Karakalpak kırkkız destanından bir bölüm kültür bakanlığı e-kitap karakalpak bölümünden

Kırık Kız Destanı
(Karakalpak Halık Destanı / Karakalpak Halk Destanı)

Karakalpak destanlarının en ünlüsü şüphesiz “Qırq Qız” destanıdır. Bu
destanın iki versiyonu yazılmış ve yayınlanmıştır; birinci versiyon Kurbanbay-jırav
tarafından 1938 ile 1944 arasında yazılmış, Öteniyaz-jirav’ın destanı olan ikinci
versiyon 1961 yılında Kabul Maksetov tarafından kaydedilmiştir. Destanın konusu
şudur: Türkistanda, Nogay halkında, Allayar adlı bir beyin altı oğlu ve bir kızı
vardır. Kızının adı Gülayım’dır. Bu kız, yanına 40 kız alıp Miyveli adlı bir yere
şehir kurup, savaş sanatını öğrenip kendi yurdunun dışında yaşar. Gülayım böyle birhayat sürerken, Kalmuk hanı Surtayşa Nogaylara hücum edip, yurtlarını harap ederve halkı köleleştirir. Gülayım bu hadiseden haberdar olunca Kalmukları takip eder.
Ona uzaktan aşık olan Harezm kahramanı Arıslan yardıma gelir. Gülayım ve onunkırk savaşçı kızı ile birlikte Kalmukları yener ve Surtayşay’ı öldürür. Bundan sonraNadirşah Harezm’i fethetti, ama Arıslan Gülayım ile birlikte Harezm’i bu zalimşahdan kurtarır. Arıslan Gülayım ile evlenir – iki kahraman muradına erer. Budestanın bazı motifleri çok yaygınken, destanın esas konusu eşsizdir.
Destanın en ilginç özelliği eski Yunan mitolojisine benzemesidir. Gülayım ve onun 40 savaşçı
kızı Amazonlar gibi savaş sanatını öğreniyor ve muharebe ediyor. Karakalpak
âlimlerine göre bu destanda Massaget adlı bir halkın efsaneleri görülebilir.
Massagetler Eskiçağda Aral Denizi’nin güney tarafında yaşarken Perslara karşı
savaşmışlardır. Milâttan önce 529’da melikeleri (kraliçeleri) Tomris askerlerini
Büyük Kiros’a (kinci Kurus’a) karşı sevkedip Pers şahını öldürür. Ancak, bu gibi
tahminler için deliller bulmak güçtür.

(Üzindi / Bir Bölüm)
Endigi sözdi esitiñ Şimdiki sözü işitin,
Neşe kün atın baplagğan, Günlerce atına bakan,
Kayıspas karagğaylargğa, Bükülmez “karagay”a,
Nayzaların saplagğan, Mızrakların saplayan,
Batır bolıp jasınan, Yigğit olup küçükken,
Beline kılış baylagğan, Beline kılıç bagğlayan,
Akıllı arıv kırık kızın, Akıllı, güzel kırk kızı,
Kaptalına toplagğan, Çevresinde toplayan,
Altı jıl burın arada, Altı yıl önce arada,
Ne boların oylagğan, Olacagğı fark eden,
Tayarlık körip savaşka, Hazırlık yapıp savaşa,
Miyvalını jaylagğan, Meyveli’ye oturan,
Vakıykanı esitin, Olanları işitin,
Gülayımday sulıvdan. Gülayım güzelinden.
Gülayımday periyzat, Gülayım, peri kızı,
Sol ketisten ketedi, O gidiş ile gider,
Kırık kızın ertip keynine, Kırk kızı takıp peşine,
Tünlerdi segbir etedi. Geceleri yol gider.
Kırık künşilik jol jürip, Kırk günlük yol yürüyüp,
Bir biyik tavgğa jetedi, Bir yüksek dagğa yeter.
Şarşamastan atları, Yorulmadan atları,
Bul tavdan da ötedi, Bu dagğdan dahi geçer.
Tavdıñ kular astında, Dagğ suyu dökülen yerde,
Kalıñlıktıñ arasın, Ormanın arasını,
Ülken suvdıñ jagğasın Büyük su yakasını,
Belgili mekan etedi. Seçerek mekân eder.
Mekan etip bul jerdi, Mekân edip bu yeri,
Janın otka jagğadı, Canını od’da yakar.
