Eşref Şemizâde
(Gözleve, 1908 -1978)
Eşref Şemi-Zade, Kırım Tatar halkının en ünlü şairlerinden biridir. O, Gözleve şehrinde bir öğretmen ailesinde doğdu. Eşref 13 yaşma gel-diğinde babası vefat etti. Ailesinin ağır bir va-ziyette kaldığına bakmadan, Eşref okuluna devam etti. Orta okulu bitirdikten sonra, Moskova’daki si-nematografi enstitüsünün senaryo bölümünde oku-maya başladı.
Enstitüyü bitirdikten sonra, Eşref Kırım’a dö-nüyor ve çeşitli işlerde çalışıyor. Uzun yıllar bo-yunca Eşref Şemizâde, “Gözaydın” dergisinin re-daktörü olarak çalıştı. Bu dergide gençler için eserler basılırdı.
Eşref Şemizâde’nin edebiyata karşı olan ilgisi çok erken başladı. Bayramlarda ve toplantılarda işit-tiği çın ve maneler, masal ve şakalar, onu derinden etkileyerek bütün ömrü boyunca aklında kaldı. İlk şiirleri ise, daha 15-16 yaşlarında iken gazete say-falarında basıldı.
Onun şiirlerinde Kırım’ın güzel tabiatı, hal-kımızın hayatta kalma mücadelesi, genç şairin duygulan ile ifade bulur. Eşref Şemizâde, çok lirik şiirler yazmıştır: “Çölde Yaz Aqşamı”, “Saba”, “Qış Kele”, “Gece”, “Oqumağa Kettik Biz”, “Köyge Mek-tup” ve diğerleri. Halkımızın sadık kızı Alima Ab-dennanova hakkında “Alime” manzumesini yazdı. Manzumede, Alime’nin kahramanca mücadele et-mesi, cesareti, öz halkına ve öz yurduna sadakati ifade edilir.
“Aslıhan” destanı ise, halk ağız yaratıcılığı esas alınarak yazılmış bir eserdir. Eşref Şemizâde, kendi eserlerinde dilimizin zenginliğini, ifade gücünü, gü-zelliğini gösterir. Şair, ana dilini esaslı bir şekilde bi-liyordu ve bütün ömrü boyunca ana dilini daha da derin bir şekilde öğrenmek için çalıştı. Bugün şairin eserleri, bizim kendi dilimizi öğrenmemize yardımcı olmaktadır.
Eşref Şemizâde, 1978 yılında 70 yaşında iken vefat etti.
ŞİİRLER
TUVĞAN TİL
(“Közyaş divar” poemasmdan parça)
Bu zengin til – xalqımıznın
Qalp sevinci, figanı.
Türkiy tiller gülzarımn
En çeçekli fidanı.
Menim işim – şu fidandan
Süslü güllemi termek.
Son olardan demet yapıp,
Qaytıp xalqıma bermek…
Mında bar küz güzelliği,
Dalğalarnın ökesi.
Saar vaqtı tazeliği,
Gecelernin bu sesi.
Yeşil aşhq şuvultısı,
İs qoqusı bar mında.
Muqadderatı bu tilnin-
Yaş kclinler bağrında.
Mında asret analarnın
Bedduası, duası.
Mında Beybars, Boralarnın
İqtidarı, deası.
Cayıq baştan esken
yelnift Talğınlığı – bu tilde.
Yaralanğan şain quşmfl
Çılgınlığı bu tilde.
Bu tilde küç, gıda alğan
Bozyigitnin coravı.
Menli-Suluv qartanaynın
Çorasına cılavı…
Bir çoq medeniy xalqlarda
Olğan kibi, bizim de,
İşte, böyle qaznamız bar
Elimizde bugünde.
Bu til, dostum, menim, senin,
Xalqımıznıfi afuna, .
Yüreğine, zeinine,
Damarına, qanına
Siftgen sabiy çağımızda
Anamıznıft sütünen.
Aynenninifi tatlı, şirin
Ezgisinen, bey tinen.
Sevingende, quvançını
Xalq bu tilde bildirgen.
Tarsıqqanda, yanığını
Kene şunen söndirgen.
Bin yıl burun xalq bu tilde Tabınğan Allasına.
Qalbini bu tilde açqan Aşıq-maşuqsasına.
Sekiz yüz yıl bundan aldın Qırımh Maxmud Qasım
Kefede bu tilde yazğan “Yusuf ve Zuleyxa”sın.
Yedi yüz yıl evel bu til Xalqara til tanılğan.
Diplomatlar bizim tilni Öğrenmeğe ıntılğan.
