Bala kibi safmız, biz Qırımtatarları

TİMUR DAĞCI

Küçük boz sıçançıqnıñ öz özü içün qapqanğa peynir qoyup soñra peynirge atılıp hayatını qayıp etkenini hiç kördünizmi? Eminim ki, yoq hem de korip olamazsıñız. Çünki hayvan dünyasında böyle bir şeyler olamaz. Olar instinktlernen yaşar, altbilinçteki qorunma iç güdüsü tabiâttandır.
Başqa mesele biz, qırımtatarları. Hayat bizni ne qadar ögretse de bu derslerden ibret alamadıq. Qafacıqlarımızda icadi fikirler fıqır-fıqır qaynap tura. Problemalarımıznı çözümini adetke uymağan daha doğrusı alışılmağan yollarnen bulmağa tırışamız.
Bilmeyim, bu fikir bizden mi çıqtı yoqsa tışarıdan mı bizge atıldı faqat qapqanğa taqılğan yem pek alâ işledi.
Mesele kesen kes qoyuldı: Adımız ne olacaq? “Qırımtatarları” mı? “qırımlı” mı? Bu teoretik tartışmağa başta ufaçıq entelektüel grupçıqları kirdi. “Qırımtatarları” etnik adımıznı “qırımlı” adına deniştirmege istegenler eminler ki, yañı adımız, bizim şovinist muarızlarımıznıñ ayaqlarınıñ altından tabannı qaydırıp halqımıznı Qırım Yarımadasına tamamen bağlayacaqmış. Bizni qazantatarlarınen qarıştırmacaqlarmış, mektepte tarih ders kitaplarında pek sıq aytılğan tatar boyundırığı slavyan balalarında bizim balalarımızğa qarşı nefret doğurmıyacaqmış.
Şimdi men bu teoretik tartışmağa kirip bu ya da şu adnıñ uyğunlığını, kim haqlı da kimniñ haqsız olğanını söylemege istemeyim. Bu hususta çok yazılıp aytılğan edi.
Her eki tartışkan gruplarnıñ temsilcileri maña defalarca kelip destegimni istediler. Men olarğa bu, sıçan qapqanıñdaki peynirden başqa birşey olmağanını ve bütün bu yapılğan şeyler ziyalılarımıznı bölmek ve halqımıznıñ elitası arasındaki birdemlikni bozmaq içün yapılğanını añlattım. Romalılar tarafından ilk olaraq formüle etilgen eski bir kerçekni hatırlattım. Kureş (mücadele) teoriyasınıñ birinci maddesinde yer alğan bu formula şöyledir: “Böl, parçala idare et”.
Bu formula yüzyıllar devamında Yer Küresi’nde aqsamayıp çalışa kelmektedir.
Şimdi hatırlayım, Taşkent’te “Lenin Bayrağı” gazetasınıñ redaktorı olaraq çalışqanımda Alma-Ata’dan adıma öfkeli bir mektüp keldi. Mektüpniñ muellifi gazetamıznıñ tili qırımtatarca degil Tatça yani Türkçe olğanı içün endiden soñ gazetağa abune olmayacağını bildirip asıl tilimiz Noğayca olğanını yazğan edi. Faqat qaysı Nogay’larnıñ Kezlev’mi, Kerç’mi yazmağan edi.
Kerçekten böyle bir ayırım etüvler menim asabımnı boza.
Onuñ içün bu mektüp muelifine öfkeli ve sert bir şekilde cevap yazdım: “Noğay ve Tat’larnıñ kim olğanını bilmek bile istemeyim. .
Facialı taqdiri bir, Vatanı bir olğan halqnı bilem. Bu halqnıñ adı qırımtatarlarıdır ve bizni ayırmağa qalqışmañız”.
Halqımız adı üzerine tartışma qar kütüği kibi büyümege başladı. Bu tartışma bir salğın kibi halqımıznıñ bütün tabaqalarını sarıp aldı. Çetten öyle köruner edi ki, sanki bundan ğayrı problemalarımız yoq.
Tartışmalar sakin ve efendi bir şekilde başlayıp kısqa bir zaman içinde bir birini haqaret etme noqtasına bardı. Dünki dostlar duşman oldı.
Herkesniñ itibarını qazanğan “Golos Krıma” ve “Qırım” gazetalarımız bir birine “zeherli” oqlar atmağa başladı. Bu meseleni Qurultay’nıñ küntertibine qoymağa bile teklif ettiler. Faqat oy çoğunlığı ile bu teklif redd etildi.