Tavdıñ tatlı şöbine, Dagğın tatlı otuna,
Atların erkin bagğadı, Atlarını da bagğlar,
Küni-tüni özleri, Gece gündüz özleri,
Javdırasıp közleri, Parıldayıp gözleri,
Bellerin bekkem bayladı, Bellerin muhkem bagğlar.
Jatsa-dagğı, tursa-da, Yatsa ve kalksa bile,
Türli oylar oyladı, Türlü fikir düşünür.
Şadlanısıp barlıgğı, Sevinç içinde hepsi,
Ötkeredi künlerdi, Geçirirdi günleri.
Kosılgğanda hemmesi, Gelse bir yere hepsi,
Gevhardan jaktı etedi Gevherden parlak eder,
Kara duman tünlerdi, Karanlık geceleri.
Tayarlanıp urıska, Hazırlanıp savaşa,
Arttıradı önerdi, Arttırırlar hüneri.
Maksetli künler pitkende, Maksatlı günler bitince,
Aradan kırık kün ötkende, Aradan kırk gün geçince,
Baplangğan barlık bedevge, Hazırlanmış atlara,
Erlerdi bekkem saladı, Eyerleri salarlar.
Köreyin dep gğayratın, Görmek’çin gayretini,
Ayıldı bekkem şaladı, Kolanları bagğlarlar.
Kuralların kaldırmay, Silâhları eksiksiz,
Kolgğa bekkem aladı. Ellerine alırlar.
Aldına tüsip Gülayım, Öne düşüp Gülayım,
Jay-jagğdaydı aytadı, Hâl ü ahvâli söyler.
Batır kızlar jol tartıp Yigğit kızlar yol alıp,
Miyvalıgğa kaytadı, Meyveli’ye dönerler,
Sarkopka sapar tartadı, Sarkop’a yol alırlar.
Miyvalıgğa kaytkanda, Meyveli’ye dönünce,
Bakkı körgen bedevler, Bakımlı bedev atlar,
Küş bermeydi oynaydı, Fırsat vermez, oynarlar.
Karsıldatıp berhama, Gıcırdatıp daima,
Suvlıkların şaynaydı, Gemlerini çigğnerler.
Semirgen barlık bedevler, Semirmiş bütün atlar,
Tün işinde jıltıldap, Karanlıkta parlayıp,
Usaydı hasıl kundızgğa, Benzerdi has kunduza.
Şarşamastan şapşıydı, Yorulmadan koşuyor,
Aspandagğı juldızga, Gökteki yıldızlara.
Aldındagğı köringen, Önünde görünenler,
Köz jumbay artta kaladı, Bir anda artta kalır.
Bes künlik joldı bedevler, Beş günlük yolu atlar,
Hab zamatta aladı. Kısa zamanda alır.
Miyvalıgğa jetivge, Meyveli’ye gelmeye,
Üş künlik jol kaladı, Üç günlük bir yol kalır.
Bunday vakıt bolgğanda, Bu kadar vakit varken,
Miyvalıgğa jetivge, Meyveli’ye varmaya,
Eyne eki kün kalgğanda, Tam iki gün kalmışken,
Şıgğırdınıñ tavında, Şıgğırdı adlı dagğda,
Dem alıp uyıklap jatkanda, Dinlenip uyuklarken,
Gülayımday periyzat, Gülayım, peri kızı,
Bir beleniñ bolgğanın, Bir belâ oldugğunu,
Anık gğana biledi, Açıkça bilir, sezer.
Bilgenligi bulardıñ, Bilmesi de, bunların,
1 Tolga-: “Tolgav” tarzında şiir söylemek; içinin derdini veya coşkusunu şiir tarzında ifade etmek.
Sol küni akşam Gülayım, O gün akşam Gülayım,
Bir jaman tüs köredi, Bir kötü düş görmüştür.
Bul tüsti körip Gülayım, Düşü görüp Gülayım,
Namertlik isti etpedi, Namertlik iş etmedi.
Kuvangğan bul jüregği, Sevinçli bu yüregği,
Toñsa-da toñ muzlargğa, Donsa da don, buzlarla,
Sonday isler bolgğan dep, Bir şeyler olmuş deyip,
Sır bermedi kızlargğa, Sır vermedi kızlara.
