AKSÜYEK OYUNI
Nevzat Yusuf SARIGÖL- Romanya
Bek eski adetlerimizden birsi bolgan AKSÜYEK balların ve delikanlıların oynagan oyunga dair yazmadan evvel başta Aksüyek kelimelerin anlambilim (semantica) açısından bir eki söz etmek istiymiz.
Bilingenindiy bugünki Türki lehçelerinde (tillerinde) ak kelimesinin denk anlamda (sinonim) bir de beyaz veya biyaz koşagı bardır.
Ak kelimesinin asılı en eski Türki tilinin negizinden karamamız kerek, beyaz ise tilimizge Arapçadan kirgendir, Süyek kelimesinin de koşagı kemiktir. Bo eki söz tilimzde bek eskidir.
Orta asya kültür yaşamımızda AK SÜYEK kelimeleri aristokrat sınıfını ifade ete, taa dogrısı yüksek idarecilerge berilgen şanlı bir tama ad bolıp kullanılgandır. Tabii ke süyek bolsın kemik bolsın kelimeler halkımızın konuşma tilinde, her künki yaşamlarında deyim ve atasözlerinde köp kere kullanılıp kelgendir ve şimdi de ayni vaziyettedir, çünkü hayvan yetiştirmekmen yaşamını teminat astına alganından ötüri halkımız bek köp et aşagandır ve aşamaktadır. Yemeklerimizin köbisi etlidir, Et bolgan yerde tabii ke kemikte ve süyekte bardır, Bo sebepten bolsa kerek balların delikanlıların oyunlarında süyek, kemik malzeme bolıp kullanılmaktadır.
Bir kaş örnek beriyik,
Çaraz oyunu cilik kemigimen oynalır,
Aşık oynamak Aşıkman oynalır,
şimdi söz konusı bolgan aksüyek koy yada tuwar cak süyegimen (mandibula) oynalır,
ya cemiyetlerde, toylarda, bayramlarda, damli, bol sofralarda maylı etlerni aşagan sora atalarımız “süyek sındırma” “kemik kırma” yarışmaları, şabışmaları yasaganlar…
Balların, delikanlıların oyunlarında da süyek malzeme bolıp kullanılganlarından birisi Aksüyek oyunıdır degen edik.
Oyunlar başlamadan evvel bo oyunga katılmak istegenler eki takımga ayrılırlar,
şimdi sizge bek kıska bo ayrılmalarga dair bir kaş söz yazayım, Bonın bek arü kaydeleri bardır,
En başta eki “Odaman” ayrılır, Oyunda ustalık, beceriklilik, dürüstlük, karamcı bolmagan eki Odaman ayrılır, (Ekleme Not : yazıyı okurken aklıma geldi; ODAMAN kelimesinin Rus Kozaklarının ATAMAN-HETMAN adlandırması ile bağlantılı olduğunu sanıyorum, bu da Rus Kozaklarının oluşumunda Peçenek,Uz,Berendi,Tork,Kuman,Kıpçak vs ulusların rolünü gösteriyor.)
Sora oyunga katılmak istegenler ekişer ekişer bolıp “addaşırlar” yani ekewi de Odamanların eşitemiycek uzaklıkka ketip “ad” alırlar,
Bo türli gruplaşmalarda “addaşkanlar” ne day ad alalar? Bizim araştırmamızga köre ve aklıma ketirebildigim kadar şo adlarnı tesbit ettik
A) astronomi cisimlerden ay-kuneş, ay-yıldız, ay-bulut, kuneş/cawın, küneş/bulut, küneş/cel, kök-cer
B) hayvanlardan seçmeler arslan-kaplan, deve-fil, it-mışık, aygır-baytal, koy-koşkar, tawık-koraz, at-katır
C) yemek adından alınganlar köbete-cantık, şibörek-katlama, kalakay-sarburma, kaşıkbörek-botka
D) sosyal yaşamdan alınganlar rus-cerman, rus-ingiliz, rus-amerikan, türk-rus, tatar-kazak, türk-kazak (not: kazak sözi dobruca tatarlarının ifadelerinde Romenlerdir)
E) başkaları cer-kök, ot (ötlen)-taş, taş-kiramet ve başkaları
Berilgen misallerde köringenindiy bo addaşmalarda ki sözler ya birbirlerimen yakın yada zıt anlamlı kelimelerden türetilgendirler, Ballar, delikanlılar adların arü bellegen sora kolların birbirisin omızına atıp (yani kuşaklaşıp) odamanların adlına kelip
-Kele kele biz keldik
diyler, ne istiysiniz degen sora algan adların aytarlar mesela : aymı? Küneşmi? O zaman odamanlar istegen adların aytarlar ve bonday etip takımlar tamamlanır, kurulır, Ayrılmalar esnasında her yerde bolganınday bo yerde de karamcılar (hilekarlar) bardır, Anlaşıp algan adını inkar etip oyunnı bozmak istegenlerge karşı mümkün bolganı kadar, algan adları taş,toprak,kiramet,ot,ölen vb bolsa awışlarının işine alıp odamanların karşına kelirler,
AKSÜYEK oyunı eskiden köylerimizde oynala edi, ne yazık ke şimdi unutulgandır. Bo oyunnı hatırlaganların yaşı kırkın üstündedir (yıl 1997)
Bo oyun yaz aylarında, keşe, ay carıgında oynala.
Boga kerek bolgan malzeme koy yada tuwar cak süyegidir (mandibula).
Takımlar kurulgan sora bir yerge toplaşırlar.
Odamanlar sıraman keminki, oyuncularga köstermeden atarlar.
Aksüyek uzakka atılgan sora “Boldı” dep bakırırlar.
O zaman oyuncular darkalıp ay carıgında Akkemik ni tapmaga oraşırlar.
Kim tabıp birewge köstermeden ketirip Odamanga berse o takım bir oyun kazangan bolır.
Ak süyek tabılıp teslim etilgen sora “Tabıldı” dep bakırırlar,
Oyun gene baştan başlar ve bonday etip devam eter.
LİNKLER:
Kulakburgavaş ve Aksüyek oyunları
NOGAY ÇOCUK OYUNLARI 2