Öz ellerimizle ya da başqa bir kimse tarafından sıçan qapqanına yem olaraq qoyulğan peynir parçası artıq öz vazifesini bitirdi dep tüşünmek saflıq olur. Yoq böyle bir şey. Bizni ideolojik olaraq bölüp, intelektuallarımıznıñ arasını bozmaq – bu ancaq başlanağıctır. “Böl, parçala, idare et” formulası şimdi kuvvetini almaqta olıp halqımıznı qorqunç bir neticelerge alıp baracaqtır. Bu santranç oyunında halqımızğa kesin olaraq mat qoymaq içün birisi tarafından çoq ince tüşünilip saqlı tutulğan bir hamle bardır.
Taşkent ve Taşkent oblastınıñ Milli Hareketimizniñ veteranları KGB hadimi Çernovnı hatırlasalar kerek.
Bu insannıñ qırımtatarlarğa olğan özel munasibeti meni ve başqalarnı hayrette qaldıra edi. Onıñ bir grup KGB hadimleri ile Moskva’dan kelgen Enver Memetovnıñ hapis etkenini hiç unutmam.
Çernov Enver’nen yalıñız qalıp onıñ cebindeki aktivistlerniñ adları ve adresleri olğan not defteriniñ çıqarıp atmasına imkân bermek içün her şeyni yaptı. Çernovnı hatırlağanım bir tesaddüf değildir. O yıl qırımtatarlar arasında “Balalar kibi safsınız, siz qırımtatarları” adlı acayıp bir beyanname darqatılğan edi. Bu beyannamede iqtidar organlarınıñ bizge qarşı yapqan eylemleri inceliknen teşhis etilip bizim balaca saflığımız analize etile edi. Bu beyannameniñ avtorı kim olğanı üzerine çoq baş yordıq. Ancaq yıllar soñra, avtorı Çernov olğanı ortağa çıqtı.
Onı kommunist partiyasından çıqarıp apoletini qoparıp KGB organlarından çıqardılar. Şimdi qayda olğanını bilmeyim, aytqanlarğa köre soñ zamanlarda addi bir qalavcı olaraq çalıştı. O beyannameniñ başlığı üzerimizge çoq uyğun qoyulğan bir teşhis olaraq qabul etken edik.
Zamanla içimizdeki bu saflıq yoq olup ketti dep zan ete edim. Faqat, yoq, olğanımız kibi saf olup qaldıq.
Şimdi ise esas meselege kelelim, maqaleniñ yazmamnıñ sebebine.
Herkeske malüm olğanı kibi, Ukrayna nüfüs sayımına hazırlanmaqta. Tabi ki bu sayımda milletimizniñ adı hepimizni meraqlandıra. Çünki uzun yıllar devamında Sovetler Birliginiñ qardaş halqlarınıñ yolbaşçıları bizlerni metodik olaraq saıym listesinden çıqara ediler, sanki dersin biz yoqmız artıq. Büyük bir inatlıqnen halqımıznı hiç bir nüfus sayımına dahil etmey ediler, onuñ içün milletimiz dünya halqları umum listesine kirmeyip qala edi.
Sayım listesinde kim olaraq kösterilecegimız haqqında Büyük Onlar rayonında yapılğan Qurultay delegatlarınıñ saylav konferentsiyasınıñ sırasında ögrendim.
Halqımıznıñ bir gruppa itibarlı insanları milletimizniñ eki türlü adnıñ tarftarları öz arasında tartışa ediler. Olarnıñ aytqanına köre sayım listesinde özümizni kim olaraq sayğanımıznı kösterecek ekenmiz:
1. Qırımtatarları
2. Qırımlı
3. Noğay

Soñra da umum listege “qırımtatarları” adınen kirecek ekenmiz. Bu haberni hepimiz musbet bir reaktsiyanen qabul etip, şu yerde biraz külüştik.
Kerçekten halqımızdan “qırımlı” adı taraftarı qaç olganı ya da “Noğay olmağa istegen kişinin sayısını yahut evvelden pekişip qalğan adımız “qırımtatarları” olsun degen insanlarnıñ sayısını oğrenmeğe meraqlı edi.
Yani bu anketke benzegen bir şey olacaq. Cevaplarğa köre hangi bir grupnıñ daha çoq oy toplap qalip çıqqanı belli olacaq. Tabbi ki, bu uzun sürgen tartışmanıñ her bir iştiraqçisi kendi gruppasınıñ yenecegine emin edi.
Kerçekten men de başta bu meselege pek ciddi bir ehemiyet bermedim. Ama evge kelgen soñ bütün bularnı tüşünip başlağanda içimdeki endise ve telâş artbaşladı. Üstelik sayım listesindeki bu üç madde haqqında haberni çoq işançlı bir kişi ketirgen edi. Sotsiologlar tarafından yapılğan nüfus sayımı ahaliniñ anket yapuvı kibi sıradan bir iş olmağanını pek yahşı bilem. Çünki zaman zaman çeşit türlü problemalar üzerine ahalini anket yapqan bir cemaat teşkilâtınıñ yolbaşçısıyım. Her bir devlette nüfus sayımı pek muhim ciddi ve çoq para istegen bir aktsiyadır. Fikirimce bizim tartışmacılarnıñ gönülerini hoşnut etmek içün umumukrain sayım listesine “Qırımtatarı”, “Qırımlı”, “Noğay” kibi maddelerni qoymağa kimseniñ aqlına kelmez.
Kiyev’dekilerge bizim mındaki tartışmamızda kimniñ haqlı olup olmağanı vız kelir. Mesele daha derindir. Oquyucılarnı bu problema üzerinde beraber iyice tüşünmege çağıram.
Ebet, farz etelimki, sayın memurları sizge keldi. Özünizni “Qırımlı” dep yazdırdınız. Çoqtan berli bu tartışmanıñ iştiraqçisisiz ve özünizni “Qırımlı” dep sayasıñız. Şimdi sayım memurları köyge bu tartışmadan hiç haberi olmağan başqa bir yurttaşımıznıñ yanına keldi. O biraz şaşırıp faqat gönlüne uyğan bir adnı seçer.
Böylece sayım sırasında, her bir yurttaşımız özüni bu veya şu adnen identikleştirir. Birisi kendisine kesin olaraq “qırımtatarı” başqası “qırımlı” üçüncisi “Noğay”. Bu adlar olarnıñ balalarına keçecek.
Zan etelim ki, sayım neticesinde 90 biñ kişi “qırımtatarı”, 90 bini “qırımlı”, 90 bini de “noğay” dep yazıldı. Sonuçta üç küçük halqqa bülüngen olacaqmız. Zamanda bu gruppalar aralarındaki urf-adet, gelenek, til farqlılıqlarını qıdırmağa başlar. Faqat bütün bunlar kelecekte olacaqtır. Künümizde ise Ukrayna’daki nüfuzlı siyaset küçleri bundan ne kibi neticeler çıqaracaq? Herhalde, şimdiki qomşusun (Rusya’nıñ) tecrübesini incelemege tırışacaqtır. Bu konuda Rusya’nıñ ne kibi tecrübesi bardır? Ona bir baqalım. Rus periodik yaınlarından şunı öğrengen olam: Keçenlerde küçük halqlarnıñ ayrı gruppalarınıñ hususiyetlerini köz öğune alıp bu halqlarnı daha küçük halqlarğa bölgenler. Yani sayısı az olğan halqtan bir-aki mikro-halq yapqanlar. Bütün bunlar küçük halqlarnıñ yararına dep kerçekleştirilgendir. Bizim meselemizde de Ukrayna’nıñ iqtidar organları aynı uygulamalarnı hayatqa keçirebilir. Milletimizniñ ayrı gruppalarınıñ menfaatlarını köz ögüne alıp bizni “qırımtatarlarına”, “noğaylarğa”, “qırımlılarğa” böler. Bunı da medeni bir tarzda yapar, yani nüfus sayımı sırasında özlerini resmi olaraq meselâ “qırımtatarı” degil “qırımlı” dep tanığan insanlarnıñ istegine köre diye yapılır.
Bizni üç gruppağa bölüp istegenleri kibi idare etecekler.
Bu Rus variantına köredir. Ukrayna başqa türlü de yapabilir: Alimlerni vazifelendirir, onlar sayım neticelerini incelemege başlar.Alimlerniñ çıqaracaq ilmi qararlarını tahmin etmek içün pek basiretli olmağa keregi yoq. Neticeler tek añlam taşıcaqtır: “Özlerini “qırımtatarları” dep sayğan insanlar bir bütün millet olaraq şekillenmegen dir”. Bizge “parçalanğan kiyik bir qabileler” degenler de çıqar. Milletimizniñ adı üzerine tartışqan öz halqınıñ birliği ve devletçiliği gayesinen yaşağan insanlar bu vahim neticelerini hiç tüşüngenlermi?.
Ya, Rabbim, ne saf balalarmız, biz. Şu ideyanı gizlice bizge kim atqanını, şu lânet olası sıçan qapqanına zeherli peynir parçaçığını kim qoyganını bilmek ister edim. Şimdi ise acele bir surette öz özümüz başımıza açqan belâlarnı ortadan kaldırmaq kerekmiz. Meclisimizge de az edi bir dert daha açtıq.