Sonda-dagğı Sulıvdıñ, O hâldeyken güzelin,
Kaygğılık penen kan jutıp Kaygı ile kan yutup,
Bülkildedi tamagğı, Tirildedi bogğazı,
Kanşa mertlik etse-de, Nice mertlik etse de,
Aşılmadı kabagğı, Açılmadı göz kapagğı.
Kaytken menen basına, Ne etti de başına,
Tüsti jahan salmagğı. Düştü cihan azabı.
Akılı artık Serbinaz Aklı üstün Servinaz,
Gülayımday batırgğa, Gülayım yigğidine,
Bir islerdiñ bolgğanın, Bir hâller oldugğunu,
Sol vakıtta biledi, Daha o vakit bilir.
Hebjillik penen Serbinaz Usulcacık Servinaz,
Gülayımday arıvdıñ, Gülayım güzelinin,
Kaptalına keledi, Yanıbaşına gelir,
Kele söyley beredi, Gelip söyleyiverir.
Serbinaz turıp tolgğaydı, Servinaz durup tolgar1 ,
Gülayımnıñ kasına, Gülayım’ın yanında.
Arman menen agğılgğan, Izdırap ile akan,
Közi toldı jasına: Gözü doldu yaş ile:
-Men jılayman bir Kudaygğa zar-zar, -“Ben agğlarım bir Allah’a zâr zâr,
Kıslar bolsa ürgin ürip, javar kar. Kış olunca bora olup yagğar kar,
Kulak salıñ Gülayımday jan apa, Kulak verin Gülayım’ım, can ablam,
Azda bolsa aytatugğın sözim bar. Az da olsa söyleyecek sözüm var.
Jas ornına közden aktı kızıl kan, Yaş yerine gözden aktı kızıl kan,
Jamanlıktan bolgğanday-ak , bir nişan. Kötülükten sanki olmuş bir nişan,
Usınşama kaygğılıkta otırsañ, Bu şekilde kaygıda oturursun,
Kanday kıyın isler boldı apajan? Nasıl çetin işler oldu abla can?
Tartılgğanday tavdan akkan bulagğıñ, Kurumuşça dagğdan akan pınarın,
Nege bunşa bülkildeydi tamagğıñ, Niye böyle titredi ki bogğazın,
Kıyınşılık kıyanat is bolgğanday, Çetin bir iş, yaman bir iş olmuşça,
Ne sebepten aşılmaydı kabagğıñ? Neden açılmadı göz kapakların?
Ejel jetip paymanalar toldı ma, Ecel gelip peymaneler doldu mu,
Aşılgğanda bagğda güller soldı ma, Açılırken bagğda güller soldu mu,
Usınşama aza kiyip otırsañ, Böyle yas libasın giyip durursun,
Apa janım arılmas is boldı ma? Abla canım güç yetmez iş oldu mu?
Mez bolgğannan eriksiz-ak küldik-pe, Neşemizden uygunsuzca mı güldük,
Arsıngğanday ya bir nerse dedik-pe, Veya utanç olacak şey mi dedik,
Ne bolsa-da aşıp aytkıl jan apa, Ne olduysa açık söyle can abla,
Biz şunaklar keviliñe tiydik-pe? Biz cahiller gönlünüzü mü üzdük?
Kaygğı menen jarılgğanday kara jer, Kaygı ile yarılacak gibi yer,
Sen muñaysañ kisineydi karaker, Üzülünce kişniyor ya Aktamker,
Kanday kıyın isler boldı apa jan, Hangi çetin işler oldu abla can,
Soravıma tolık gğana juvap ber. Sualime tam tamına cevap ver.
Serbinazday periyzat, Servinaz adlı peri,
Bul sözlerdi aytkanda, Bu sözleri demekle,
Mertlik isti etedi, Mertlik iş etmiş olur.
Sözin aytıp bolgğan son, Sözünü söyleyince,
Aradan az vakıt ötedi, Aradan az zaman geçer.
Asıgğısta Serbinaz. Aceleyle Servinaz,
Jañagğı aytkan sözinen, Az önceki sözüne,
Tolık juvap kütedi Açık bir cevap bekler.
Sol vakları Gülayım, O vakitte Gülayım,
Serbinazdıñ sözine, Servinaz’ın sözüne,
Kıynaladı, külmedi. Üzüldü ve gülmedi.
