksin, men yün men. Sen altınsın, men pul man. Sen soltansın, men kul man! “Ey Bey Temir, Bey Temir, Sen ipeksin- ben yünüm. Sen altınsın- ben pulum. Sen sultansın- ben kulum!”KARAMDA TURGAN EDİM. Karamda turgan edim Tandır dep, Tan şolpanga men karadım Aydır dep, Tenizlerge kirgen edim Saydır dep, Donuz etin kap kan edim Maydır dep, Mirza kızın algan edim Baydır dep, Bal ayaktan işken edim Saydır dep, Tuv biyedi yıkkan edim Taydır dep, Nogayıma yır sigardım Paydır dep.YEL, YEL ESER, YEL ESER Yel, yel eser, yel eser, Yel astına karasam, Koga mınan tal öser, Orazlıdm ulı öser, Cıyıfıkırlıdın kızı öser. Keneneyim değen yiğittin Yılkı işinde Eki argımak töl öser. Süyineyim değen yiğittin Sübedey altı-yeti Aga-ini tefi öser.YAPIRAGI YASIL ALA BAYTEREK Şal-Kiyiz aytar ekende, Yapıragı yasıl ala bayterek, Yaykalmagı yeldendir, Yaşarmağı köldendir, Yapıragı berennin Tüse kalsa beldendir. Törelerdin Kesilmesi eldendir. Kulan mınan kiyiktin Yürer yeri maydandır, Yuvırmagı arkasında maydandır, Alasadın işer suvı saydandır, Argımaktm at boları taydandır. Kundızlı kırpuv börk kiyip, Yagası oka ton kiyip, Baylardın maktanmagı Maldandır. Âlimlerdin akıl tappak oydandır, Yiğitlerdin ıspay bolmay boydandır. Yalan kılış baylanıp, Atadın ulı er yiğittin Arka avıldm boymda Yav kaytarmak soydandır. Oynayık doslar, küleyik, Acelemiz, Alla bilir, kaydandır.EMENNEN AYIRI ŞIKKAN BUTAKPAN Emennen ayın şıkkan butakpan, Talkıga salgan mınan tüz bolman. Anadan yalgız tuvganman, Tanirge tilegen men yüz bolman. Anadan kara tuvganman, Sabmlap yuvgan mınan ak bolman. Köktegi kesek kara bulıtpan, Üstinizge bir yavmaym aşılman.YAR YAGALAP KÖP YÜRME Yar yagalap köp yürme, Yar opırasa ölersin, Yamanlar man bas kospa, Kişi ölürse tölersin, Malındı eki bölersin. Yahşıdı yatım demeniz, Yamandı özim demeniz, Köp işinde bolsa bir yahşi, Küymenlesken köp yaman, Koltıgınnan köterip, Süyev bolar demeniz. Bârinizdin basın kosıp, Sırın aytkan yıravdı, Yahşi atadın balasın Yansılardan sen kem körme, Yansılardan kem korsen Yamandar man ten korsen, Som yüreği mert bolar, Kökiregi dert bolar. Altmga kümis koytırsan, Tartas üzilmes berk bolar, Eki yahşi bas kossa, Eş ayırılmas dos bolar, Eki yaman bas kossa, Arası bes kün ketpey Bir-birine kas bolar. Bir yahşıga basındı kos, Basındı kos ta bek sıylas, Basma senin Bir kıymlık is tüsse, Sol yahşi sermen Kökirekte âzizlengen yanın ayamas.YAHŞIDIN YAHŞİLİĞİ SOL BOLAR Şal-Kiyiz aytar ekende: Yahşıdm yahşiliği sol bolar, Yaman mınan bas kosıp, Söylemeske har eter. Yamannm yamanlıgı sol bolar: Yaman mman bas kosıp Appak betin kara eter. Bir yahşıga Basın kosıp söz aytsan, Sol sözindi yahşılıkka yır eter. Yaman mman Basın kosıp söz aytsan, Ak sözindi karalap, Öz basındı Düşpanma kor eter. Keşüv keşsen-aldm keş, Taygak bolar artı onm Yamanga yakınım dep sır aytsan , Aygak bolar artı onm. Yalp-yalp etken yapalak, Atlansafi Yası tüzde körersifi, Yahşılardan ayırılıp, Yamanlar man bas kossan, Yazadı sorman körersifi, Yası tüzde ölersin.KÖP İŞİNDE BİR YAHŞİKöp işinde bir yahşıdı, Küymenlesken köp yaman Künşilik pen köralmas… rküvsiz iygi bola köriniz, Ölmey nepsi tıyılmas. Esenimde savımda Elim üşin yır yazsam, Tavarıhka dan bolıp, Yazgan yazuv yoyılmas. Ata uh er yiğit. Asıl tuvgan bâtır as Toksanga yası yetpey karımas. Manlay terin tökpesen, Kişiden tartıp alıp yarımas Emen şaynap, tas yutar Kulan-bulan balası. Eki anasın tefi emgen Buzılmaydı ekende Yas tulpardm savrası. Katı tartıp, bek atsan Kayırılıp şort sınar Kayın oktın farkası. Belbuvardan karsı aldma Saz kelse, Tobıgına yettirmes Kamalagan Kalın tuvgan arkası KARANLIKTA KALKMIŞTIM Karanlıkta kalkmıştım Tandır diye, Tançolpana ben baktım Aydzr diye, Denizlere girmiştim Sığdır diye, Domuz etini kapmıştım Yağdır diye, Mirza kızım almıştım Zengindir diye, Bal kadehinden içmiştim Çaydır diye, Genç kısrağı yıkmıştım Taydır diye, Nogayıma türkü söyledim Paydır diye. YEL, YEL ESER, YEL ESER Yel, yel eser, yel eser, Ye/ aftzna baksam, Kara kavak ile söğüt büyür, Yetki sahibinin oğlu büyür, Tutumlu kadının kızı büyür. Hoşnut olayım diyen yiğidin Yılkı içinde ki cins atın soyu büyür. Sevineyim diyen yiğidin Kaburga kemiği gibi altı-yedi Ağa-kardeş denk büyür. YAPRAĞI YEŞİL TİTREK KAVAK Şal-Kiyiz söylediği zamanda, Yaprağı yeşil titrek kavak, Sallanması yeldendir, Yaraşması göldendir, Yaprağı verenin Düşüp kalsa beldendir. Hakimlerin Geçinmesi yurttandır. Eşek ile geyiğin Yürür yeri yağdandır, Koşması arkasında yağdandır, Öküzün içtiği suyu sığdandır, Cins atın at olması taylıktandır. Kunduz kürkü kalpak giyip, Yakası ince elbise giyip, Zenginlerin övünmesi Maldandır. Alimlerin