28 Temmuz – 1 Ağustos tarihleri arasında Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih anabilim dalında görev alan Tarih araştırmacısı Sayın Derya Derin Paşaoğlu hoca hanım; Nogaylar, Nogay Göçleri ve Nogayların Türkiye’deki iskanları konusunda Doktora Tezi üzerine Nogay köylerimizde araştırma yapacaktır. Tez danışmanı Prof. Dr. Abdullah Gündoğdu beyefendi tarafından desteklenen bu çalışmaya Ankara ve Konya Nogay Türkleri derneklerinin, ayrıca tüm Nogay Türklerinin her konuda yardım sağlaması konusunda önemle duyurulur.
Ankara Nogay Türkleri Eğitim Kültür ve İşbirliği Derneği.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Doktora Tezi için Köylerimizi ziyaret eden Tarihci sayın Dr. Derya Derin Paşaoğlu Hocahanımın gezi değerlendirmesi.
NOGAY KÖYLERİNDE İKİ GÜN
Son 4 yıldır yoğun olarak üzerinde çalıştığım Nogay göçleri ve iskanları hakkında çalışmam artık tamamlanmıştı. Kişi kişi hane hane acılı göç yolculuğunun, çekilen çilelerin, sıkıntıların sonunda muhacirlerin ensarla buluşma, yeni vatanlarıyla kucaklaşma, şefkatli ama fakir imparatorluğun yeni sakinlerini tüm şartlarını zorlayarak misafir edip yerleştirme çabalarına tanık olduk arşiv belgeleri ışığında…
Tüm bunlara ailecek tanık olduk yaşadık yeniden Nogay göçlerini ve yine ailecek tanışmalıydık onlarla. Hep düşünürdüm 1859 dan beri onlar buralarda belki de çok yakınlarda yaşıyorlardı. Belgelerde yerleri belirliydi, kimler yerleşti ne zorluklar yaşadı; Rus zulmü, orada kalanlar, rehin bırakılanlar, Ruslar tarafından zorla alınan rüşvetler, rüşvet bırakılan silahlar, kıymetli ata yadigarları, navlun vapur ücretleri, salgın hastalıklar, gemi kazaları, yollarda ölenler ve yeni vatanın zor şartları, evet onlarla tanışacağız, onların torunlarıyla …
Konya’dan Abdurrahman Berkcan Bey’le çalışmanın başından beri telefonlaşıyoruz, hiçbir zaman desteğini esirgemedi bizlerden. Celalettin Erbay Bey’e yönlendirdi bizi. Çekik gözlü temiz yüzlü her yerde Nogay Tatarı diye tanımladığımız insanların ilki ile yüz yüze geleceğiz. Amacımız bize yol göstermesi, yer tarif etmesi. Öylesine sıcak karşılandık ki, işyerindeydik, Nogay çayı ikram edemedi ancak bizzat eşlik edecek, yol gösterecekti, Kulu’da buluşma kararı aldık Nogay çayını da yerinde içecektik.
Kararlaştırıldığı gibi Kulu’daydık. Karşılaştığımız her insan gönüllü birer rehbere dönüşüyordu. Bunların ilki Hasan Benli beydi, onun da katılımıyla köy yolculuğumuz başladı. Yol boyunca Celalettin Bey’in doyumsuz anlatımlarıyla ilk köyümüz Seyitahmetli, ilk katılımcımız Behiye teyze, Hasan Bey’in annesi. Köyün yüksekçe tepesine kurulmuş muhteşem bozkır manzarasına kısık ve yorgun gözlerle bakarak, yıllar öncesini atalarıyla konuşmalarını anımsamaya çalışıyor, öyle güzel bilgiler veriyor ki hemen notlarımızı alıyoruz. Hasan Bey, annesi ve büyüklerden aldığı kültürel notları bizimle paylaşıyor, kendilerine çok teşekkür ediyoruz. Ramazan Demir, Belgüzar (Battal) teyze diğer katılımcılarımız, katkıları için teşekkürler.
Seyidahmetli’den Boğazören (köstengil)’e geçiyoruz. Abdullah Sertel, muhtar Şenol Demirok’u alarak Naile (Güner) teyze ve Bayramali (Güner) amcanın evinde toplanıyoruz. Abdullah Sertel amca hiçbir şey hatırlamıyorum diye başlıyor açıldıkça bilgiler geliyor ardı sıra naile-bayramali güner çiftine ve muhtarımıza ve Abdullah amcaya teşekkür edip diğer köyümüz Kırkkuyu’ya doğru yola çıkıyoruz Tuz Gölü havzasında uçsuz bucaksız bozkır iyi ki sizler varsınız Celalettin Bey ve Hasan Bey, yollar hiç bitmeyecek der dönerdik belki de…nihayet Kırkkuyu’dayız. O nezaketi, kendini hissettiren olgunluğu ve saygınlığıyla Nail Önal karşımızda ikramlar sohbet uzuyor vakit artık gece yarısına yaklaşıyor ancak bizler Temurbay Amcayı görmeden gitmeyeceğiz. Gözleri yıllara yenik düşmüş, çok az görüyor ama hafızası çok yeni ve belki de en orijinal bilgileri ondan alıp not ediyoruz gecenin serinliği çöktü gündüz yanıp kavrulan bozkır serin rüzgarları ağırlıyordu artık Kulu merkezde ise bizi bekleyenler vardı saatlerce ve sabırla, Abdurrahman Küçükönal ve Zafer Metin Beyler. Abdurrahman Bey evde kahvaltı ve nogay çayı müjdesi veriyordu, sabah buluşup kahvaltıda devam edeceğiz sohbete.
Erkenden buluştuk Abdurrahman Bey’le Nogay çayı tepsimizde, bildiğimiz çayı anlamlandırmış, kültürüyle harmanlamış yepyeni bir tatla. ilk yudumu kızım içiyor ondan tam puan. Benim gibi çaysız çalışamayan biri için tuz, süt ve çay ilkin kulağa biraz buruk geliyor. Ancak merakım galip geliyor, mmm Karadeniz’in kuzeyinden Anadolu’da bozkır köylerine kadar taşınan bu tat hiç fena değil, ben ikinci tası da alabilirim derken buldum kendimi. unutulmayacak bu lezzete bizden de tam puan geliyor. Abdurrahman Bey her sabah mutlaka içermiş, tekrar çayı bahane edip gönülden buluşmak dileğiyle oradan ayrılıyoruz. Evini, sofrasını, güler yüzünü bizimle paylaşan Abdurrahman Bey’e ve ailesine çok teşekkür ediyoruz.
Bugün köy ziyaretlerinde Muharrem Yılmaz Bey eşlik edecek bize. Doğankaya köyüne birlikte gidiyoruz. Babası Ali (Yılmaz) amcayla görüşüyoruz, düğün için bir araya gelmiş tüm aile bireyleri yardımcı olmaya çalışıyor, göçün izlerini arıyoruz sohbetlerde..İlker Karaman,Yüksel Yılmaz,Ahmet Yılmaz birlikte akraba düğününe gideceğiz birazdan Celalettin Bey bizi orada bekliyor, göçün hikayesine tanık arayacağız bir Nogay düğünü misafirleri arasında. Hummalı bir düğün hazırlığının ortasında bulduk kendimizi, tüm bu telaşenin arasında gülen bir yüzle ikram edilen demli çay bu toplumun misafirperverliğini ve zarafetini gösteriyordu bizlere. Kazanlarda pişen yemekten gözünü alamayan eşimin dalgın bakışları altında hemen sohbetimize başladık Arif Kara ve Emin Karaman amcalar ve muhtar Zekeriya Güneş konuklarımız. Celalettin Bey ve muhtarın bulunduğu torpilli düğün sofrası özellikle etli pilav da bizlerden tam puan aldı.