Kanday juvap beredi, Nasıl cevap verecek,
Köp oylanıp bilmedi, Çok düşündü, bilmedi.
Kıyıstırıp aytıvgğa , Kestirip atmak için,
Ötirik jöni kelmedi Yalan söyleyemedi.
Kıynaldı kız , kıynaldı, Sıkıldı kız sıkıldı,
Kıynaldı tagğı oylandı, Sıkıldı ve düşündü,
Sarbinazdıñ sözine, Servinaz’ın sözüne,
Tolık juvap berivge, Tam bir cevap vermeye,
Gülayım sonda saylandı, Gülayım hazırlandı.
Bolgğan istiñ barlıgğın, Olan işin hepsini,
Attan anık aytıvgğa, Açıkça söylemeye,
Tagğı tili baylandı, Sanki dili bagğlandı.
Sonda turıp Gülayım, Sonra durup Gülayım,
Akıllı kız gğoy arıvım, Akıllı kız, güzelim,
Kay vakıtta da usı gğoy, Ne zamandır öyledir,
Isenişli karıvım, Güvenilir kuvvetim.
Bul bolmasa meniñ–de, Bu olmasa benim de,
Kıyın–kıyın küninde, Nice çetin günlerde,
Duşpangğa kıyın barıvım, Düşmana zor gidişim.
Bolgğan istiñ barlıgğın, Olan işin hepsini,
Dedi-dagğı Gülayım, Anlattı da Gülayım,
Gevhar kiydi basına, Gevher giydi başına,
Kamşısın alıp kolına, Kamçı alıp koluna,
Jakın kelip söyledi, Yakın gelip söyledi,
Serbinazdıñ kasına, Servinaz’ın yanına.
Gülayımday periyzat, Gülayım, peri kızı,
Kolındagğı kamşısın Elindeki kamçısın,
Kılış etip bılgğadı, Kılıç gibi salladı,
Mısal etip sözlerdi, Misâl edip sözleri,
Bılayşa dep tolgğadı, Şöyle şöyle tolgadı.
Tolgğay berip ne dedi, Tolgayıp da ne dedi,
Tolgğay berip büy dedi, Tolgayıp böyle dedi.
Tastırdı tagğı Gülayım, Taşırır yine Gülayım,
Kızıl tildiñ bulagğın, Kızıl dil pınarını.
Kamap aldı kırık kızı, Kuşattılar kırk kızı,
Arıvdıñ oyak-buyagğın. Güzelin etrafını.
Kasındagğı Serbinaz, Karşısında Servinaz,
Gülayımnıñ sözine, Gülayım’ın sözüne,
Ayrıkşa saldı kulagğın, Dikkatle saldı kulak,
Söyleyin dep turgğanda, Söyleyim dedigğinde.
Bolajaktı barladı, Olacagğı anladı,
Gülayımnıñ sözlerin, Gülayım’ın sözlerin,
Kumarlanıp tıñladı. Merak ile dinledi.
Bunday kıyın jumbaktıñ, Böyle zor bilmecenin,
Şeşiler anık tüyinin, Çözülecek dügğümün,
Ortagğa ekep tasladı, Ortaya getirip attı.
Gevharday janıp eki közi, Gevherce yanıp gözü,
Gülayım sözin basladı: Gülayım söze başladı:
1 Nar: Iyi cins deve. 2 Ilak tartıs: Ogğlak derisi ile oynanan bir tür oyun.
3 Tulpar: Iyi cins at.
-Aldımızda jatıp sonşa biyik jar. -“Önümüzde durur bunca büyük yar,
Men aytayın karaklarım arzıv – hal, Ben diyeyim göz nurlarım arzıhâl,
Serbinazjan sagğan juvap bereyin, Can Servinaz sana cevap vereyim,
Meniñ aytkan sözlerime kulak sal. Diyecegğim sözlerime kulak sal.
Jansadagğı jalın menen kızıl şok, Yansa dahi alev ile kızıl kor,
Atılsa–da küni–tüni jayıp ok, Atılsa da gece gündüz çekip ok,
Kaygğılanıp kabagğımdı üygendey, Kaygılanıp kaşlarımı çatsam da,
Serbinazjan, heşnerse de bolgğan jok. Can Servinaz, hiçbir şey oldugğu yok.
