Nogaylarda Asan Apız (Hafız)

14.-15. yüzyıllarda yaşadığı tahmin edilen Asan Kaygı’nın da özel bir yeri vardır. Kırgız, Kazak, Karakalpak ve Noğayların sözlü geleneğinde bir düşünür ve ozan olarak karşımıza çıkan bu sanatkâra, tarihte adı bilinen ilk Türk filozofu denilebilir.

15. yy. sonu ile 16. yy’da yaşamış olan Asan Kaygılı her zaman halk için, barış ve adaletin hüküm sürdüğü bir hayat için mücadele vermiştir. “Kaygılı” lâkabı ona halk tarafından verilmiştir. Bu, sadece “kaygılı olmak” anlamında değil, “sakin yaradılışlı”, aynı zamanda da “gezgin” anlamında kullanılmıştır. Çünkü Asan Kaygılı Nogayların yaşadığı pek çok yeri gezmiştir. Halk arasında Asan Abıs (hafız) olarak da tanınan Asan Kaygılı, mutasavvıf bir şairdir. İç savaşların yıllarca devam ettiği, kardeşin kardeşi kırdığı, mirzaların ülkeyi parçaladığı bu dönemde Asan Kaygılı kendi milliyetini savunmuştur.

Törde oltırgan töreşi     Törde oturan töreci
Aş kädirin bilerme?    Açlığın zorluğunu bilir mi?
Takta oltırgan padişa    Tahta oturan padişah
Baş kädirin bilerme?    Başın kıymetini bilir mi?
Kaygısı yok kutlılar    Üzüntüsü olmayan mutlu (kişiler)
Yas kädirin bilerme?    Gençliğin kıymetini bilir mi?
Yalgızlıktı körmegen    Yalnızlığı görmeyen
Dost kädirin bilerme?    Dost kıymetini bilir mi?

Nogay Türklerinin önemli destanlarından biri olan Mamay Destanı’nda, Asan Hafız isimli kahraman sınçıdır. Destanda Asan Hafız’dan şu şekilde bahsedilmektedir:
“Asandan teren akıllı, oylı, sınşı usta, yeta ol zamanda bolmagan Nogay arasında.”
Bu ifadeden de anlaşılacağı üzere Asan Kaygı, Dede Korkut gibi destanda bilge kişiliğiyle ön plana çıkmaktadır. Destanın baş kahramanlarından hem Musa Bey, hem de Mamay, Asan Hafız’a danışmadan hiçbir iş yapmazlardı. Destanda Musa Bey on iki oğlunun da gelecekte nasıl olacağını neleri yapabileceklerini anlamak için onları Asan Hafız’ın sınamasını ister. Bu durum destanda şu şekilde ifade edilmiştir: “Dos men seni şakıruvımmıñ sebebi, men özim de keyifsiz ben. Balalardı saga sınatayayak bolaman. Solar össe kalay şıgayak eken. Bular mennen soñ on ekisi de birge yaşamayak. Ar kimi kılıgına köre, hasiyetine köre yaşayayak. Şulardıñ enşülevisi minen vasiyetimdi etip ketsem kerek (Kalenderoğlu 2001:96).”
Asan Hafız, Musa Beyin bu isteği üzerine bir gece çocuklar uyurken çocukların yattığı odaya Musa Beyle birlikte girer. Çocukların yatış şekillerini Musa Bey bir kâğıda yazar ve kâğıdı Asan Hafız’a verir. Asan Hafız kâğıttaki bilgiler doğrultusunda çocukların gelecekleri hakkında Musa Beye bilgi verir. Sınçıların insanların dış görünüşlerine, davranışlarına bakarak gelecekleri hakkında kehanette bulunmaları ve hanlara her konuda danışmanlık yaptıklarını yukarıda belirtmiştik.

Mamay Destanı’nda destanın baş kahramanı Mamay, kardeşi Orak’a yakışır bir at bulması için Asan Hafız’ dan yardım ister. Asan Hafız at sürüsünün içine girer, atlara bakar ve sürünün içinde Orak’a layık bir at olmadığını söyler.
Ancak sürü içindeki boz bir kısrak vardır. Asan Hafız bu boz kısraktan doğacak tayın çok iyi bir koşu atı olacağını söyler. Asan Hafız söz konusu özellikleriyle Nogay Türklerinde sınçılık geleneğinin temsilcisi olmuştur.

ASAN KAYGILI – ASAN APIZ –

(16. yüzyıl)
Hasan Kaygılı 15. yüzyılın sonunda doğup 16. yüzyılda yaşamıştır. Nogay devletlerinden; Ulu Nogay, Küçük Nogay, Astrahan Hanlığı, Tümen, Yetisan ve Bucak Ordalarının yerlerini gezmiş. Halk yaşamının pek çok tersliklerini görüp anlatmıştır.

./Nogaylar Ногайцы_ 2009_files/video.html

ASAN KAYGI