Diğer gezi notlarımızda buluşmak dileğiyle sevgiyle kalın
Dr.Derya Derin Paşaoğlu
Tarihçi
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Nogay Türkleri Göç Yerleri
Tarihçi sayın Dr. Derya Derin Paşaoğlu
Başbakanlık Osmanlı Arşivinden Nogay Göçüne İlişkin Bir Belgenin Osmanlıcadan Transkripti-1
1. İkiyüz yetmiş beş senesi rebiülahirin on birinci gününde bed’en ile zirde’-i muharrer tevarih-i muhtelif ile der-saadete bil’l-vürûd la-celü’t-tavattîn ba- irade-i seniyye taşra mahalde i’zâm kılınmış olan
2. ve el-yevm der-saadetde mevcud bulunan Nogay ve Çerkes muhacirlerinin mikdar-ı nüfus ve keyfiyetlerini mübîn pusuladır.
| NÜFUS | HANE | |
| 32 | 8 | 18 Zilhicce 75 tarihinde Dobruca’ya |
| 632 | 104 | 15 Muharrem 76 tarihinde Adana’ya |
| 1.040 | 149 | 16 Safer 76 tarihinde Adana’ya |
| 2.375 | 385 | 11 Receb 76 tarihinde Adana’ya |
| 3.445 | 622 | 3 Ramazan 76 tarihinde Adana’ya |
| 431 | 69 | 12 Ramazan 76 tarihinde Adana’ya |
| 949 | 215 | 20 Ramazan 76 tarihinde Adana’ya i’zâm olunmak üzere |
| 7.904 | 1.552 | Toplam |
iradesi südûr idüb gönderilmek üzere bulunan Nüfus 117+832=949 iş bu yüz on yedi nüfus Adana’ya gönderilmeyip Konya’ya i’zâm ve iskan eylemeleri ba-arzuhal istirham itmekle keyfiyet-i re’y-i ‘âliye mütevakkıf olduğu i’lâm olunmuş olmakla şerh virildi
| NÜFUS | HANE | |
| 518 | 117 | Der-saadetde mevcud bulunan |
| 295 | 51 | kezlik der-saadetde mevcud bulunan |
| 363 | 44 | 2 cemaziyeevvel 76 tarihinde gelüb ale’t-tahmin mevcud bulunan |
| 260 | 53 | 15 rebiülevvel 76 gelürken sefineleri gark olarak sahil-i selamete çıkmış ve 10341 1817 evvel-bahara kadar dersaadetde tevkif olunmak üzere bulunmuş olan Nogay muhacirleri |
| 968 | Cemaziyelevvelin ikinci ve üçüncü günleri ale’t-tahmin dersaadete vürud iden Nogaylar |
TOPLAM = 11.309 nüfus ve 1.817 hane
(Belgenin bu ara kısmında) Kütahya ve Ankara ve Sivas ve Dobruca ve sair mahale izam olunan Çerkes muhacirleri (Tarihleriyle kabile isimleriyle nereye yerleştirildikleri verilmiştir. 735 hane 5.694 nüfustur detayları vermedik.)
| Nogay Nüfus11.3097.9553.354 | Hane1.8171.337480 | Ber-muceb bila i’zam olunan Nogay MuhacirleriKezlik bila mucebince dersaadette mevcud olan Nogay muhacirleri |
Bil’ade ale’t-tahmin merkum olan dokuz yüz altmış sekiz nüfus Nogay muhacirlerinin mikdar-ı haneleri henüz ma’lum olmadığından iş bu yeküne dahil olmadığı ma’lum olmak içün şerh virildi.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Dr. Derya Derin Paşaoğlu Hanımın Osmanlı arşivlerine dayanarak Nogay Türklerinin yerleşim yerleri hakkında yapmış olduğu çalışma
| AÇIKLAMA | |
| Osmanlı topraklarında iskân edilmek için birkaç ay önce Çerkeslerle birlikte gelmişlerdir. Dobruca’ya gönderilmek istenmiş ama 8 hane dışındakiler gitmeyi kabul etmemişler ve toplu iskânlarına uygun, eyaletlerde boş yer bakılmış ve Adana’nın havası uygun, suyu bol, toprakları verimli olduğu için Adana’da iskân edilmeyi kabul etmişlerdir. (Bu sayıyı toplama dahil etmedik çünkü; aşağıdaki yaklaşık 20 gün sonra Adana’ya ulaşan gurupla aynı kişiler olma ihtimalleri vardır.) | |
| Çukurova, Ayas ya da beğendikleri bir yerde iskân için Memur Tevfik Efendi ile birlikte gönderilmişler, boş arazi keşfi yapmışlardır. (her iki belge de 14 Ağustos 1859 tarihli ve nüfus bilgilerinin yakınlığı nedeniyle aynı grup olabileceğini düşünüp, toplam nüfusa sadece 632 kişiyi ekledik) | |
| Adana’da bunlara uygun boş yer bulunabileceğinden dolayı Mersin yoluyla gönderilmişlerdir. (Bu iki grupla ilgili 3 belgenin tarihlerindeki ve nüfus sayılarındaki yakınlık ve fon kodlarındaki farklılık nedeniyle aynı kişilerden bahseden kurumlar arası yazışmaların olabileceği düşünerek sadece 149 hane 1040 nüfus toplama kattık.) | |
| Adana’ya hemşerileri yanına, kış gelmeden, vapurlarla, yanlarına memurlar verilerek takım, takım gönderilmelerine karar verilmiştir. | |
| Adana’da iskân edilmek üzere yanlarına memurlar verilerek Gemlik İskelesi’nden aktarılarak gönderilmişlerdir. 385 nüfus olarak verilen bu belge ile, yukarıda 385 hane 2375 nüfus olarak verilen belge aynı tarihli, farklı fon kodlu olması nüfus ve hane ifadelerinde ilgili yerlerle yazışırken yanlışlık yapıldığı ve aynı gruplar olabileceğini düşündürdüğü için toplama bu 385 nüfusu eklemedik. | |
| Kerç İskelesi’nden Ünyeli Ahmet Kaptan’ın yelkenlisi ile yola çıkmışlar, hava muhalefetiyle geminin direkleri kırılmış ve Samsun’a zorunlu çıkmışlar, İstanbul’a kadar navlun ücretini önceden ödemişlerdir. Tamir uzun sürecektir, navlunlarının mal sandığından verilip, Adana’ya gönderil-melerine daha sonra kaptandan navlunun yarısının alınmasına karar verilmiştir. | |
| Tarihsel ve sayısal yakınlık nedeniyle aynı grup olduğunu düşünüyoruz. İkinci belgeye göre, Kuşbak Kabilesi’nden olup, hemşerileri yanında Adana’da iskân olmak istemişler ve gönderilmişlerdir. | |
| Mecidiye’de iskân edilmek üzere Dobruca’ya gönderilen 32 nüfustan 6 kişi 1 haneden 1 kişi ölmüş, 5 kişi Adana’da iskan edilmek istemiş ve gönderilmiştir. Kalan 26 kişi vapurlarla Varna’ya gönderilmişlerdir. | |
| Mersin iskelesinden aktarılıp, Adana’da iskân edilmek üzere gönderilmişlerdir.İkinci belgede, İstanbul’daki 210 hane 949 Nüfusundan, 35 hane 117 nüfus akrabaları yanında Konya’da iskân edilmek için ayrılıp Antalya yoluyla Konya’ya, kalanlar Adana’ya gitmişlerdir. (tarih ve sayısal yakınlık nedeniyle aynı grup olabilir, bu nedenle toplam nüfusa sadece 863 kişiyi aldık.) | |
| Üç kafile olarak Adana’ya gelmişlerdir. 1836’sı hemen iskân edilmiş, kalanları iskân edilmek üzeredir. | |
| Kelmit Kabilesi’nden olup, 340 hane 706 nüfus hâlâ Samsun’da olup Tuna adlı vapur’la Adana’da bulunan akrabaları yanına gitmek istemişler ve gönderilmişlerdir. | |
| Mersin İskelesi’ne 2 vapurla gelmişlerdir. Belgede bu tarihe kadar buraya 14 binden fazla Nogay muhaciri gelmiştir bilgisi vardır. (bu grup hariç yukarıda verdiğimiz nüfusun toplamı 13.897 kişi olmuştur.) | |