Men jılayman bir kudaygğa zar–zar, Ben agğlarım bir Allah’a zâr zâr,
Hazan vurup kırda kaldı kızıl nar1 , Kazan urıp kırda kaldı kızıl nar,
Hav kızlarım kabagğımdı üyivdiñ, Hey kızlarım kaşımı çatışımın,
Az-da bolsa bul siyaklı jöni bar. Az da olsa şöyle bir sebebi var.
Biziñ elge ullı dertler jetipti, Bizim yurda büyük dertler erişmiş,
Talaylardıñ akıl-huvşı ketipti, Bir çogğunun da aklı fikri gitmiş,
Miyvalıdan bizler şıgğıp ketken sol, Meyveli’den bizler çıkıp gidince,
Birneşe kün ullı toydı beripti. Bir nice gün ulu şölen verilmiş.
Bul toylargğa köp konaklar kelipti, Bu toylara birçok konuklar gelmiş,
Bizlerdiñ-de ketkenimizdi bilipti. Bizlerin de gittigğimizi bilmiş,
Onun için kanlı “tartış” 2 güçlenip, Sonıñ uşın kanlı tartıs küşeyip ,
Ne birevler ılak oynap ölipti, Bazıları “ılak” oynayıp ölmüş.
Kılış ketip, özi kaldı kınaptıñ Kılıç gidip, özü kaldı kınının,
Keyin jaman kumarpazlık talaptıñ, Sonu kötü hırslılık talebinin,
Jat ellerden kelgen barlık şabandoz, Yad ellerden gelen bütün yagğmacı,
Vayran etken jigitlerin Sarkoptıñ. Magğlup etmiş mertlerini Sarkop’un.
Baz birevler etpes isti etipti, Bazıları olmayacak iş etmiş,
Doslar jılap, duşpan dagğı külipti, Dost agğlayıp, düşmanlar ise gülmüş,
Basıldırıp barlık Sarkop jigitin, Basarak tüm Sarkop yigğitlerini,
Bayraklardı jat el alıp ketipti. Bayrakları yad eller alıp gitmiş.
Kanday sebep , bunı kimler biledi, Sebep nedir, bunu kimler biliyor,
Doslar jılap, duşpan nege küledi, Dost agğlayıp, düşman niye gülüyor,
Kabagğımdı üyivimniñ sebebi, Kaşlarımı çatışımın sebebi,
Azda bolsa sogğan arım keledi. Az da olsa bu bana ar geliyor. “
Dedidagğı Gülayım, Dedi dahi Gülayım,
Baska jagğın aytpadı, Başka bir şey demedi.
Tulparınıñ kasına , Tulparının3 yanına,
Şakkan jürip baradı, Hızla yürüyüp geldi.
Sılap–sıypap bedevin, Okşayarak atını,
Altın erin saladı, Altın eyeri koydu,
Erin salıp bolgğansoñ, Eyerini koyunca,
Ak savıtın kiyedi, Akca zırhını giydi.
Nayzasın uslap kolına, Mızrak alıp eline,
Atka ırgğıp minedi. Ata sıçrayıp bindi.
Sol vakları Serbinaz, O vakitler Servinaz,
Duşpannıñ vayran salgğanın, Düşman saldırısını,
Bir beleniñ bolgğanın, Bir belâ oldugğunu,
Attan anık biledi. Çabucak anlar bilir.
Bilse–dagğı mert bolıp, Bilse dahi mert olup,
Şakalaklap küledi, Kahkaha ile güler.
Astındagğı tulpardıñ, Altındaki tulparın,
Tarap jalın öredi, Tarar yelesin örer.
Şavjaylap keyin kalmastan, Atı tutup yürüyüp,
Gülayımnıñ keynine, Gülayım’ın peşine,
Kalmastan bul–da eredi. Artta kalmadan gider.
Bolgğan barlık islerdi, Olan bütün işleri,
Bir alladan köredi, Allah’tan diye bilir.
Ne bolgğanın Sarkopta, Ne oldugğun Sarkop’ta,
Işi anık biledi. Işi açıkça bilir.
Kiyatırıp Serbinaz, Gelerek bu Servinaz,

Her nerseni oyladı: Her bir şeyi düşünür:
-Ha, kudayım, kudayım, -“Ey Allah’ım, Allah’ım!