akıl bulması fikirdendir, Yiğitlerin endamlı olmaması boydandır. Yalın kılıç kuşanıp, Atanın oğlu er yiğidin Arka köyün^ boyunda Düşman kovalaması soydandır Oynayalım dostlar, gülelim, Ecelimiz, Allah bilir, nedendir. MEŞEDEN AYRI ÇIKAN BUDAĞIM Meşeden ayrı çıkan budağım, Rendelenmekle düz olmam. Anadan yalnız doğmuşum, Tanrı ‘dan dilemekle yüz olmam. Anadan kara doğmuşum, Sabunlanıp yıkanmak ile ak olmam. Gökteki parça kara bulutum, Üstünüze bir yağmadan açılmam. YAR TUTUP ÇOK SÜRDÜRME Yar tutup çok sürdürme, Yar yıkarsa ölürsün, Kötüler ile baş koşma, Adam öldürse ödersin, Malını ikiye bölersin. yiye yabancım demeyin, Kötüye özüm demeyin, Çok içinde olsa bir iyi, Arzulayan çok kötüyü, Koltuğundan kaldırıp, Dayanak olur demeyin. Hepinizin başını koşup, Sırrını söyleyen ozanı, yi atanın çocuğunu yilerden sen kem görme, yilerden kem görürsen Kötüler ile denk görürsen, Som yüreği mert olur, Göğsü dert olur. Altına gümüş koydurursun, Çekince kopmaz sağlam olur, kiiyibaşkoşsa, Hiç ayrılmaz dost olur, ki kötü baş koşsa, Arası beş gün geçmeden Birbirine düşman olur. Bir iyiye başım koş, Başını koş da iyi değer ver, Başına senin Bir çetin iş düşse, O iyi senden Göğüste azizlenen canını esirgemez. İYİNİN İYİLİĞİ ŞÖYLE OLUR Şal-Kiyiz söylediği zamanda: yinin iyiliği şöyle olur, Kötü ile baş koşup, Söylememek için direnir. Kötünün kötülüğü şöyle olur: Kötü ile baş koşup, Apak yüzünü kara eder. Bir iyiye Başını koşup söz söylesen, O sözünü iyiliğe türkü yapar. Kötü ile Başını koşup söz söylesen, Ak sözünü karalayıp, Öz başını Düşmanına hor eder. Vazgeçeceksen önce geç, Kaygan olur ardı onun. Kötüye yakınım diye sır söylersen, Başıboş olur ardı onun. Düşüp kalkan baykuş, Atabinsen Geniş ovada görürsün, yilerden ayrılıp, Kötüler ile baş koşarsan, Cezayı ondan görürsün, Geniş ovada ölürsün. KALABALIK İÇİNDE BİR İYİ Kalabalık içinde bir iyiyi Arzulayan çok kötü Kıskançlık ile göremez…. Sevimsiz iyi olur görünüz, Ölmeden nefsi yasak olmaz. Esenliğimde sağlığımda Elim için türkü yazsam, Tarihlere şan olmuş, Yazılan yazı kaybolmaz. Ata oğlu er yiğit. Asil doğan kahraman As1 Doksana yaşı yetmeden yaşlanmaz. Alın terini dökmesen, nsanlardan çekip aldığın yaramaz! Meşe çiğneyip, taş yutar Eşek ile yavrusu. ki anasını denk emince Bozulmaz imiş Genç atın sağrısı. Sert çekip, sıkı atsan Aralı kalıp hemen kırılır Kayın okun farkası1. Dağ belinden karşı önüne Sazlık kelse, Topuğuna ulaştırmaz Etrafını saran Sıkı yetişenin arkası. MEN-KUL MANBir keresinde, Bey/Han Temir, Şal-Kiyiz’e “Sen, meşhur kişi, kul-bakıcılar ile koltuklaşıp niye yaşıyorsun? Ya da sana malın yetişmez mi? Hepsini vereyim sana” demiş. O zaman ŞalKiyiz;Sen yibeksin, Men yün men. Sen sunkarsın, Men kuv man. Sen altınsın, Men pul man. Sen soltansm, men kul man!KADRİNİ BİLERME? Törde olturgan töresi Aş kadirin bilerme? Takta oltırgan padişa Baş kadirin bilerme? Kaygısı yok kutlılar Yas kadirin bilerme? Yalgızlıktı körmegen Dost kadirin bilerme? Kölde yüzgen korur kaz Kır kadirin bilerme? Kırda yürgen bödene Köi kadirin bilerme? El işinde yamanlar Er kadirin bilerme? El kıdırıp körmegen Yer kadirin bilerme? Törde oltırgan tok töre Aş kadirin eş bilmes, Aşıgıp yolda kalmasa. Takka oltırgan padişa Baş kadirin eş bilmes, Bayzasm düşpan almasa, Kaygısı yok kutlılar Yas kadirin eş bilmes, Yayav yılay kalmasa. Yalgızlıktı körmegen Dos kadirin eş bilmes, Yanında yandavırsız Yapanda yatıp kalmasa Kölde yüzgen korur kaz Kır kadirin eş bilmes, Kolin tappay kakıldap Kıdırma kalmasa. El işinde yamanlar Er kadirin eş bilmes, Eldi duşpan kuvmasa, Enesinnen urmasa, El kıdırıp körmegen Yer kadirin eş bilmes, Elin-yerin aldırıp, Eki tizin taldırıp, Ecelgesin kaldırıp, Elden eldi aralap, Erikkenler yagalap, Etek tozıp, eşmeyip Embeklene yagdaysız Yat ellerde kalmasa! Sen ipeksin, Ben yünüm. Sen sunkarsın, Ben kuğuyum. en altınsın, Ben pulum. Sen sultansın, Ben kulum!” demiş. KADİRİNİ BİLİR Mİ? Baş köşede oturan hakim Aş kadrini bilir mi? Tahtta oturan padişah Baş kadrini bilir mi? Kaygısı olmayan kutlular Çocuk kadrini bilir mi? Yalnızlığı görmeyen Dost kadrini bilir mi? Gölde yüzen konur kaz Kır kadrini bilir mi? Kırda yaşayan bıldırcın Göl kadrini bilir mi? Yurt içinde kötüler Er kadrini bilir mi? Yurt gezip görmeyen Yer kadrini bilir mi? Baş köşede oturan tok hakim Aş kadrini hiç bilmez, Acıkıp yolda kalmasa. Tahtta oturan padişah Baş kadrini hiç bilmez, Askeri madalyasını düşman almasa, Kaygısı olmayan kutlular Çocuk kadrini hiç bilmez, Yaya ağlayıp kalmasa. Yalnızlığı görmeyen Dost kadrini hiç bilmez, Yanında yedek atsız Yabanda yatıp kalmasa. Gölde yüzen konur kaz Kır