| Kılınç Mankıt Kabilesi’nden olup Adana’ya gönderilecek bir gruptan bazıları akrabaları yanında Balçık’ta iskân edilmek istemişler, Balçık’takilerin bunları isteyip, istemediğinin, Balçık’a gitmek isteyenlerin isimlerinin deftere yazılıp Balçık’a sorulmasına, sonucuna göre davranılmasına, Adana’yı isteyenlerin de Adana’ya gönderilmelerine karar verilmiştir. Nüfus bilgisi verilmemiştir. | |
| Kumu Kabilesi’nden olup, akrabaları yanında Adana’da iskân edilmek istemişler ve Mersin yoluyla gönderilmişlerdir. | |
| Toktamış Kabilesi’nden olup, Adana’da iskân edilmek istemişler ve Mersin yoluyla gönderilmişlerdir. | |
| Kumu Kabilesi’nden olup, Adana’da iskân edilmek istemişler ve Mersin yoluyla gönderilmişlerdir. | |
| Nevruzoğlu Kabilesi umerasından Hacı Timur Beğ Kasayoğlu takımından olup, kabileleri yanında Adana’da iskân olunmak istemişler ve gönderilmişlerdir. (Bu takımla ilgisi yok ancak Adana’da Nevruz oğullarının iskân edildiğini ifade eden bir başka belge de A.MKT.NZD.317-97’dir) | |
| Peşto Kabilesi’nden (125 hane)Kıpçak Kabilesi’nden, (47 hane)Mangıt Kabilesi’nden (43 hane), olup Adana’ya gönderilmişlerdir.Peşto, Kuşbak ve Mangıt Kabileleri, Ocak ayına kadar iskân edilememişler ve bu belgede Ceyhan dışında müstakil bir boş yer verilmedikçe iskân kabul etmediklerini bildirip, iskâna karşı gelmişlerdir. (ikinci belgede Kıpçak değil Kuşbak yazılıdır) | |
| Mangıt ve Pesnad Kabileleri’nden olup, Adana’nın kasaba ve köylerinde muhteliten iskân edilmek üzere Mersin yoluyla gönderilmişlerdir. | |
| Akrabalarının yanında iskân edilmek üzere Adana’ya gitmek istemişlerdir. (arzuhal belgesidir.) | |
| Kuşbak Kabilesi’nden olup, Adana’da iskân edilmek istemişler ve Mersin üzerinden gönderilmişlerdir. | |
| Kuşbak Kabilesi’nden Hoca Ahmed Efendi takımından olup Adana’da iskân edilmek istemişler ve Mersin yoluyla gönderilmişlerdir. | |
| Kasalay Kabilesi’nden Hoca Timur Beğ takımından olup, Adana’da iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. | |
| Kuban Kabilesi’nden Hoca Kılıç ve Ahmed Efendi takımlarından olup, isyan eden grupla karşılaştırılmadan Misis’te iskân edileceklerdir. | |
| Adana’da şehir tarafındaki nahiye ve köylerde halkın arasında iskân edilmişlerdir. Daha önceden gelipde iskanı geciken ve bu tarihte iskân edilebilen bir grup olabileceğinden toplam nüfusa eklemedik. | |
| Yüreğir Nahiyesi köylerinde halkın arasında iskân edilmişlerdir. Daha önceden gelipte, yeni iskân edilebilmiş bir grup olabileceğinden toplam nüfusa eklemedik. | |
| Peşto Kabilesi’nden olup, vatanlarına geri dönmek isteyen 74 hane 360 dan fazla nüfus Trabzon’a ulaşmışlar ve Erzurum’a gönderilip, boş yerlere iskân edilmişlerdir. | |
| Kelmid Kabilesi’nden Hacı Murad, Çerkes sanılmış ve Amasya’da tutuklanmıştır. Adana’daki kardeşi ve kabile reislerinin ifade ve imzalarıyla ile serbest bırakılmış ve arkadaşı ile beraber Adana’da iskân edilmek üzere Adana’ya gitmişlerdir. | |
| Sarıbahçe adlı yerde Kara Mirza Kabilesi iskân edilmiştir. Avşar Aşireti, Refekah Cemaati ve Hacılar Oymağı ile sürtüşmeler yaşamışlardır. | |
| Canboyluk kabilesinden 134 hane 669 nüfus, Bedişkula kabilesinden 1 hane 7 nüfus Silifke iskelesindenİç-İl’de iskân edilmek üzere gönderilmiştir. |
| AÇIKLAMA |
| İstanbul’daki 210 hane 949 nüfusdan, 35 hane 117 nüfus akrabaları yanında Konya’da iskân edilmek istedikleri için ayrılıp Antalya yoluyla Konya’ya, kalanlar ise Adana’ya gitmişlerdir. |
| İstanbul Fatih’teki han ve darülfünundan, vapurla Antalya’ya, buradan Konya’ya gönderilmişlerdir. |
| Canboyluk Kabilesi’nden olup, Gemlik’te ilkbahara kadar misafir edilip, Konya’ya gönderileceklerdir. |
| Mehmed Giray Beğ Kabilesi, Akşehir’de Erdoğru adlı yeri seçmişler ancak yerli halk araziye sahip çıkmış, Akşehir ve Ilgın tarafına gönderilmek istenmiştir. Validen durum sorulur. |
| Canboyluk Kabilesi’nden, iki takım (421 ve 334 nüfus) Konya’da iskân edilmek istemişler ve Silifke üzerinden Konya’ya birlikte gönderilmişlerdir. |
| Canboyluk Kabilesi’nden olup, iki ayrı grup olarak Silifke üzerinden Konya’ya gönderilmişlerdir. |
| Şileli İbrahim Kaptan ve Ünyeli Hacı Abbas Oğlu Süleyman Kaptan sefinesiyle 1095 nüfus Samsun’a çıkmışlar, 580 kişi Canboyluk Kabilesi olup,Konya’ya, 515 kişi Yedisan Kabilesi olup, Ankara’ya gönderilmişlerdir. |
| Canboyluk Kabilesi’nden olup, Silifke üzerinden gönderilip, Konya Sancağı karyelerinde muhteliten iskân edileceklerdir. |
| Peştenâv Kabilesi’nden olup, Rusya’ya gerekli parayı veremeyince, çocuklarını bırakma tehlikesi ile karşılaşmışlar, çocuklarını bırakmaktansa 4 ay Kırım sahillerinde gezip 11 Eylül 1860’da Dimitri Kaptan’ın gemisiyle İstanbul’a ulaşmışlar, akrabaları yanındaKonya’da iskân edilmek istemişlerdir. |
| Canboyluk ve Hayalı Canboyluk Kabileleri’nden olup, Konya’nın kaza ve köylerinde iskân edileceklerdir. Ancak mevsimin en yağışlı dönemde olması nedeniyle deniz yoluyla Antalya veya Silifke üzerinden gönderilemeyeceği için İzmit ve Gemlik yoluyla takım, takım gönderilmeleri kararlaştırılmıştır. Konya’nın bu yol üzerindeki kasabalarında iskân edilecek olanların, Konya’ya varmadan iskân edilmeleri, Konya’ya gidip, iskân için tekrar aynı yol üzerindeki köylere döndürülüp muhacirlere güçlük yaşatılmaması ısrarla vurgulanmıştır. |
| Canboyluk Kabilesi’nden olup, Konya’da iskân edilmek için Silifke yoluyla gönderilmişler, ancak bir kısmı Karaman’da, 70 hanesi Karapınar’da kalmış ve diğerleri de imamları Eskun Hoca ile Aksaray Paşadağı’na gitmişlerdir. |
| Hoca Recep Efendi Cemaati Niğde-Kırşehir’eÇamardı üzerinden gönderilmişlerdir.(her iki belge de yolculuk sırasında yaşanan öküz alma ve darp olayı üzerine yazılmıştır)İkinci belgede aynı cemaat Niğde-Nevşehir’eÇamardı üzerinden gönderilmiştir. |