Bin altı yüz seneleri Şaire Leylâ Bikeç,
Qomşularda değil qadm, Er şairler yoq ekeç,
Yaqın şarqmn türkiy şair
Muşairelerinde
Beyt toquvda pek çoqların
Çıqarmağan öğüne…
Bir kün böyle bir yarışta Sadelikni red etken
Xayyam kibi, yalnız şarap Mezelerni medx etken,
Oppa, mamur şairlerge Külkü, şaqa, qorata
Arasında Leylâ Bikeç Yüzlerini qarata:
“İyşu-nuşe nimet dolu Sofraya göz atmagil,
Ayat zevqı, feraxlığı Gelmez yalnız bu ile.
Baq sen, lâle kibi süslü, \
Narın çiçek, şükranle,
Bütün ömrü ğıdalanır,
Faqat soğan, suv ile” –
Dep, medx etken qanaatkâr, Süslü narın lâlesin.
Saf edebiy tilimiznin Gürletip şelâlesin…
Sofi bularnı bileturıp, Nasıl etip coşmayım?
Nasıl etip, gururlanıp, Sevinmeyip, taşmayım?
Sen de bum eşitken son,
Nasıl etip coşmazsın?
Yüreğin tam değil ise,
Sevinmezsin, taşmazsın?
Öz alımca, men şunınçün
Gece-kündüz urunıp.
Şiirime söz cevxerin
Şu qaznadan qıdırıp,
Er satırım yaşqa-qartqa.
Anlayışlı olsun, dep,
Bu asıl til yaş nesilnin
Dimağına tolsun, dep,
Keniş qıpçaq deryasmen
Tolu nefes alaman.
Çünki men de şu deryanın
Bir tamçısı odaman.
BABANIN VASİYETİ
(“Aslıxan” desmanından parça)
Zengin diyar – Baarstanda,”çoq eşitken, çoq körgen, seferlerde çoq yürgen” Beqav aqay yaşağan. Onıîî üç oğlu olğan. En üykeni – Emirxan, ortancısı -Umerxan, kencesi-Temirxan. Balalar anadan erte öksüz qalalar. Emirxannen Umerxan, ösip-büyügen son, babalarından razılıq alıp, “uzaq yollarğa çı-qalar, birer totay tapmağa”. Tamam bir yıl değende, oğlanlar baba evine kelinlerinen qaytıp keleler. Sonki künlerini yaşağan Beqav aqay evlâtlarını ya-nma oturtıp, olarğa böyle öğütler bere:
“Evlâtlarım, dinleniz, Keldim yetmiş yaşma, Çoq ter töktim yurtumnın Toprağına, taşına.
Er bir yerde, er işte Öz küçümebazandım. Ötmegimni, tuzumnı Öz alimnen qazandım
Kimsege bel,bükmeyip. Çalpan-çarıq çalıştım. Taqdirge baş egmeyip, Kün körmege alıştım
Çoq tatsamdaömürnin Açlığın ve toqluğın. Sezdirmedim sizlerge Ananıznıfi yoqluğm.
Yetim aqqı yemedim, Qaranı aq demedim. Qaranı aq değende, Ömürlik baş eğmedim.
Dost, duşmannın artından Yaman bir söz aytmadım, Aqsız bir iş körgende, Taş olsa da, qaytmadım…
Yanğan otnın ziyneti Qor yanında bilinir. Körer köznin qıymeti Kör yanında bilinir.
Men ketken son, öz ara Fikirleşip yasanız. Kör nefiske berilmey. Şükür etip yasanız.
Yaşayışnın temeli Sağlıq, merdlik, vicdandır. Vicdansızlıq, küncülik Adam içün zindandır.
Terek smsa – tal qahr. Cüyrük ölse – nal qalır. Yiğitlikten qaytmanız, Yiğit ölse – nam qahr.
Baylıqqa bel buvmanız, Çıqmaz uçu-qıyırı. El malına qızmafhz, Olmaz onın xayın.
ÇÖLDE YAZ AQŞAMI
Kün eteği yerge tiydi.
Qızıl çabaq allandı.
Kök qoyuca anter kiydi,
Çille qurtlar canlandı.
Yaz gecesi caydı gölge
Altın pullu şerbenti.
Tuman bolıp sarqtı gölge
Bulutlarnm dilbenti.
Toz yatıştı, salqm tüşti,
Çıq qapladı otlarnı.
Cılqıcı qart alıp çıqtı
Otlamağa atlarnı.
Ses-soluq yoq, tek
kimerde Çegertkiler çırılday.
Tosat-tosat talğın yelmen,
Altın aşlıq şuvulday.
Ciğerine sinip qala
Temiz ana qoqusı…
Kimge tiyer yaz gecesi
Böyle çölning yuqusı…