kadrini hiç bilmez, Gölünü bulmadan öterek Gezinip kalmasa. Yurt içinde kötüler Er kadrini hiç bilmez, Halkı düşman kovmasa, Kürek kemiklerinin arasından vurmasa, Yurt gezip görmeyen Er kadrini hiç bilmez, Yurdunu- yerini aldırıp, ki dizini yorup, Ezelkini bırakıp, Yurttan yurdu aralayıp, Oyalananlan yakalayıp, Etek tozutup, eşmeyip Ayağına kapanır faydasız Yad ellerde kalmasa!EDILIM / İDİLİMBu şiiri, Şal-Kiyiz, Han ile düşman olduğu zaman çaresizlikten dolayı til boyundan gidiyorken yazmış. Küba narga yük artıp, Eki arıslı arba yektirip, Künimiz bulay boldı dep, Yırav atka mingen kün. Yavırnıma kara kaptal kiyinip, Yalan ayak, yalan bas, Kabırgadı kos at aydap kösken kün, Eki közin yas basıp, Tanavlarm şan basıp, Bu yazıda yıravın Küni tüzde keşken kün. Alalang, alan, alan yurt. Alanlagan ullı Nogay yurt, Ak kaptalar kiyinip, Atam kiyev bolgan yurt. Yibek tastar salınıp, Anam kelin bolgan yurt. Sazanday kuyruk taslatıp, San argımak ösken yurt. Zapıranday sarı ballar sapırıp, Saban tuv man kösken yurt, Kelin kelgen kepli yurt, Yılgın yakkan yılı yurt, Yabagılı yas taylak Yarday atan bolgan yurt. Yaylakta yatıp kalgan bir toklı, Yayılıp mm koy bolgan yurt. Edilimsin, Tenimsin, Otm seker, suvm şerbet; Köp nogayım ken yaylagan yerimsin, Tâleysiz Şal-Kiyiz bugünde Kazak şıgıp baradı, Bizdey bolgan yıravga Yolıng bolsın dermisin?! Kıpkızıl deveye yük yükleyip, ki oklu kağnı koşturup, Günümüz böyle oldu diye, Ozanın ata bindiği gün. Omzuma kara kaftan giyinip, Yalın ayak, yalın baş, Sıralı çift at sürüp göçülen gün, ki gözünü yaş basıp, Burun deliklerini toz basıp, Bu ovada ozanın Günü ovada geçen gün. Apaçık, açık, açık yurt. Açılan ulu Nogay yurt, Ak kaftanlar giyinip, Atamın damat olduğu yurt. pek başörtüsü takınıp, Anamım gelin olduğu yurt. Sazan gibi kuyruk çırpıp, Uzun bacaklı cins at yetişen yurt. Safran gibi san ballar çalkalayıp, Saban, kısır hayvan ile göçülen yurt, Gelin gelen keyifli yurt, Yabani ot yakan ılık yurt, Yünlü deve yavrusunun Yar gibi iri deve olduğu yurt. Yaylakta yatıp kalan bir toklu, Yayılıp bin koyun olan yurt. til’imsin, Don’umsun, Ateşin şeker, suyun şerbet; Çok Nogay ‘imin geniş yayladığı yerimsin, Talihsiz Şal-Kiyiz bugünde Yersiz yurtsuz çıkıp gider, Bizim gibi olan ozana Yolun açık olsun der misin?KABARTIDIN AYDAY SILUV YASI / KABART AY’INAYGİBİ ENDAMLI ÇOCUĞU Şal-Kiyiz çok yıllar Kuzey Kafkasya’da, Beştav boylarında yaşamıştır. Şairin sözüne inanacak isek “Askar Tav’a yorulmadan çıkıp baksam, Ana-til’in ak yelkenini görürüm” diye de söyler. Elbette, büyük şair ve ozan, dağ halklarına misafir olmuş, onlara da ev sahipliği yapmıştır. Evine Kabartay’dan misafirler gelince şu şiiri yazmıştır.Otavımda menim, yanlar, oynagan Kabartıdan ayday sıluv yası di. Kazanımda menim, yanlar, kaynagan Bu nogaydm kara koşkar bası di, Köz aldımda kubırsıgan Kap tavlar, Kabartıga men atlanman mal üşin. Men şe bugün malım, basım ayaman Kabartıdın bülkildegen yanı üşin!MEN KÖREMEN Avız aşıp Asıl sözdi aytkanda, Arap tuvıl Nogay kitap özim men. Aldavlıktın Argımagm atkanda Akıykattm Amanatı özim men. Aspan uşıp, Arka kezip, köp yürip, Âdillikti Eş körmedim közim men. Atan yegip, Attan tüsip/ iyt ürip, Alapamdı Alıp keldim sözim men. Abadanlı Asıl erdin balası Ardaklangan Ata yurtım toltırgan, Avızma Âlimlerdi karatıp Ayta tun Aranızda oltırgan. On san nogay Oranıma karasam, Okas mirza Ogırsızdı köremen, Ogırsızlar Oltırısıp oy etip, Onısız dünıya Oyılganm köremen. Askar tavga Armay şıgıp karasam, Ana Edildin Ak yelkenin köremen. Ana Edilden Ak Kobanga karasam, Akır yiğit Alp nogayım köremen. Ak kobannan Ak Yayıkka yollansam, Aldın buvıp Aral nogay maraydı, Aldaspanım Ari taslap kol tutıp, Ak Kobannan Ârüv habar soraydı. Astımdagı Ak arvana şapkanda, Artımdagı Ak sağınım boraydı. Alşınlardan Ak semiz et kapakda, Aruagım Alıp kutka oraydı. Artım-aldım Aylanıp men karasam, Atalıktın Asıl malı yuvsaydı, Anşıbaydm Asılma karasam, Aşuvımnan Âr buvımm bosaydı. Asılsızlar Ak köbektey talassa, Atalıkka Avır bolar usaydı. Ak süyekler Âri-beri tartıssa, Aziz Orda Alpıs bolıp taralsa, Avır Nogay Az bolırga usaydı. Aram düşpan Âdirensip berk kurıp, Arkalık pan Avır kelir usaydı. Atalıkka Alabalık kün tuvsa, Asıl sözim Ağıp turar usaydı. Atalıkka Alıp kelgen düşpandı Ata ulı Alıp urur usaydı.TEMİR EDİ BİYİMİZTemir edi biyimiz, Teniz edi halkımız. Tebirlerge kalganda, Tensizlerge usaydı Avır nogay yurtımız. Tilinşi ulı Şal Kiyiz’difi iyesi biy Temirdin tusmda Bulıtka yete yazdı bu müyiz iyesi biy Temir’densonratın Tukıllıktan tarsıldap Üziler bugay sol müyüz. Otağımda benim, canlar, oynamışKabartay ‘dan ay gibi