| 26 Ra 1277 tarihli yazıyla Teke’ye gönderilmişler ancak henüz iskan edilmemişler, buraya daha önceden gelenlerin hepsi Konya’ya gittiği için burada hiç muhacir kalmamıştır. Bunların ve gelecek olanların iskanlarına ve ihtiyaçlarının karşılanmasına itina gösterileceğini bildirilmiştir. |
| Canbeli Kabilesi’nden Kadı Beyzavi, Hacı Beygazi ve Seyid Mehmed Hoca adlı şahıslar, üç baş araba ile eşyalarının Üsküdar’a sonra da Konya’yagönderilmesini talep etmişlerdir. |
| Menli Beğ, kabilesi ile birlikte doğruca Sinop’a gelip iskân edilmişlerse de akrabalarının yanına Konya Acıgöl’e gitmek istemişler ve gönderilmişlerdir. |
| Canboyluk Kabilesi’nden olup, hava muhalafeti nedeniyle İzmit, Kandıra’ya çıkmışlar, Konya’daakrabalarının yanında iskân edilmek istemişler ve muhteliten iskân edilmişlerdir. (Vekilleri Mirza Bey’dir.) |
| 1. Canboyluk Kabilesi, Hoca İdris Efendi takımından olup, hava muhalefeti ile doğruca İzmit, Kaymaz’da karaya çıkan 70 kişi, akrabalarının yanında Konya-Kırşehir’de iskân edilmek istemişler, ancak gereksiz masrafı önlemek için burada iskân edilmelerine, boş yer olmazsa gönderilmelerine karar verilmiş ve sonra Konya’ya gönderilmişlerdir. |
| 2. Canboyluk Kabilesi, Hoca Bedrekay Cemaati’nden olup, Sinop’a çıkmışlar ve akrabalarının yanındaKonya, Kırşehir’de iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir.3. İkinci belgede ise 27 hane 156 nüfus İstanbul’dan akrabalarının yanına Kırşehir, Malya Çölü’ne gönderilmişlerdir. (Vekilleri Betrohayr adlı bir kişidir.) Sayısal ve tarihsel yakınlık nedeniyle aynı grup olabileceklerini düşünüp genel toplama eklemeyip, burada vermeyi uygun gördük ancak ayrı iki guruplar da olabilirler. |
| 4. Canboyluk Kabilesi’nden olup, Viranşehir’de iskân edilmek üzere gönderilmişler, boş yer olmadığı için sefalete düşmüşler ve akrabalarının yanındaKonya’da, Paşadağı, Ziver-Zenbol?, Kırşehir, Malya Çölü, Kızılırmak civarında uygun bir yerde iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. (Hocaları Otar Ali’dir)5. 24 Mayıs tarihli ikinci belgede ise, Bolu’da iskân edilen Canboyluk Kabilesi’nden 160 hanenin hocaları Otar, Menli-Bay, Şemseddin ve Şakir Efendiler de aynı istekte bulunmuşlar, boş yer bulunabilirse Bolu’da iskan edilecekler, bulunmazsa gönderileceklerdir. |
| 6. Canboyluk Kabilesi’nden, İslam Mirza takımından olup, hava muhalefeti nedeniyle İzmit Kandıra’ya çıkmak zorunda kalmışlar ve akrabalarının yanında, Kırşehir’de iskân edilmek istemişlerdir. |
| 7. Canboyluk Kabilesi’nden olup, hava muhalefeti nedeniyle İzmit-Kandıra’ya çıkmak zorunda kalmış ve kabilelerinin yanında Konya’da iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. Hocaları Abdülmelik Efendi olan bu takım |
| 8. İzmit’te bulunan Canboyluk Kabilesi’nden Hoca Kasım Giray Beğ takımının isteği üzerine Konya’daiskân edileceklerdir. |
| 9. Canboyluk Kabilesi’nden, Hoca Hacı Kabul Efendi takımı, 47 kişi doğruca Sinop’a çıkmışlar, buranın havasına uyum sağlayamayıp akrabalarının yanındaKonya’da iskân edilmek istemişlerdir. |
| 10.Canboyluk Kabilesi’nden olup, Sinop’ta geçici olarak iskân edilmiş olan 416 kişinin, daha önce muhacirleri tahrik edip, ifsad ettikleri göz önünde tutularak Konya’da münasip bir yerde iskân edilmelerine karar verilmiştir. |
| 11.Cemboyluk Kabilesi’nden olup, hocaları Hacı Abdülvehhab Efendi’nin arzuhaline göre, 23 gün Üsküdar’da kalıp, 6 Ekim 1860’da Kastamonu’ya, 13 Mart 1861’de Tosya’ya gönderilmişler, 30 Haziran 1861’de akrabaları yanında Konya, Kırşehir, Malya Çölü ve Çiçek Dağı civarında iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. |
| 12.Canboyluk Kabilesi, Hoca Talib Efendi takımından olup, iskan edilmek üzere 31 hane Sinop’a, 2 hane Kastamonu’ya gönderilmişler ancak geri dönmek istemeleri üzerine ikna edilerek, seçecekleri bir yerde yerleştirilmek üzere Konya’ya gönderilmişlerdir. |
| Canbay Efendi takımından olup Kırşehir, Paşadağı ve Malya Çölü’nde iskân edilmek üzere haneleri inşa edilmişken, Abdülmelik Hoca’nın tahrikiyle Çiçekdağı’na gitmek istemişler ancak izin verilmemiştir. |
| 13.1400’den fazla hane Kırşehir’de iskân edilmek üzere birikmiştir. Görevlendirilen memurlar ve azaların kötü muamelesinden şikayet etmişlerdir. |
| Niğde Sancağı, Kırşehir Kazası’na iskân edilmek üzere gönderilenler kış nedeniyle Bozok Sancağı’nda misafir kalmışlar ve Kırşehir’de arkadaşlarının yanında topluca iskân edilmek için ısrar etmişlerdir. |
| Niğde ve Kırşehir Sancakları’nda iskan edilmiş Nogaylardan 22 hane Uzun yayla’ya gitmek üzere yola çıkmışlar ve Boğazlıyan Kazası’na kadar gelmişlerdir. Burada tutulup, gönderilmemeleri kararı gelmiştir. |
| AÇIKLAMA |
| Bedişkol Kabilesi’nden olup, İzmit yoluyla Ankara’da iskân edilmek üzere gönderilmişlerdir. |
| Yedsan Kabilesi’nden, Kadı Mehmed ve Hoca Abdurrahman ve Hüseyin Efendiler takımlarından olup, İzmit yoluyla Ankara Haymana’da hemşerilerinin yanında iskân edilmek üzere gönderilmişlerdir. |
| Şileli İbrahim Kaptan ve Ünyeli Hacı Abbas Oğlu Süleyman Kaptan sefinesiyle 1095 nüfus Samsun’a çıkmıştır, 580 kişi Canboyluk Kabilesi Konya’ya, 515 kişi Yedisan Kabilesi Ankara’da akrabalarının yanında iskân edilmek için gönderilmişlerdir |
| Bedişkula Kabilesi’nden Murad Efendi takımından olup, Ankara’da iskân edilmek üzere, İzmit üzerinden gönderilmişlerdir. |
| Bedişkula Kabilesi’nden olup, Ankara’da iskân edilmek üzere İzmit üzerinden gönderilmişlerdir. |
| Mankıt Kabilesi’nden olup, Ankara’da iskân edilmek üzere gönderilmişlerdir. |
| Yedisan Kabilesi’nden olup, Ankara’da muhteliten iskan edilmek üzere, İzmid üzerinden gönderilmişlerdir. |
| Yedisan Kabilesi’nden olup, İzmit yoluyla Ankara’da iskân edilmek üzere gönderilmişlerdir. |