Kabırgğanı söktiñ–be Kaburgayı söktün mü?

At suvıtıp ketkende, Atı dinlendirirken
Abıroydı töktiñ–be, Şan şerefi sildin mi?
Kursavlı kara narşalar, Zincirli kara develer!
Kalıñ kargğa şöktiñ be, Kalın kara çöktün mü?
Mekan etken jaylarım, Mekân tuttugğum yerler,
Oynap–külgen saylarım, Oynaştıgğım dereler,
Elsiz–suvsız kaldıñ–ba, Yurtsuz, susuz kaldın mı?
Kalmaktıñ hanı Surtayşa, Kalmuk hanı Surtayşa,
Kelip vayran saldıñ–ba, Gelip bozgun saldın mı?
Kırıp–joyıp kaladı, Kırıp döküp kaleyi,
Kangğa bılgğap dalanı, Kana bulayıp ovayı,
Kalegendi aldıñ–ba, Istedigğin aldın mı?
Kaygğı menen karayıp, Kaygı ile kararıp,
Kayıstıñ–ba bellerim, Büküldün mü bellerim!
Baylandıñ–ba söylemey Bagğlandın mı susup da,
Sayrap turgğan tillerim, Şakıyıp duran dillerim!
Kazan urıp soldıñ–ba, Hazan vurup soldun mu,
Aşılgğan bagğda güllerim, Açan bagğda güllerim!
Kalmakka olja boldıñ–ba, Kalmuk’a olca1 oldun mu,
Sarkoptagğı ellerim. Sarkop’taki illerim!
At astında kaldıñ–ba, At altında kaldın mı,
Ata–ana, inilerim, Ana, baba, kardeşlerim!
Duşpangğa bende boldıñ–ba, Düşmana kul oldun mu,
Menmensigen beglerim, Büyüklenen beylerim!”
Usılay zarlap Serbinaz, Böyle agğlayıp Servinaz,
Özin ar–sar etedi, Kendin perişan eder.
Sonday isler boldı dep, Bu işler oldu diye,
Kızıl gülim soldı dep, Kızıl gül soldu diye,
Köz aldınan köp boljav, Göz önüne getirip,
Şabalañlap ötedi, Bagğıra bagğıra geçer2 .
Biyik tavdıñ basında, Yüksek dagğın başında,
Kanat kakkan suñkarday, Kanat çırpan sungurca,
Kırık künşilik jol jürip, Kırk günlük yol yürüyüp,
Terin baskan tulparday, Derin basan tulparca,
Güzdiñ jagğı bolgğanda, Güz mevsimi gelince,
Güli solgğan anarday, Çiçegği solan narca,
Gülayım kız kaygğıda, Gülayım kız kaygıda.
Tün uykısın tört bölip, Gece uykusun dört bölüp,
Erte menen keşinde, Sabahı akşamında,
Ottay janıp kiyatır, Ateşler gibi yanıp,
Kara tütin işinde, Kara duman içinde.
Kaherlenip Gülayım, Kahırlanıp Gülayım,
Koparayın dep tübinen, Koparam diye dibinden,
Tavgğa kolın sozadı, Dagğa elin uzatır.
Beherde bezgek bolgğanday, Baharda sıtma olmuşça,
Öne–boyı kızadı, Tüm bedeni kızarır.
Keleşektiñ isi uşın, Gelecek işler için,
Jürerge jol sızadı, Yürümeye yol çizer.
Bolgğan is kelip aldına, Olan iş gelip aklına,
Batırlık kevlin buzadı. Yigğit gönlünü bozar.
Şıdamaydı Gülayım, Dayanamaz Gülayım,

Sonnan nobay alınlar, Ordan bolca alınız.
Alıp nobay olardı, Alıp bolca onları,
Jasırıp kapka salınlar. Gizleyip kaba salınız.
Elbette ,dostlarım, Elbette ki dostlarım,
Jaraksız batır bolmaydı, Silâhsız yigğit olmaz,
Oksız batır bolmaydı, Oksuz bahadır olmaz,
Atsız batır bolmaydı, Atsız bahadır olmaz,
Küşsiz batır bolmaydı, Güçsüz bahadır olmaz,
Elsiz batır bolmaydı. Halksız bahadır olmaz,
Jersiz batır bolmaydı, Yurtsuz bahadır olmaz.