endamlı çocuğudur. Kazanımda benim, canlar, kaynamış Bu Nogay’in kara koç başıdır, Göz önümde kılıflanmış Kaf dağları, Kabartay’a ben ata binmem mal için. Ben ki bugün malıma, başıma acımam Kabartay’in kaynayan canı için! BEN GÖRÜRÜM Ağız açıp Asil sözü söyleyince, Arap değil Nogay kitap özüm ile. Aldatmanın Cins atını atınca Hakikatin Emaneti özüm ile. Gökyüzü uçup, Arka1 gezip, çok yürüyüp, Adaleti Hiç görmedim gözüm ile. Deve koşup2, Attan inip, it ürüp, Ücretimi Alıp geldim sözüm ile. Müreffeh Asil erin yavrusu Terbiye edilmiş Ata yurdum doldurmuş, Ağzına Alimleri baktırıp, Söyler Aranızda oturmuş. On tane Nogay Vatanıma baksam, Okas Mirza Uğursuzu görürüm, Uğursuzlar Oturup düşünüp, Faydasız dünya Oyulduğunu görürüm. Askar Tag a Yorulmadan çıkıp baksam, Ana til’in Ak yelkenini görürüm. Ana til ‘den Ak Kuban ‘a baksam, Çevik yiğit Alp Nogay ‘ımı görürüm. Ak Kuban’dan Ak Yayık’a yollansam, Önünü kesip Aral Nogay hızla gider, Ok atma yarışında Öte atıp el tutup, Ak Kuban ‘dan Güzel haber sorar. Altımdaki Ak dişi deve koşunca, Ardımdaki Ak serabım toz kaldırır. Aşık kemiğinin çukur tarafından Ak semiz et kapakda, Ruhum Alıp saadete sarılır. Ardım-önüm Dönüp ben baksam, Atalığın Asil malı dinlenir, Avcının Aslına baksam, Öfkemden Her eklemim boşalır. Soysuzlar Ak köpek gibi dalaşsa, Atalığa Ağır olur benzer. Ak kemikler Öte-beri çekişilse, Aziz Orda Altmış olup daralsa. Değerli Nogay Az olacağa benzer. Aram düşman Tehdit edip, sağlam kurup, Destek ile Ağır geleceğe benzer. Atalığa Kavgalı gün doğsa, Asil sözüm Akıp duracağa benzer. Atalığa Alıp gelen düşmanı Ata oğlu Alıp vuracağa benzer. TEMÎR ÎDÎ BEYİMİZ Temir idi beyimiz, Deniz idi halkımız. Çingene kafilesine kalınca, Denizlere benzer Değerli Nogay yurdumuz. Tilinşi oğlu Şal Kiyiz’in Efendisi Bey Temir’in devrinde Buluta yete yazdı bu boynuz. Efendisi Bey Temir’den sonra Dibinden gümbürdeyip Kopar gibi o boynuz. ASPANDI BULIT KURSAYDI / GÖĞÜ BULUT KAPLAR Şal-Kiyiz Nogay Hanlığının 15. yüzyıldaki hanı Temir’in devrinde yaşamıştır. Şair, Temir’in komşu krallar ile kavgasız, sulh içindeki politikasını beğense de halka eziyet veren iç politikasını makul görmez. Doğrucu şair zenginlerin, mirzaların ve Temir’in zalimlikleri hakkında türküler yakıp durmuştur. Şal-Kiyiz’in sözlerini, namert insanlar hana yetiştirip şairi Şahkale’den (Stolitsa’dan) kovdurmuşlardır. O zamanlarda Şal-Kiyiz şu şiiri yazarak; kararsız Temir’in yüreğindeki öfkeyi giderip, onu halka ve kendine iyi niyet ile bakmaya çağırır. Şair sıradan halkı ve kendini göllerde uğuldayan kuğu sayar. Temir’i ise kuğulara darbe / eziyet veren / kuzgun / yırtıcı kuş olarak gösterir. “Arzulayan çok kötü” dediklerinin ise, hanı kuşatarak kendilerine yaramayan insanların ardından yalan söz yayan mirzalar olduğunu anlamak zor değildir.Aspandı bulıt kursaydı,Kün yavarga usaydı. Köllerde kuvlar şuvlaydı, Kökşilden ol ayvan Sokkı yegenge usaydı. Köp işinde bir yalgız, Köp munayıp yılaydı. Küymenlesken köp yaman Sözi tiygenge usaydı. Yahşmnan meni kem kördin, Yamanm man ten kördin. Yatışman meni kem korsen, Yamanın man ten korsen, Uyalı berkke kos artıp Sen esende men savda . Irısımdısmayım, Segiz kıyır şar taraptan Şar buzdırıp izlermen. Tilinşi ulı Şal-Kiyizdin yesi biy Temirdin tusmda Bulıtka yete yazdı bu müyiz. yesi biy Temirden sofiratm Tukullıktan tarsıldap Üziler bugay sol müyiz. Bakanşıga tüye bastırmas, Balığı yılkı yaptırmas, Bakası tün uykıdı taptırmas, Bu Edildi biz kördik. Tek tünevgi künlerde Ayak keşüv suv edi. Edildenşıkkan sızaşık Biz körgende tebingige Yeter yetpes suv edi. Bügüngisi bugünde Telegendey şaykalıp, Yarkıragan medetti Teniz etse Tâniri etti. Yagasma oram bitken tal edi, Yapıragmşaykaltıp, Terek etse Taniri etti. Teniz, Taniri suv edi, Tal sıpırım kul edi. Temiri minen Tâmsigi Bir Alladın kulı edi, Biy Mansurdın ulı edi. Tebingidin astırman Ala balta suvırıp, Tebinisip kelgende Tefi atadın ulı edik, Derecendi bugünde Artık etse Tanri etti. Menim iyem biy Temir Buz üstine ot yakkan, Buzbay bulan pisirgen. Men iyemnin, iygiler, Bavın ala tası edim Menim iyem biy Temir,Yav körgen künde nogaydın Yüregining bası edim, Yüziginin kası edim, Arıkkan sırın bilgenmen, Menim iyem biy Temir, Senin sırın esitkenmen. Menim iyem menimşe şe Halk könlin bek eter, Kaşar yolm berk eter. Seni kimik anavda Kızıl şaşbav hanlardı Hıylı da yurip men körgenmen. Menim iyem biy Temir Arbaga baylav tiyeter. Altmlagan Bahşa Saray Krımga Âzizlengen, anavda Soltan yanga salt eter. Menim iyem biy Temir, Kara menim közimme, Tmla menim sözime. Bostanı bardı terektin, Bolatı bardı berktin. Tusmda bolgan narttı korlama! Tusmda bolgan narttı korlasan Tabılmastı kerekke. Bar küşindi smamay Pelvanlar man kürespe! Tan bolarsın âlemge, Söz bolarsın kölemge. Akılsız dostan Akıllı düşpan artık ti. Düşpanmnan bir sakm. El işinde aykasıp, Oynap külep yürgen Dosîarınnan min sakm! Yogan karap ok atpa Yuvık tüser kasına. Yamanlarga yahşim dep Könilin aşıp sır aytpa. Künlerdin küni kelgende Sol yaman aygak bolar basma, Yahşıdı kör de basın kos, Basın kos ta bek sıylas, Basına bir kıymlı iş tüsse Sol yahşi sermen Soltan yanm ayamas. Yahşi keler ar kepke, Yaman kelmes bir kepke. Yahşi mman yamandı Korgasmday iritip Kıyıp bolmas bir kepke!ALAY YANIM Ana Edildey, alay yanım, Suv aksa, Yagasma bitkeni orun Tal bolır. Süygeninen er yigitim ay Ayırılsa, Yüreğinin bası onm Kan bolır. Kızıl iyzen, alay yanım, Boz yuvsan At semirter, alay yanım. Kür bitse, Argı atasm, alay yanım, Körmegen. Bergi atasın, alay yanım, Bilmegen, Namart mirza öktem söyler Mal bitse! Yaman atka, alay yanım, Yal bitse, Yanma torsık arttırmas, Yaman kisige, alay yanım, Mal bitse, Yanma konisi kondırmas. Kondırsa da, alay yanım, Tmdırmas. Alapasm berip Yürek kmdırmas. Küntuvardan Davıl yeller eskende, Kuyılar kamış basları. Kıymlı başka is tüsse Tögiledi ekende Eki közdin yasları. Eşikten şıgıp karadım, Karadım da, alay yanım, Tay kördim. Ergenektey enip karadım, Karadım da, alay yanım, Ay kördim. Tünevgisi Üyken toyga karadım, Karadım da, alay yanım, Bay kördim. Tünevgisi Üyken toyga barganda, Süymeslerim menim onda Bar kördim. Tünevgisi Üyken toydm işinde, Süymesimnin Etip koygan ar kördim. Tünevgisi Üyken toydm işinde, Al şımıldık, alay yanım, Kuruvlı, Al şımıldık, alay yanım, şinde, At közidey ârüv közel Turuvlı. Tünevgisi Üyken toydm işinde, Mırzadıkı usaydı, Köbeksigen bas kördim. Azikedey köbeksigen mırzadm Yüreğinde, alay yanım, (Tas kördüm) Al şımıldık Közeldin Közlerinde , alay yanım, Yas kördim. Tünevgisi Tas kördim Üyken toydm işinde, Aldaspan kaykı kılış Belinde, Közelinnen, alay yanım, Ayırılgan, Omırtkası segiz-közden Kayırılgan. Er yigitim, alay yanım, Bar kördim. Tünevgisi Üyken toydm işinde, Tenlesinnen, alay yanım, Ayırılgan, Tensizi men, alay yanım, Bas koskan, Yılaygana sıktay turgan Yar kördim.MEN TEMiRDiN KÜNGİNDE Men Temirdin küninde Argımak mindim tagalap. Men Temirdin küninde Ballar iştim yatkalap. Azike Mansur küninde Buga mindim noktalap. Azike Mansur küninde Bıkmak iştim bulgalap. YAPALAK UŞPAS YASIL TAV Yapalak uşpas yasıl tav, Yansılardın bası sav. Söyleybilmes yamannın Söylegende öz basına tili yav. Halktın sözin söylegen, Halk ulınm özi ölse de, Halk işinde sözi sav… Siz de ölersiz, Öler bizim özimiz. Ölgende yumılar eki közimiz. Biz ölgen son kalganlar Söyler bizim sözimiz.ASAV TULPAR YIKPASKA… Asav tulpar yıkpaska Art ayıldın berki iygi. Yağana duşpan koli tiymeske Kos bilektin berki iygi. Yok yiğittin barı iygi. Bar yiğittin, togı iygi. Argı avıldm şölinde Avır asker kelgende Kırga şıkpas yamannın Barınnan da yogi iygi. Atalıkka yav kelse Mergen, deymen, köz binen Som yürektin berki iygi. Ata ulı er yiğit, Bolsm deymen Omıravın esiktey, Ayaklarınbesiktey, Yavırmlarınkalkanday, Yumırıkların şokparday. Ömiriniz, yahşılar, Bizi kimik yüz bolsm, Niyetiniz bizi kimik Yahşılarga tüz bolsm. Yaylağınız dayım kök bolsm. Âlem maytak Nogayda Sizi kimik köp bolsın: Kagıskanda kan tamgan Kaykı kılış yüzünnen Şabışkanda ot uşkan Eki ayırış tizinnen. Atıskanda ötkergen Teben iyne közinnen. Aytıskanda sorav algan Azraildin özinnen… Gökyüzünü bulut kaplar Gün yağacağa benzer. Göllerde kuğular uğuldar, Kuzgundan o hayvan Darbe yemişe benzer. Kalabalık içinde bir yalnız, Çok sıkılıp ağlar. Arzulayan çok kötü Sözü ulaşana benzer. yinden beni kem gördün, Kötün ile denk gördün. yiden beni kem görsen, Kötün ile denk görsen, Yuvalı kaleye çadır kurup Sen esenlikte ben sağlıkta Mutluluğumu kırayım, Sekiz bükülü her taraftan Kavga çıkarıp ararım. Tilinşi oğlu Şal Kiyiz’in Efendisi Bey Temir’in devrinde Buluta yete yazdı bu boynuz. Efendisi Bey Temir’den sonra Dibinden gümbürdeyip Kopar gibi o boynuz. Bakıcıya deve bastırmaz, Balığı yılkı yaptırmaz, Kurbağası gece uykusu buldurmaz, Bu til’i biz gördük. Yalnız dünkü günlerde Ayak geçen su idi. dil’den çıkan rutubet Biz görünce atın ter örtüsüne Yeter yetmez su idi. Bugünkü bugünde Okyanus gibi çalkalanıp, Parıldayan yardımı Deniz yapsa Tanrı yaptı. Kenarında sokak biten söğüt idi, Yaprağını sallandırıp Ağaç etse Tanrı etti. Deniz, Tanrı su idi, Söğüt süprüntü kul idi. Temir’i ile Temsig’i Bir Allah ‘in kulu idi, Bey Mansur’un oğlu idi. Atın ter örtüsünün altından Ala balta savurup, Tepinip gelince Denk atanın