| Canboyluk Kabilesi’nden Hoca Beyragay ve Veysi ve Abdü’l-alim ve Ebutalib ve Hacı Murad Efendiler takımlarından olup Ankara Haymana’da iskân edilmek istemişler ancak Haymana’da ev yapılmadığı için Ankara Eyaleti dahilinde bine yakın iskân yerinin olduğu telgrafla bildirilmesiyle, Haymana’ya yakın çevrelerde iskân edilmek üzere İzmid yoluyla gönderilmişlerdir. |
| Yedisan ve Bedişkula Kabileleri’nden olup, Ankara’ya gönderilmişlerdir. Akrabalarının yanında, Haymana’da iskân edilmek istemişler ve evlerini kendileri inşa etme teklifleri kabul edilip, gönderilmişlerdir. |
| Canboyluk Kabilesi’nden olup, doğruca Samsun’a çıkmışlar ve geçici olarak Amasya’ya yerleştirilmişlerdir. Tosya’da geçici kalırlarken, vekilleri Hacı Beğ Beyda ve Şevkay Mala, Ankara Hayman’da iskân edilmek istemişler ve Tosya- Haymana yakınlığından dolayı izin verilmiştir. |
| 5000’den fazla Kırımlı ve Nogay Amasya’da misafir edilmiş ve akrabalarının yanında Haymana’da iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. |
| Canboyluk Kabilesi’nden olup Amasya’da misafir edilen 300 küsür hane Haymana’ya geceleyin gönderilmiştir. |
Bu haber 41 defa okunmuştur.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
2. kısmı
Dr. Derya Derin Paşaoğlu Hanımın Osmanlı arşivlerine dayanarak Nogay Türklerinin yerleşim yerleri hakkında yapmış olduğu çalışmanın devamı
| AÇIKLAMA |
| 1120 nüfus, Mankıt kabilesinden Hoca Kara Bolat, Ahmediye, Zeyn ü şerüddin ve Yusuf Efendiler takımlarıyla Peşto Kabilesinden Hoca Bolat ve Canik Efendiler takımlarından olup, Kengiri Sancağı kazalarında muhteliten iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. |
| AÇIKLAMA |
| Bu belgenin tarihi 3 S 1277 (21 Ağustos 1860) dir. BelgedeYedisan Kabilesi’nden 50 hane 180 nüfusun bu tarihten 19 ay önce Dobruca’ya iskân edilmek için gönderildiği belirtilmiş bu nedenle yaklaşık gönderilme tarihi Ocak 1859 olması hasebiyle ilk gelen grup özelliğini taşıyor, bu nedenle ilk sırada verdik.Vekilleri Abdülaziz, kendilerine boş arazi verilmediğini ifade etmesi üzerine, konunun araştırılması istenmiştir. |
| İstanbul’dan vapurla Varna üzerinden aktarılmak üzere, Dobruca ovasında Tatar köylerinde iskân edilmek istemişler ve geçen sene gönderilmişlerdir. İ.DH.28875-53 nolu belgede aynı bilgilerle 8 hane 32 nüfus ve muhacirlerin isimleri verilmiştir. |
| Kuban muhacirlerinden, Özü ahalisi Nogay Tatarı mektep hocası Hacı Deniz, eşi, kızı, 2 oğlu ve yanlarında 7 hane 32 nüfus akrabalarıyla Dobruca Mecidiye’de iskân edilmek istemişler, 150 guruş harcırah, 100 guruş navlun ile gönderilmişlerdir. |
| 29 Ocak 1859’da 8 hane 32 nüfus Varna yoluyla Dobruca’ya gönderilecektir Han takımı olan 6 kişiden 1’i ölmüş ve 5’i Adana’ya gönderilmiştir. Kalan 7 hane 26 nüfus Varna’dan Dobruca’ya geçmiş ancak vekilleri İsmail bin Yusuf bu tarihe kadar henüz iskân olunamadıklarını bildirmiş, kendilerine yardım edilmesi ve iskân edilmeleri emri verilmiştir. |
| İstanbul’da Fatih civarındaki hanlarda ve darülfünunda kalanlardan 60 hane Dobruca’da iskân edilmek istemiş, vapurla Varna üzerinden gönderilmelerine karar verilmiştir. |
| İlk belgede; Bursa’da geçici iskân edilmişler, akrabalarının yanına Dobruca’ya gitmek istemişler, komisyon boş yer olmadığını bildirmiş ancak vekilleri Zekeriya oğlu Harun yol masraflarını karşılayıp, iskan yerini de kendileri bulup, yerleşeceklerini bildirmesi üzerine izin verilmiştir.İkinci belgede; Bursa’da Hayafa adlı yerde iskân edilmiş 8 hane 42 nüfus daha iskan sonrası Dobruca’ya masraflarını kendileri karşılayarak gitmek istemişlerdir. Nüfus ve tarih bilgilerinde ki yakınlıktan dolayı aynı kişiler olduğunu düşünerek sadece bir grubu toplama ekledik. |
| Orakzâde, Kelmit ve Felâguz Kabilele-ri’nden olup, Varna’da Mankalya Kaza-sı’nda iskân edilmeleri kararlaştırılmıştır. |
| Daha önceden 2 gemi ile gelirken, gemile-rinin karaya oturup batması nedeniyle kazazede olarak 200-300 kişi kaybedip, Balçık kazasına çıkabilen 800’den fazla Nogay’ın kendilerinin İstanbul’a alınması istekleri; yeni gelmedikleri, Varna kayma-kamı ile görüşülüp, orada iskân edilmeleri kararlaştırıldığı için reddedilmiştir. |
| Nogay ileri gelenlerinden Mehmed Giray ve ailesi akrabalarının yanında Dobruca’da iskân edilmek istemişler ve Trabzon’dan gönderilmişlerdir. (Trabzon valisi Ahmed Paşa, M. Giray’ın hiçbir şey talep etmemesi, asaletli duruşu, Anapa muhafızı Çeçenzade Hasan Paşa’nın kayını olması ve Rusya’da askeri rütbe ve 4 kıta iftihar nişanı alması dolayısıyla kendisine bir memuriyet verilmesini önerir, talep eder ama bununla ilgili bir cevap yazılı değildir.) |
| Mangıt Kabilesi’nden olup, bir yıl önce fırtınadan dolayı İstanbul’a ulaşamayıp, mecburen Balçık iskelesine çıkmışlar ve akrabalarının yanında Adana’da iskân edilmek istemişler ancak, izin verilmeyip, burada kalmalarının daha hayırlı olacağı bildirilmiş, Varna’da Kayıkçı Köyü’nde sırtlarında kereste getirip, evlerini inşa ederek yerleşmişlerdir. |
| Canboyluk kabilesinden olup, Drama Sancağı’nda iskân edilmek üzere gönderil-mişler ve Bosna topraklarında dağınık iskân edilmişler ancak, buraya yakın Kömürcan Adası ve Gümülcine’de boş arazi ve mera olduğu gerekçesiyle vekilleri Şevki, Arslan ve Bavbek tarafından hanelerin burada inşa edilerek topluca iskân edilmeleri talep edilmiş, ev inşa masrafının nasıl karşılanacağı sorunu meclise yazılmıştır. |
| Peşto Kabilesi’nden olup, hocaları Kurman ve Bin Bolat, (Serez) Siroz’da iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. |
| (Serez) Siroz’da 500 hanenin iskânı kararlaştırılmıştır. Buna mahsuben Nogay Besnâd Kabilesi’nden Kadı Bekir, Ali Karabay, Seyyid Ali, Mehmed bin debek? Arslan, Abdülganî, İmam Mülâ, Muzay ve Ahmed Efendiler takımlarından 259 hane 1397 nüfus gönderilmiştir. |