Kimlerge kelip ketpegen, Kimler gelip gitmemiş,
Bul payansız dünya bok, Bu pâyansız dünya bok.
Batırlık baylık bir baska, Yigğitlik, beylik bir başka,
Kara küş degen kimde jok, Kaba kuvvet kimde yok.
Jaraktay orın tutpaydı, Silâh gibi gücü yok,
Sol vakları bolgğanda, Bu sözler söylenince,
Akıllı batır kırık kızı, Akıllı, bahadır kırk kız,
Dervazanı aşadı, Kapıları açarlar.
Dervazanı aşkan soñ, Kapıları açınca,
Işke kirip baradı, Içe girip varırlar.
Kömivli jatkan oklardı , Gömülü duran okları,
Kömivli jatkan kuraldı , Gömülü duran silâhı,
Kömivli jatkan jaylardı, Gömülü duran yayları,
Şakkan aşıp aladı, Tezden alıp açarlar.
Aldı-dagğı bildirmey, Alır ve de gizlice,
Orınlı jerge saladı. Uygun yere koyarlar
Oktı alıp bolgan soñ, Oku aldıktan sonra,
Ak saraygğa kalgğanın, Ak saraya kalanını,
Ok ötpesin bizden dep, Ok degğmesin bize diye,
Polattan torı salıngğan, Çelik agğla örülmüş,
Savıtlardı şıgğardı, Zırhları çıkarırlar.
Bunnan keyin kızları, Bundan sonra kızları,
Altın menen oydırgğan, Altınla nakşedilmiş,
Jaltıratkan kınabın, Parlayıp duran kını,
Kılıştı-da aladı, Ve kılıcı alırlar.
Söz kıskasın aytkanda, Hasılı, sözün özü,
Barlık urıs zatları, Tüm savaş silâhları,
Sol vakta tayar boladı, O anda hazır olur.
Sarı jay menen oklardı, Yaylarıyla okları,
Kılış penen savıttı, Kılıç ile zırhları,
Tayar etip bolgğan soñ, Hazır ettikten sonra,
Atlarına minedi, Atlarına binerler.
Miyvalı menen hoşlasıp, Meyveli’yle vedalaşıp,
Batır tuvgğan Gülayım, Yigğit dogğmuş Gülayım,
Kırık kızına bas bolıp, Kırk kızına baş olup,
Sarkopka karap jöneydi, Sarkop’a dogğru gider.
Bul ketkennen ketedi, Bu gidişle giderler,
Eyne seske jol jürip, Kuşluk vaktine kadar,
Sarkopka kızlar jetedi, Sarkop’a yetişirler kızlar
Sarkopka kelip karasa, Sarkop’a gelip bakar ki,
Buzılıptı kalası, Harap olmuş kalesi,
Vayran bolgğan dalası, Vîran olmuş ovası,
Kızıl kangğa boyalgğan, Kızıl kana boyanmış,
Oy menen sayı, salası, Vâdi, dere, ovası.
Kaskır kırgğan koyday bop, Kurt girmiş koyun gibi,
Kırılıptı adam balası. Kırılmış insan balası.
1 Olca: Ganimet.
2 Şabañla-, aslında köpegğin hiç durmadan peşpeşe havlaması anlamındadır.
Bunı körip kızlardıñ,Bunu görüp kızların,
Kevilge sıymay japası,Gönle sıgğmaz tasası.
Arman menen sol jerde,Acı ile o yerde,
Agğa berdi köz jası,Akıverdi gözyaşı.
Köz jası akpay ne kılsın,Yaş akmayıp ne olsun,
Kimniñ ketken anası,Kiminin ölmüş anası,
Kimniñ ketken atası,Kiminin ölmüş babası.
Kesilgen gelle domalap,Kesilen kelle düşmüş,
Jatır ayak astında,Yatar ayak altında.
Ne birevler kıysayıp,Birileri kıvranıp,
Janı şıkpay jatıptı,Canı çıkmadan yatar.

Sonnan nobay alıñlar, ?şundan çok alın
Alıp nobay olardı, ?alıp çok onları
Jasırıp kapka salıñlar. ?gizleyip kaba salın
Elbette, doslarım, elbette dostlarım
Jaraksız batır bolmaydı, silahsız bahadır olmaz
Oksız batır bolmaydı, oksuz bahadır olmaz
Kaytken menen pakırgğa,Ne yapsan da garibe,
Jarası jaman batıptı, Yarası yaman batar.
Birazların kalmaklar, Bazısını Kalmuklar,
Kayta-kayta atıptı, Tekrar tekrar oklamış.
Okka uşıp birazlar, Ok degğip de bir kısmı,
Sespesten gğana katıptı. O anda ölüp kalmış.
Sol vakları Gülayım,O vakitte Gülayım
Tisledi kese barmaktı, Dişledi parmagğını,
Elesletti közine, Canlandırdı gözünde,
Kan jalagğan kalmaktı, Kan yalayan Kalmuk’u.
Kaherlense ne kılsın, Kahretse de ne çare,
Sarkoptayın şeherdiñ, Sarkop adlı kalenin,
Buzılmagğan janı jok, Yıkılmamış yanı yok,
Buzılmagğan jeri jok, Bozulmamış yeri yok.
Şubırtıp mal aydagğan, Sürü sürü mal güden,
Ak deryanı jaylagğan, Ak Derya’yı yaylayan,
Sıbay kongğan eli jok, Komşu olmuş yurdu yok.
Bul ellerdi jaylagğan, Bu illeri yaylayan,
At basınday eri jok. Kocaman erleri yok.
Kaysı birin aytayın, Hangi birin diyeyim,
Körgenimniñ biri jok, Gördügğümün biri yok.
Sol vakları Gülayım, O vakitte Gülayım,
Bir jerge atın bayladı. Bir yere at bagğladı,
Eñ bolmasa kalada, Hiç olmazsa kalede,
Kempir, gğarrı birevler, Yaşlı başlı biriler,
Kalgğandı dep oyladı. Kalmıştır diye düşündü.
Bul oydı oylap Gülayım, Bunu düşünüp dururken,
Kiyatırsa muñayıp, Gülayım bunalırken,
Kün batısta köp gğarrı, Batı yanda birçok yaşlı,
Tüsleri solgğın pakırdıñ, Yüzü solmuş zavallı,
Kaygğıdan köp habarı, Kaygıdan çok haberi,
Bir nerseni korşalap, Bir şeyleri kuşatıp,
Ortasına alıptı, Ortalarına almış.
Ölgen bir altı adamdı, Ölen altı adamı,
Tabıtlargğa salıptı, Tabutlarına salmış.
Bunı körip Gülayım, Bunu görüp Gülayım,
Kaygğı tüsti basına, Kaygı düştü başına.
Juvırıp kelgen usaydı, Bir anda koşup geldi,
GĞarrılardıñ kasına, Yaşlıların yanına.
Sol vakları gğarrılar, O vakitte yaşlılar,
Gülayımdı köredi, Gülayım’ı görürler.
-“Kurban olam Gülayım,
Köre sala pakırlar, Görür görmez garipler,
Zarlanadı, tolgğaydı, Zâr ederek agğlarlar,
Köziniñ jası monşaklap, Gözyaşlarını döküp,
Kapada jatkan pakırlar, Izdıraplı garipler,
Gülayımdı kuşaklap. Gülayım’ı kucaklayıp.
-Aynanayın Gülayım, Kurbanolam gülayım
Köz jasıñ kabıl bolmadı, Duan kabûl olmadı,
Kargğadı bir kudayım, Lânet etti Allah’ım.
Kalmuk hânı Surtayşa,Kalmaktıñ hanı Surtayşa,
Işte gördügğün gibi,Körip te turgğan şıgğarsañ,
Vîran etti kaleyi,Vayran etti kalanı,
Bılgğadı kangğa dalanı, Buladı kana ovayı.
Birazlardı öltirip, Bir kısmını öldürüp,
Birazlardıñ şıragğım, Bir kısmının göz nurum,
Tabanınan tildirdi, Tabanından dildirdi
Şapkış degen tulpardıñ, “Hızlı” denilen atın,
Tuyakların mayırdı, Toynakların kırdırdı.
Havada uşkan ak suñkar, Havada uçan sungur,
Kanatınan kayrıldı, Kanadından ayrıldı
Bul kaygğıdan kara jer, Bu kaygıdan kara yer,
Kak bölinip jarıldı, Tam ortadan yarıldı.