oğlu idik, Dereceni bugünde Arttırdıysa, Tanrı etti. Benim efendim Bey Temir Buz üstünde ateş yakmış, Buz ile pişirmiş. Ben efendimin, iyiler, Bağrı ala taşı idim, Benim efendim Bey Temir Düşman gördüğü gün Nogay’ın Yüreğinin başı idim, Yüzüğünün kaşı idim. Zayıflayan sırrını bildim, Benim efendim Bey Temir Senin sırrını işittim. Benim efendim benim gibidir ki Halk gönlünü bey eder, Kaçış yolunu sağlam tutar. Senin gibi öteki Kızıl kurdela hanları Çok yürüyüp ben gördüm. Benim efendim Bey Temir Kağnıya bağlayıp yük vurur. Altınlanan Bahçe-Saray Kırım ‘a Azizlenen öteki Sultan yanına süratle gider. Benim efendim Bey Temir Bak benim gözüme, Dinle benim sözümü. Meyvesi olan ağacın, Çeliği olan sağlamın. Devrinde olan kahramanı horlama Devrinde olan kahramanı horlarsan Bulunmazı gereğe. Tüm gücünü sınamadan Pehlivanlar ile güreşme1. Hayret verirsin aleme, Söz olursun her yere. Akılsız dosttan Akıllı düşman yeğdir. Düşmanından bir sakın. Halk içinde görüşüp, Güle oynaya yaşayan Dostlarından bin sakini Yukarı bakarak ok atma Yakın düşer karşına. Kötülere iyim diye Gönlünü açıp sır söyleme. Günlerin günü gelince O kötü başıboş biri olur başına, yiyi gör de başını koş, Başını koş da iyi değer ver Başına bir zahmetli iş gelse O iyi senden Sultan canını acımaz. yi gelir her şekle, Kötü gelmez bir şekle. yi ile kötüyü Kurşun gibi eritip Koyamazsın bir şekle! ÖYLE CANIM Ana til gibi, öyle canım Su aksa, Kenarında biteni önün Söğüt olur. Sevdiğinden er yiğidim ey Ayrılsa, Yüreğinin başı onun Kan olur. Kızıl iyzen1, öyle canım, Boz yuvsan1 At semirtir, öyle canım Gür bitse, Geçmiş atasını, öyle canım Görmeyen, Yakın atasını, öyle canım, Bilmeyen, Namert mirza küstah söyler Mal bitse! Kötü ata, öyle canım, Yele çıksa, Yanına kırba astırmaz, Kötü kişiye, öyle canım, Mal düşse, Yanına komşu kondurmaz. Kondursa da, öyle canım, Nefes aldırmaz. Ücretini verip Yürek kaldırmaz. Doğudan Boralı yeller esince, Yere yığılır kamış başları. Zor durumdaki başa iş gelse Dökülürken ki gözün yaşları. Eşikten çıkıp baktım, Baktım da, öyle canım, Tay gördüm. Ergenekgibi inip baktım, Baktım da, öyle canım, Ay gördüm. Dünkü Büyük düğüne baktım, Baktım da, öyle canım, Zengin gördüm. Dünkü Büyük düğüne gidince, Sevmediklerimin benim orada Olduğunu gördüm. Dünkü Büyük düğünün içinde, Sevmediğimin Yaptığını namus saydım. Dünkü Büyük düğünün içinde, Al perde, öyle canım, Kurulu, Al perde, öyle canım, çinde, At gözü gibi yahşi güzel Duruşlu. Dünkü Büyük düğünün içinde, Mirzanınkine benzer, Köpekleşmiş baş gördüm. Azike gibi köpekleşen mirzanın Yüreğinde, öyle canım, Taş gördüm. Al perde içindeki Güzelin Gözlerinde, öyle canım, Yaş gördüm. Dünkü Büyük düğünün içinde, Ok atma yarışı, eğri kılıç Belinde, Güzelinden, öyle canım, Ayrılmış, Omurgası sekiz gözden Kaymış. Er yiğidim, öyle canım, Olanı gördüm. . Dünkü Büyük düğünün içinde, Denginden, öyle canım, Ayrılmış, Denksizi ile, öyle canım, Başkoşmuş, Ağlayıp sızlayıp duran Yar gördüm. BEN TEMRİN GÜNÜNDE Ben Temir’in gününde Cins ata bindim nallayıp. Ben Temir’in gününde Ballar içtim yatarak. Azike Mansur gününde Boğaya bindim yular takıp. Azike Mansur gününde Bulamaç içtim bulayarak BAYKUŞ UÇMAZ YEŞİL DAĞ Baykuş uçmaz yeşil dağ yilerin başı sağ. Söyleyemez kötünün Söyleyince kendi başına dili düşman Halk sözünü söyleyen, Halk oğlunun kendi ölse de, Halk içinde sözü sağ… Siz de ölürsünüz Ölünce yumulur iki gözümüz. Ölür bizim ölümüz Biz öldükten sonra kalanlar Söyler bizim sözümüzü. VAHŞİ CİNS ATI YIKMAMAK İÇİN… Vahşi cins at yıkmamak için Arka kolanın sağlamı iyi Yakana düşman eli değmemesi için Çift bileğin sağlamı iyi. Olmayan yiğidin olanı iyi, Olan yiğidin toku iyi. Öte köyün ovasında Kuvvetli asker gelince Kıra çıkmayan kötünün Olmasından da olmaması iyi. Atalığa düşman gelse Nişancı, derim göz ile Som yüreğin sağlamı iyi. Ata oğlu er yiğit, Olsun derim Göğsün eşik gibi, Ayakların beşik gibi, Yargınların1 kalkan gibi, Yumrukların baston topu gibi, Ömrünüz, iyiler, Bizim gibi yüz olsun, Niyetiniz bizim gibi yilere düz olsun. Yaylanız daima yeşil olsun. Alem Nogay ülkesinde Sizin gibi çok olsun: Kakışınca kan damlamış Eğri kılıç yüzünden Koşuşunca ateş uçmuş ki ayrım dizinden. Atışınca geçirmiş Taban iğne gözünden. Atışınca soru sorulmuş Azrail’in özünden… 15. asırda iki birin Allah’ı olduğu1 zamanda, Şal-Kiyiz yalnıza, zavallıya, adalete destek olmuş, namertliğe karşı taştan geçen keskin sözünü söylemiştir. 500 yıldan beri Şal-Kiyiz’in sözlerinin bize ulaşmasının sebebi de bundandırŞal Kiyiz aytar ekende,Şalkak bolmay boz bolmas, Şagıl bolmay tav bolmas, Şak yaramay yurik yuvırmas, Şagma yetpey kunan taylar At bolmas, Şabılmay yüyrik sınalmas, Atadın ulı er yiğit, Tamgaların ayırıp, Kıyan değen yurtlarga, Sıpırılıp- belsenip, Kıya köşpey yat bolmas. Sulıpsız-bâtir yavga şabalmas, Solaksız- arba köşealmas, Soylaksız- tisler buzılmas, Onozbay sorav soralmas, On segizde yas bolmas, Yalgız söylep bas bolmas, Kıs küninde yaz bolmas, Yaz küninde kıs bolmas, Baktın tüsken emirge Algasagan mman is bolmas. Kıym bolmay-tımş bolmas, Kıynalmay kazak erge mal bitpes. Agargan ap-ak sakal karalmas, Aksamnan sofi kün şıkpas, Bugavsız asav tuttırmas, Burmlıksız atan yektirmes. Burılmay arüv avız öptirmes. Tırımtaydan karan kus bolmas, Torgaydı taslap kazdı almaş. ytelginden iygi kus bolmas, ytsiz koyan ol da almaş. Kus mirzası- ak sunkar, Onnan iygi kus bolmas, Köringendi eş yazbasBuyırmasa -ol da almaş, Kus soltanı boz tuygın Köringendi eş koymas, Körinmese-ol da almaş. Kus patşası biydayık, Köringendi eş yazbas. Köp işinde bir yahşıdı Kümenlesken köp yaman, Künşilik pen köralmas. Sol yahşıdan sonratın, ytin-kusın kolga alıp, El kıdırsa- tabılmas. Alınız da- beriniz, Aşanız da- kiyiniz, rküvsiz iygi bola köriniz, Ölmey nepsi tıyılmas. Esenimde, savımda Elim üşin yır yazsam, Tavarıkka dan bolıp, Yazgan yazuv yoyılmas.Taturıklangan kaz-turna Tan mafunnan uşar ol, Tarlavga kongan köp eller Tan sârden köşer ol. Tavık-kus ayvan neşe kışkırsa, Tan bolcaldan atar ol, Kızıl iyzen, boz yuvsan Süyenisip ol ayvan Arka boyga biter ol. Agala yılkı, aklı koy Şalıskanga biter ol, Biterine kelgende yneden- yipten tiziler. Keterine kelgende Temir şmcır üziler. Keterine kelgende Yıl aylanıp kelgenşe, Yıl on eki ay tolganşa, Küyik üşin keter ol. Yarlılık pan yalgızlık, Er yiğitti yuriy tentek eter ol! Baylardın burşalardan köylekli Burkısıgan yıparlı, Burnında dana kümis alkali, Ayga tiymes ârüvi, Kögem közli sıluvı Taksırlıkta bir tuvardan öter ol. Tanlayga bitken kızıl til, Yakka bitkeö. otız tis, Kıymlı kün kelgende Tarsıldatıp tas şaynasafi yutar ol. Yanımay şiy temirler yalmanmas, Yanısan bolat kılış yalmanar. . Yalmsan deymen, iygiler, Atadın ulı er yiğitten yan kalar. Yalmmanız yamanga,_ Yalmsan da yan kadmas!Yal kuyrık tez biter dep, Yebeden aygır salmanız. Yal kuyırık tez biter dep, Yebeden aygır salsafiız. Boranlı kün, karlı kün, Şar buzdırgan at tuvmas. Yarlılıkka septi dep, Baydın kızın alsanız, Atalıkka kalabalık kün tuvsa, Sol yamannın kızmnan Yavga şabar ul tuvmas. Kaim- malı köpti dep Yaman hatm almanız. Kalın- malı köpti dep Yaman hatm alsanız, Törkinine beralmay, Tösegine yatalmay, Tenin- kurm kelgende Onda yavap etalmay Sonday bolgan hatmga Öziniz kor bolarsız.Tavdan akkan ak bulak Suvm kuyar tenizge. Neşe malı bolsa da Bay kuvanar egizge. Yamannan yahşi ul tuvsa, Yahşıdan yaman ul tuvsa, Ahır- âvel Tartpay kalmas negizge.Ken suvlar, Konıslar kongan ökinmes, Arıslanday eki butm arşaytıp, Argımak mingen ökinmes, Kilen buzday kılşaytıp, Kübeler kiygen ökinmes. Ton tobıl at minip, Toy toylagan ökinmes. Kurama şapşak, köp kımız, Kuyıp işken ökinmes, Eki arıslap yav şapsa, Ok kılgandayşansılsa, Kan yuvsanday egilse, Akkan suvday tögilse, Betegeli sarı arkadm boyında, Sogısıp ölgen ökinmes. Kogalı köller, ay kazağım, Ken suvlar, Konıslar kimnen kalmagan, Arıslanday eki butun arşaytıp, Argımak kimnen kalmagan. Yıparm karday boratıp, Ârüvler kimnen kalmagan, Yalp-yalp etken yapalak, Yazıda kimge yoldaş bolmagan. Yağı tükli yılkı ayvan, Yazıda kimdi yayav salmagan, Sazlavga bitken sarı tal Erlerge kayda salkın bolmagan. Sakalına sarı şıbın uyalap, Mıyıgma kara şıbın balalap, Yazıda mal izlegen kazaktın, Bası da kayda kalmagan. Sarı asavday duvlatıp, Azrail kimge kurık salmagan? Yeliy, yeliy yuvırgan, Ebelek otka semirgen, Engilden savıp töste ozgan, Erlerdin yebeden iygi Atı bolarma? Malga salsan mal körki, Başka kiysefi bas körki. Erlerdin tuvlıgadan iygi körki bolarma? Yagalassafi yırtılmas Erlerdin yensizden iygi Tonı bolarma? Tuvlıgalı bas kesken, Erlerdin aldaspannan ygi koli bolarma? Yebelerim menim yeldey espese, Atım bar dep minmende, Masagım tastan ötpese, Men kübemdi kiymende, Üyde kalgan menim ârüvim, Künde kızday bolmasa Alalım dep süymende! Alıstagı yasangan duşpanga, Barmay danım yetpese, Atpay ogım ötpese, Ok salıspay ketpende. Alaştan maytak ozbasa, Arabistan attı say lap minmende, Küligim tastay bolıp tiymese, Üstime kirevke saylap kiymende, Karıdan eki kolim yok bolsa, Ispayşılık sürmende, Tuvlıgamnm töbesi Tuvgan ayday bolmasa Bâtirşilik sürmende. Şal-Kiyiz söylediği zamanda, Arkaya doğru yaslanmadan boz1 olmaz, Çakıl olmadan dağ olmaz, Çağ yaramadan yürük? yaklaşmaz, Çağına yetmeden bir yıllık taylar At olmaz, Koşulmadan yürük sınanmaz, Atanın oğlu er yiğit, Damgalarını ayırıp, Kıyan adlı yurtlara, Süpürülüp, belli edilip, Yamaçtan göçmeden yabancı olmaz. Beceriksiz yiğit, düşmana saldıramaz, Solaksız^ kağnı göçemez, ntizamlı dişler bozulmaz, Lidere soru sorulamaz, On sekizinde çocuk olmaz, Yalnız söyleyerek baş olunmaz, Kış gününde yaz olmaz, Yaz gününde kış olmaz, Bahtın düştüğü emre Acele etmekle iş olmaz. Eziyet görmeden nefes alınmaz, Eziyet çekmeyen malsız ere mal bitmez. Ağaran bembeyaz sakal kararmaz, Akşamdan sonra güneş çıkmaz, Bukağısız yabani tutturmaz, Burunluksuz deve koşulmaz. – Burulmadan güzel ağız öptürmez. Çaylaktan sahipsiz kuş olmaz, Torgayı atıp kaz alınmaz. lytelgiden iyi kuş olmaz, tsiz tavşan o da almaz. Kuş mirzası ak sunkar, Ondan iyi kuş olmaz, Görünen hiç ilkbahar, Buyurmasa o da olmaz. Kuş sultanı boz atmaca, Görüneni hiç koymaz, Görünmese o da almaz. Kuş padişahı biydayık, Göründüğü ilkbahar, Kalabalık içinde bir iyiyi Arzu eden çok kötü, Dedikoduculuk ile göremez. O iyiden sonrasını, tini kuşunu ele alıp, Yurtgezse bulunmaz. Alınız da veriniz, Yeyiniz de giyiniz, Sevimsiz iyi olur görünüz, Ölmeden nefsi yasak olmaz. Esen iken, sağ iken Yurdum için türkü yazsam, Tarihlere şan olup, Yazılan yazı kaybolmaz. Bataklıkta duran kaz turna Tan seherde uçar o, Tarlaya konan çok halk Tan sârden göçer o. Tavuk kuş hayvan ne kadar bağrışsa, Tan seherde atar o, Kızıl iyzen1, boz yuvsan1, Sevinişip o hayvanlar Arka5 boya biter o. Alaca yılkı, aklı koyun Çalışınca biter o, Olacağı gelince ğneden ipten dizilir. Gideceği gelince Demir zincir kopar. Gideceği gelince Yıl dönüp gelince, Yıl on iki ay dolunca, Felaket için gider o. Fakirlik ile yalnızlık, Er yiğidi yürür aptal eder ol Zenginlerin ipeklerden gömlekli Etrafa yayılan kokulu, Burnunda biricik gümüş halkalı, Aya ulaşmaz güzelliği, Koyun gözlü endamı Kusurlulukta bir davardan geçer o. Sabaha biten kızıl dil, Yanda biten otuz diş, Zorlu gün gelince Gümbürdetip taş çiğnesen yutar o. Bilemeden ham demirler erimez, Bileşen çelik kılıç erir. Yalvarsan derim iyiler, Atanın oğlu er yiğitten can kalır. Yalvarmayın kötüye, Yalvarsan da can kalmaz Yele kuyruk tez biter deyip, Yebeden1 aygır koymayınız. Yele kuyruk tez biter deyip, Yebeden aygır koysanız. Boralı gün, karlı gün, Kötü bozduran at doğmaz. Fakirliğe yardım deyip, Zenginin kızını alsanız, Atalığa kavgalı gün doğsa, O kötünün kızından Düşmana saldıran oğul doğmaz. Çeyiz malı çoktur diye Kötü kadın almayınız. Çeyiz malı çoktur diye Kötü kadın alsanız. Baba evine- verilemez, Döşeğine yatılamaz, Dengin dostun gelince O zaman cevap edilemez Öyle olan hatuna Kendiniz hor olursunuz. Dağdan akan ak pınar Suyunu koyar denize. Nice malı olsa da Zengin kıvanır ikize. Kötüden iyi oğul doğsa, yiden kötü oğul doğsa, Sonra-önce Çeker aslına. Geniş ırmaklar, Komşular konan pişman olmaz, Arslan gibi iki bacağını açıp, Cins ata binen pişman olmaz. Devamlı buz gibi şakırdatıp Zırhlar giyen pişman olmaz. Doru, beyaz nişanı olan ata binip, Düğün yapan pişman olmaz. Toplanma varil, çok kımız, Koyup içen pişman olmaz. ki düşman yiğitlenip saldırsa, Ok kılçık gibi batsa, Kan pelin gibi serpilse, Akan su gibi dökülse, nce otlu san arkanın boyunda, Savaşıp ölen pişman olmaz. Kara kavaklı göller, ey kazağım, Geniş sular, Komşular kimden kalmamış, Arslan gibi iki bacağını açıp, Cins at kimden kalmamış. Kokusunu kar gibi estirip, Güzeller kimden kalmamış, Pır pır eden baykuş Ovada kime yoldaş olmamış. Yanı tüylü yılkı hayvan, Ovada kimi yaya koymamış, Sazlıkta biten sarı söğüt Erlere nerede gölge olmamış. Sakalına sarı sinek yuva yapıp, Bıyığına kara sinek yavrulayıp, Ovada mal arayan kazağın, Başı da nerede kalmamış. San vahşi gibi uğuldatıp, Azrail kime sırık koymamış? Tırıs yaklaşan Yemlik ota semirmiş, Enginden koşup baş köşeye geçen, Erlerin yebeden iyi Atı olur mu? Mala koysan mal güzelliği, Başa giysen baş güzelliği Erlerin tolgadan iyi güzelliği olur mu ? Çekişsen yırtılmaz Erlerin yensizden iyi Elbisesi olur mu? Tolgalı baş kesen, Erlerin ok atma yarışından yi eli olur mu? Yebelerim benim yel gibi esmese, Atım var diye binmem de, Okumun ucu taştan geçmezse, Ben zırhımı giymem de, Evde kalan benim güzelim, Her gün kız gibi olmasa Helalim diye sevmem de! Uzaktaki düzenlenen düşmana, Gitmeden şanım ulaşmazsa, Atmadan okum delmezse, Ok atmadan gitmem de. Küçüklükten yarış meydanını geçmezse, Arap atı sayıp binmem de, Aybaltam taş gibi olup vurmasa, Üstüme zırh sayıp giymem de, htiyarlıktan iki elim yok olsa, Güzellik sürmem de? Tolganın tepesi Doğan ay gibi olmasa Yiğitlik sürmem de |
Category: 2010