| 15 hane yola çıkmışlar, ancak 4 hane Kırım’da alış-veriş nedeniyle geride kalmış, gelen 11 haneKöstence’de iskân edilmiştir. Daha sonra gelen bu 4 hanelik grup Merzifon’da iskân edilse de onların yanına Köstence’ye gitmek istemişler gönderilmişlerdir. (11 hane kalabalık gruplarla karışmış olabileceği için toplama eklemedik) |
| Drama’ya yerleştirilen 24 hane 103 nüfus, Konya’ya gitmek üzere Kavala İskelesi’nden çıkıp, İstanbul’a ulaşmışlar her nasılsa Sultan Ahmet Cami avlusundaki çadırlara yerleşmişler ve yol masrafları, biriken yevmiyeleri verilmedikçe hiçbir yere gitmeyeceklerini bildirmişlerdir. Uygulanan talimatlara ters bir durum olduğu için meclise sorulmuş ancak sonuca ilişkin bir belge bulamadık. Ayrıca bu grubun yukarıda Drama’da yerleşen 64 hane 300 nüfustan olabileceği de düşünülürse Drama’da kalan nüfus azalacaktır. |
| Kırım ve Nogay muhacirlerinden Lofça’ya iskân edilmek üzere gönderilen 600 haneden 21 hane 116 nüfusuna Lofça’da ikametleri süresince zaruri ihtiyaçları için 7750 guruş yardım verilmiştir. Bu belgeye göre Lofça çevresinde 600 hane iskân edilmiştir. Ancak Kırımlılarla karışık olmaları, net bir sayı verilmemesi nedeniyle toplam nüfusa eklemedik. |
| Nogay, Hoca Muhtar Efendi Takımından, Karahisar-ı Sahib Sancağı’nda iskân edilmiş Salih adlı kişi, Siroz’da iskân edilenlerden Hacı Ahmed, Boran, Koca Ahmed ve validesi Zakübe adlı hanımın kendi köle ve cariyesi olduğu iddiasıyla onları almak üzere Siroz’a gideceğini, bunların kendisine teslim edilmesini istemiştir. Belgenin bu sorun üzerine yazılması, yukarıdaki gruplara mensup ola-bilecekleri ihtimaliyle toplama eklemedik |
| Kırım Nogayı muhacirlerinden Bahçesaray ahalisinden olup, akrabaları Mecidiye’de iskân edildiği için onların yanında iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. |
| AÇIKLAMA |
| Kırım Nogay muhacirlerinden olup, Biga’da iskân edilmelerine karar verilmiştir. |
| Peşto Kabilesi’nden ve Abdü’l-gaffar efendi takımından Balıkesir Sancağı’nda iskân edilmek istemişler, Bandırma üzerinden gönderilmişlerdir |
| Kuban Kabilesi’nden ve Hoca Ahmed Efendi takımından, Balıkesir Sancağı’nda iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. |
| Hoca Karabattal, Abdülazîz ve Hoca Salih Efendiler takımlarından olup Adana’dan gelen iki hane ileKarasi Sancağı’ndaki Sultançayırı adlı yerde iskân edilmiş olan Hoca Celîl Efendi Cemaati nezdinde gelip iskân edilmişlerdir. |
| AÇIKLAMA |
| Hoca Ramazan Efendi takımı olup, İzmit-Kandıra’da iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. |
| Tarsus’ta iskân edilmiş olan Hacı Timur Beğ buranın havasını kaldıramamış ve ailesi ile birlikte İzmit Sakarya’da bulunan kardeşinin yanında iskân edilmek istemiş ve gönderilmiştir. Ayrıca akrabalarından kalan 41 kişinin de buraya nakillerini istemişse de bunun için izin gerektiği bildirilmiştir. |
| AÇIKLAMA |
| Peşto Kabilesi’nden, Can Arslan Mirza, Kara Hoca, Şerafeddin, Şemseddin, Bekir, Muhtar Hoca takımlarından olup, kendileri ile görüşülerek Karahisar-ı Sahip’te muhteliten iskân edilmek üzere Gemlik üzerinden gönderilmişlerdir. Sancağa daha önce hiç muhacir gitmemiştir. İlk gidenlerdir. |
| Peşto Kabilesi’nden olup, Karahisar-ı Sahip’e gönderilen 125 hane, Afyon’da arazi darlığı gerekçesi ile, Hocaları Can Bey tarafından Kars Hasankale’ye gitmek istediklerini bildirmişler, ancak sözlerinde durmayıp Rusya’ya kaçabilecekleri düşünülerek, burada iskânlarına, mümkün değilse Malatya civarında uygun bir yerde iskân edilmelerine karar verilmiştir. |
| Mangıt Kabilesi’nden olup, iskân edilmek üzere Karahisar-ı Sahip’e gönderilen 200 hanenin Erzurum veya Samsun yoluyla vatanlarına geri dönme fikrinde oldukları haber alınmış, Amasya mutasarrıfına bildirilmiş ve geri dönmelerine izin verilmemesi istenmiş,Amasya’dan, bu tarihte henüz Amasya’ya ulaşmadıkları bildirilmiştir. |
| Onuğ adlı bir kişi Afyon’dan Isparta’ya giderken yolda arabacılar tarafından soyulmuştur. İki arkadaşı da olaya şahittir. Afyon’dan Isparta taraflarına gidenlerin olduğunu gösterir bir belge olarak burada vermeyi uygun gördük |
| AÇIKLAMA |
| Peşto Kabilesi’nden olup, Kütahya’da bulunan Çifteler Çiftlik-i Hümayunu’na tabi Kuşmad arazisine yerleştirilmek için Gemlik üzerinden gönderilmişlerdir. |
| AÇIKLAMA |
| Yedisan Kabilesi’nden, Hoca Hüseyin Efendi takımından olup, İzmid Sancağı Temelli Kazası’nda iskanları kararlaştırılmışsa da, Tekfurdağı’nda iskan etmiş akrabalarının yanına gitmek istemişler ve Tekfurdağı’na daha önceden gönderilen muhacir-lerin bir çoğunun başka yerlere gitmesinden dolayı boş yer bulunabileceği için gönderilmişlerdir. |
| Kırım Nogayı, Hoca Murad Efendi takımından olup, Edirne’de iskân edilmek üzere Tekfurdağı yoluyla gönderilmişlerdir. |
| Yedisan Kabilesi’nden olan bir grup daha önce Dobruca’ya yerleştirilmiş, bu grubun aile fertlerinin de içinde bulunduğu 180 hane Dobruca’da iskân edilmek istemişler, ancak Hayrabolu’ya yerleştirilmişlerdir. Dobruca’da olanların henüz haneleri inşa olunmadığı için Hayrabolu’da iskân edilenlerin yanına gelmek istemişlerdir. Dobruca’da gerçekten iskân olunmamışlarsa buraya gönderilmelerine karar verilmiştir. |
| Yedisan Kabilesi’nden olup, Tekfurdağı Hayrabolu’da iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. |
| Peşto Kabilesi’nden olup, Tekfurdağı’nda iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. |
| Yedisan Kabilesi’nden ve Otu Ali Efendi takımından olup Tekfurdağı’nda iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. |
| Kırım ve Yalta Nogay muhacirlerinden 370 hanenin Saray kazasına bir saat mesafedeki yerlere iskân edilmelerine karar verilmiştir. |
| Kırım, Yalta ve Nogay muhacirlerinden 572 hanenin 202 hanesi Buruçak Çiftliği’ne yerleştiril-miş 370 hanesi Murad Köprüsü’nden karşı köy korusuna kadar iki taraflı, 70’şerden 140 hane yapılarak ve SarayKazası içinde 30’ar 40’ar hane yapılarak iskân edileceklerdir. Nogay nüfusu belli olmadığı için toplam nüfusa eklemedik. |
| Kerç İskelesi’nden Adana’ya gitmek üzere gelen 49 nüfus hava muhalefetiyle kazazede olarak, Ahyolu Burgazı’na çıkmış ve Zagra-i Atik’e gelmişler, masrafın artmaması için Adana yerine Edirne’de iskânlarına karar verilmiş, bir çoğunun eşi Adana’da olduğu için buna razı olmamışlar ve isteyenlerin yol masrafını kendi karşılayarak gitmesine izin verilmiştir. Kaç kişinin gittiği belli değildir. Bu 49 nüfusu toplama eklemedik. |
| Kırım ve Nogay muhaciri 612 haneden 200 hanenin Burçak Çiftlik-i Hümayunu’nda iskânları bi’l-ahire 400 hanesi dahî Saray kazasında der-dest inşa olan yerlerde iskan edilmelerine ve küsûr 112 hanelik nüfusun dahî erbâb-ı hıref ve sınai olmaları nedeniyle şehir ve kasabalara yerleştirilmek üzereTekfurdağı’na gönderilmelerine karar verilmiştir. (Belgede hata olabilir 200+400+122=722 eder ama 622 olarak verilmiştir. Hem bu nedenle hem de Kırım ve Nogay nüfusları net verilmediği için toplam nüfusa eklemedik. |
| Yedisan Kabilesi’nden olup, iskân edilmek üzere Tekfurdağı’na gönderilmişler, ancak çevrede sürekli gezmeleri üzerine bu uygunsuz davranışlara izin verilmemesi istenmiştir. |
| İzmid Temelli’de iskan edilmişlerdir. |
| AÇIKLAMA |
| 30-40 hane Nogay, Sivas’ta iskân edilmek üzere Samsun’dan kiralanmış arabalarla yola çıkmışlar, Ladik Başköy civarında Çaybaşı’nda ve Ahmed Seray Han yakınlarında arabacılar tarafından terkedilmişlerdir. Civar köylerin ahalisi durumu haber alıp, muhacirleri arabalara yükleyip, Amasya’ya götürmek üzere yola çıkmışlardır. |
| Yandaki ilk belgede bu tarihe kadar Çorum’a gönderilen Nogay sayısının toplamda 507’ye ulaştığı bilgisi vardır.İkinci belgede ise Samsun’dan Çorum’a gönderilen 507 nüfusun iskân durumları hakkında bilgi soruluyor. Belgeler incelendiğinde ilkinde parça, parça gelenlerin 507 kişi, ikincisinde 507 kişilik bir grubun olduğu anlaşılsa da aynı sayı ve tarihlerin yakınlığı nedeniyle nüfusu şişirmemek adına sadece birini toplama kattık diğerini burada belirttik. |
| Amasya Zeytün’de iskân edilmek üzere 263 Nogay 85 araba ile Ladik’ten Zeytün’e gönderilmişlerdir. |
| Samsun’dan Sivas’a gönderilmek üzere 223 arabayla yola çıkan Nogaylar Turhal’a, buradan 201 araba ile Çorum’a getirilmiş, ayrıca yine Samsun’dan başka bir grup 88 araba ile yerleştirilmek üzere Mecidözü’ne getirilmişlerdir. Nüfus bilgisi verilmemiş, sadece halkın karşıladığı araba ücretleri için yazılmış bir belgedir. |
| Amasya-Varay’da (bugün Göynücek’e bağlı Gediksaray Nahiyesi) iskân edilmek üzere 120 araba ile gönderilmişlerdir. Sivas’a iskân edilmek üzere Turhal üzerinden 50 araba ile gönderilmişlerdir. Çorum’un Saz kazasına, Hacı Hamza kazası üzerinden 50 araba ile gönderilmişlerdir. Nüfus bilgileri verilmemiştir. Araba ücretleri bölge ahalisince karşılanmıştır. |
| Bedişkula Kabilesi’nden olup 4 ay boyunca Amasya’da misafir olarak kalıp, ziraat için elverişli yer bulamamaları nedeniyle Haymana Ovası’nda iskân edilmek istemişler ancak Amasya mutasarrıfına muhacirlerin huzur ve rahatlarının sağlanıp, bir an önce uygun yerlere iskân edilmesi yazılmıştır. |
| Bu belge 27-28 Haziran 1861 tarihli bir telgraf olup, 77 martından ? (tarih mart 1861 olabilir) bu tarihe kadar Uzunyayla’da Mesudiye Kazası’na ve Sivas’ın kazalarına; Trabzon, Kastamonu, Kütahya, Denizli, Adana, Samsun ve Amasya taraflarından gelen Kabartay, Dağıstan ve Nogay muhacirleri (Erzurum’a gidenler hariç) 660 haneye ulaşmıştır. Nogaylar’a ait tam sayı verilmediği için toplam nüfusa eklemedik. |
| Mangıt Kabilesi’nden Zîyneddin, Yusuf ve Can Beğler 100 hane Kengiri Sancağı’nda ve Can Arslan, Şemsüddîn ve Şerîfüddin cemâ’atinden 140 hane Karahisar-ı Sahib Sancağı’nda yerleşmeyerek Sivas Eyaleti’nde seçtikleri bir yede iskân edilmek üzere gönderilmişler, ileri gelenleri Uzun yayla’yı tercih etmişlerdir. |
| AÇIKLAMA |
| Canboyluk kabilesinden Hoca Can Mehmed Abdü’l-malik, Eman Akay, Abdü’l-Vehhab ve Beğbay Efendiler takımlarından olup Kastamonu’da iskân etmek istemişler ve İnebolu İskelesi’nden aktarılıp gönderilmişlerdir |
| AÇIKLAMA |
| Canboyluk Kabilesi Şakir Efendi takımından olup, İzmit üzerinden gönderilip, Bolu’da iskân edilmişlerdir. |
| Nogay muhacirlerinden, Gaziler Kabilesi’nden Allahverdi Efendi takımından olup, İzmit üzerinden gönderilip, Bolu’da iskân edilmişlerdir. |
| Nogay Kabilesi’nden olup sırasıyla Bolu, Akçaşehir, Alaplı ve Ereğli kazalarında bu tarihe kadar toplam 159 hane 882 kişi iskân olunmuş, 24 kişi vefat etmiş ve 858 kişi kalmıştır. (3 doğum olmuştur),Belge 20 Ocak 61’e kadar Bolu’da iskân edilenlerin toplamını vermiştir.Bu bilgilerden sadece 94 hane 484 nüfusu dogrulayan yandaki ikinci bir belge vardır.Üçüncü belgede ise 2 ay sonra Akçaşehir, Alaplı ve Ereğli kazalarında iskân olunmuş bir Hoca takımı, 76 hane 440 nüfus arazi darlığı nedeniyle başka yere gitmek istemişler, Bolu’da arazisi olan yerlere nakline karar verilmiştir. Son iki belge, ilk gruptakilerin iskan sorunlarıyla ilgili yazılmış olabilir, bu nedenle 440 nüfusu toplama eklemedik, gitmek isteyenler de gönderilmediği için çıkartma da yapmadık. |
| AÇIKLAMA |
| Canik mutasarrıfı tarafından bildirildiğine göre Samsun’a gelen Nogay ve Dağıstan muhacirlerinden 868 kişi iskân edilmek üzere Erzurum’a gönderilmiş ve bu durum Erzurum valisine yazılmıştır. Bunların iskân edilip, sonucun bildirmesi istenmiştir. Nogay nüfusu net olmadığı için toplam nüfusa eklemedik. |
| AÇIKLAMA |
| Kasalay Kabilesi’nden ve Hoca Timur Beğ takımından olup, Halep’te iskân edilmek istemişler ve gönderilmişlerdir. |
| Mangıt Kabilesi’nden olup, iskân edilmek üzere Kengiri Sancağı’na gönderilmişlerdir. Buranın havasına uyum sağlayamadıkları ve arazi darlığı nedenleriyle Urfa’da iskân olunmak istemişler ve nakliye masraflarını kendileri karşılamaları şartıyla gönderilmişlerdir. |
| Trabzon’a gelen 600 Nogay ve Çerkes muhacirin ve gelmekte olduğu haber alınan 10 bin kişinin nereye gönderileceği sorusuna komisyondan; Sivas’ta çok fazla muhacir bulunması nedeniyle bunların, kış mevsiminde bile iskâna uygun bir havası olan Urfa ve Diyarbakır’a gönderilmeleri ve hatta Van’da uygun yerlere sevk edilmeleri, yollar açık değilse bahara kadar Trabzon çevresinde barındırılmaları kararı çıkmıştır. |
| AÇIKLAMA |
| İlk belgede, Harput’ta geçici olarak bulunan 200 hane Nogay’ın, Erzurum’a gitme ısrarlarına karşın Sivas tarafına gönderildiklerinin haber alındığı, bunları birkaç yer değiştirmiş çok masraf açmış bir takım olduğu hemen Harput ya da Diyarbakır’da iskân edilmeleri telgrafla bildirilmiştir ikinci belgede Harput mutasarrıfı; 3 gün önce takım, takım Sivas’a yola çıktıklarını ancak kendilerine yetişip Malatya ve Erguvan dolaylarında yerleştireceğini belirtmiştir. |
| AÇIKLAMA |
| Canboyluk Kabilesi’nden olup, Ünyeli Süleyman Kaptan gemisiyle Haydarpaşa’ya gelmişlerdir. |
| Cantimur Kabilesi’nden (25 hane 149 nüfus)Bolat Kabilesi’nden (46 hane 285 nüfus) olup Ünyeli Etmekçioğlu Mustafa Kaptan’ın yelkenli gemisiyle Haydarpaşa’ya gelmişlerdir. |
| Yunan Mihalaki Kaptan’ın yelkenlisiyle gelmişlerdir |
| Tolunustan Bey’in, 25 hanelik kabilesi belirlenen iskan yerine gideceklerdir ancak kendisi askere katılmak istemiş, annesi ve kız kardeşinin İstanbul’da kalmasını talep etmiştir. |
| Rusyalı Yelken Sefinesi ile gelip, Haydarpaşa’da geçici olarak iskân edilmişlerdir. |
| 25 M, pazartesi Rusyalı Yelken sefinesi ile gelmişler ve yanlarına memur verilerek Haydarpaşa’da yerleştirilmişlerdir.26 M, Salı günü Rusya vapuruyla gelmişler ve yanlarına memur verilerek Haydarpaşa’da yerleştirilmişlerdir. |
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Tarihçi Dr. Derya Derin Paşaoğlu Hocahanımın Nogay göçleri hakkında yapmış olduğu doktora araştırmaları
Tarihçi Dr.Derya Derin PAŞAOĞLU
ARŞİV BELGELERİ-2
Nogay muhacirlerinden ve Canboyluk Kabilesinden olub akdemce li-eclül- iskan Viranşehir (Siverek, Diyabakır eyaleti, şimdi urfa) sancağına gönderilmiş olan otuz beş hane nüfusu fakrü’l-hal olub
kendilerinden evvel gönderilen muhacirin beher nüfusuna ikişer guruş yevmiye i’ta olunmuş iken kendülerinin sülüsüne virilmekde olan yevmiyenin adem-i kifeyetiyle
zaruret ve safelete giriftar oldukları ve liva-i mezkurden vüs’atlice (boş) yer olmayub akraba mütaallikatlarının iskan itdirilmiş oldukları Konya eyaleti dahilinde
vaki Paşa Dağı Etrafında Ziver- zenbol ? ve Kırşehir ve Malya Çölü ve Kızılırmak mahallerde iskanlarına elverişli mahal bulunduğundan oralara nakilleriyle
hanelerin inşa’sı ve beher hane içün bir çift öküz ve inek ve miktarı kafi tohum ve beher nüfüsa ikişer guruş yevmiye i’tası niyazıyla kabile-i merkumenin
Hocası Otar Ali Efendi tarafından …….â’lî sadaret penahilerine bi’t-takdim savb-ı çakeriye havale buyurulan işbu arzuhalleriyle istidâ olunmuş olmağla bu def’a
muhacirin hakkında karar-ı kebir olan usûl-i cedidenin iş’arıyla ona tevfikan bunların Viranşehirde iskanlarına elverişli yer bulunduğu halde orada bulunmadığı
suretde Konya canibine emrar (geçirme) ve izamlarıyla (gönderme) mümkün ve münasib olan mahallerde sürat-i iskan ve ivallerine i’tina olunması zımmında Viranşehir kaimmakamıyla Konya valisi devletlü
paşa hazretlerine hitaben iki kıt’a emr name-i samî hazret-i sadaret penahilerinin tastiri muvafık-ı rey ve müsaade-i aliye hidiv-i azimeleri buyurulur ise ol babda emrü ferman
hazret-i veliü’l-emrindir 10 zilka’de 277
MA’RUS-I ÇAKER KEMİNELERİDİRKİ
kulları Nogay muhacirlerinden ve Canboyluk Kabilesinden olub bundan mukaddem muhacirin komisyon ma’rifetiyle Viranşehir sancağına li-eceü’l iskan irsal buyurulmuş isekde liva-i mezkur dahilinde
bizlerin ikametine münasib bir mahall olmadığı ….acizde bulunan otuz beş hane eshab-ı ziyade fakürül hal ve kesir-ül iyal olarak mukaddema gönderilen muhacirinin
beher nüfusuna yarım kuyye nan-i aziz bedeli olmak üzere ikişer guruş i’ta olunur iken kabile-i abîdanemize beş mahdan beri ta’yinat-ı mezkurat bedeli i’ta olunmadığından
ezher-i cihet zaruret çekdiklerimizden ve hususuyla liva-i mezkurun vüs’âtı olmayub Konya eyaleti dahilinde Paşa Dağı etrafında Ziver-zenbol ve Kırşehir ve Malya Çölü
ve Kızılırmak nâm mahallerde hal-i ihkaranemize hasebyan (soy temizliği) mâhal olduğu ve alel hususu oralarda akraba ve taallukatımızdan haylücesi i’zam kılındığı ve kabilemiz
ahval-i muharereten mezkuresine nazaran merhamet-i seniyyeye muhtaciyyet muzdarasından bulundukları muhatelem-i ilm ü eray-ı cenab-ı vekalet penahileri buyuruldukda merahim-i seniyyelerinden
bu suretde muavenet olunmaz ise vatan-ı asliyemize gitmeğe mecbur olduğumuz mercudur ki bu kullarının mahalli mezkuraya i’zamımızla lazım gelen hanelerinizin inşası ve beher hane içün dahî iktiza idecek bir çift öküz ve bir
bir çift inek ve zira’at itmek üzere mikdar-ı kafi tohumun ve beher nüfusun yarım kuyye nan-aziz semini olan ikişer guruşun taraf-ı saltanat
seniyyeden isabet ve ihsan buyurulması ve kabilemizden efkar (fakir, muhtac) olarak vefat itmiş olan Bolat ve Nazif ve Ekzeli nâm üç neferin tecriz ve tekfin
ve definlerine taraf-ı aciziden sarf itmiş olduğum yüz guruş mezkur Viranşehir kaimmakamı tarafından müsalebe (yağma) kılınmış isede i’ta itmediğinden
icabında icrası ma’rûzunda takdîm-i arzuhal….istimale ictisar kılındı olbabda emrü ferman hazret-i minlaül emrindir
ben kabile-i mezkurun hocası olub taraflarında bil-vekalet dersaadete gelmiş olan Otar Ali kulları
NOT: Nogay Türkleri göçleri hakkında bundan önceki araştırmaları okuyan ve bundan sonraki araştırmaları okuyacak olanların ve bu konuda ilgisi ve bilgisi olan kişiler Sayın Derya Derin Paşaoğlu Hocahanıma veya Ankara – Konya Nogay Türkleri dernek yönetimine ulaşırlarsa memnun olurum.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *