AS BOLSUN

Baston tayağına tayanıp tegaran cürgen Cumambet akay ava cıllı, künde kızdırganga özü turup üyündün cuvuğundakı camige üyle namazına ketti.Akranları bek kalmay anyaka köşselerde namazdanson üyerdekilermen oturup biraz anyaktan mınyaktan anlattılar.Gene bastonuna süykenip üyüne keldi.Bu gadar şıkkanda bile arıganga ekindi vaktınaşek cantayayım dep odasında cattı.Azakay yukuga dalganda şalgan telepondun sesin tuymadı.Canasa odada ders şalışkan torunu Batırşa telepondun sesin tuyup kelip telepondu aştı.Karşıdakı kisidin konuşmasından Cumambet’ten başkasın anlayalmadı.Bu arada Cumambet kart yanganıman telepondu kart atasına berdi.Onun konuşkanın tınlap atasına:
-Atam; dedi seni karagan kisi Nogay’şa aytadı, mende Nogayşa bilmegenge saga berdim,kim karaydı,ne ayttı degende Cumambet kart:
-Menim avulumdan tuvganlarımdan birevi anyaka köşken, yarında cerlestiriliyigeken, onu ayttılar.Cenazege kelesimi dedilerya men kaytip ketiyim.Birev arabaman aketse ketermen dedim.
-Atam men seni arabaman aketirmen,sizin avul şeerge dört saat barlı yoklu dep aytaredin.Ertenmen şıksak üylege cetermiz.Atama aytayıkta arabasın bersin.Avulduda men kişkene ekende bir körgenedim.Sende kalgan bolsa akranlarındı,bolmasada tuvganlarındı körürsün dedi.Kart akay buga bek süyündü.Akşam balası kelgende ogada ayttılar.Bek kartaydın atam colga kaytip dayanayıksın dep tüsünemenya bek merak etedi bolsan Batırşa seni arabaga salıp aketsin dep balasınada makıl bolganıman o keşe süyünüp yuklayalmadı.Ertenmen turdu.Bikesi anyaka köşkenge özü calgız bolsada caslıgındakınday kiyinip azirlendi.Kün tuvyatıp colga şıgıp cönediler.Torunu onu avuluna üyle bolmay cetkizdi.Avulda akranlarından kimse kalmasada camidin aldındagı uzun kütükke barıp oturdu.Üyle namazına kisisler keldiler.Tutası koşkeldin kimsin degende,özün tanıttı.Uzun kütükke sıralasıp oturdular.Cenazede cuvuktakı şeerden kelgenge tuvganların namazdan sora kördü.Avulda özündünde, ölgen tuvganındında cuvukları oturmaganga cerlestirilgen sora kaytarmız dedi torununa.Cenaze namazı kılınıp cerlestirilgensora tuvganlarıman,cuvuk avulllardan kelgenlermen körüstü,gene bek süyündü.Torunu onu arabaga aketip:
-Endigi kaytayıkmı atam degende mezarlıktın tas kalavındın kasındagı arabalardan birevinden balaban karton kutuklardı kalavdın üstüne cas ciğitlerdin tasıganın körüp,bular netedi ekenler dep tüsüngende kutuklardın işinden kıymalı pidediy şiylermen ayranlardın şıgarılganın,üyerdeki kalkka darkatılganın,olardında üyerde bunlardı cegenin körüp.Bu kaydiy adet eken dep kart atasına soradı.Kart atasıda :
-Balam, cenaze şıkkan üy eveli vakıtlarda, vakıtına köre koy sıyır soyar as pisirip kelgenlerdi toyguzur edi.Endiği avulda üyleri bolamaganga yene bu adetti taslamay azır birşiyler pisirtip akelip kelgenlerge cedirediler eralim.Cenaze üyündün kalkka yemek bergen adetin taslamaganlar.Colda ketyatkanda men saga bu adetimizdi,birde basımdan geşkenlerdi aytarman dedi.Özleride cas ciğitlerdin akelgen cantıklardı cediler,berilgen ayranlardı iştiler.Üyerde bolgan kisilermen amanlık tilep colga şıktılar.Cumambet kart colda bılay aytıp anlattı:
-Men bu avulda tuvup östüm,ama atam meni okumaga ciberdi yatılı mekteplerde okudum.Mektepler pitkenson devlet kızmetine kirgenge caslığımdı nedi avulumda bek yasyalmadım.Üylenip casım ortalarga kelgenşek ızınlarımda bikemdi,ballarımdı alıp avulga kelir edim.Bu kelivlerde toyga nege raslasamda cenazelergede raslar edik.O vakıtlar avulumuz kalabalık edi.Tutas kalkta avulda oturganga cenazede ölgen kisi cerlestirilgenson avuldun kalkıman cuvuk avullardan kelgen kisilerge balaban aranalarman toy,tana soyulup as pisrilip cedirilir edi.Ölgen kisidin kalganları carlı bolsa avuldakı barlı kisiler tuyguzmay özlerindin kasında şalışkanlardı kasabaga ciberip ciyik şiyler akeldirir,koy soyup netip yene bu adetti yasarediler.Kış künlerinde avuldun kartları er keşe birevdin üyüne cıyılıp anlatır edilerya, mende bir kış künü ızınlı kelgende bizim üyde atamdın akranları cıyıldılar onlarga kızmet etyatkanda işlerinden birevi:
-Keliniz evelden kalgan bu cenazede as berme adetimizdi taslayık,kisi bu dünyadı avusturgan kisisinemi aşuvlansın, kalkka asmı bersin kıyın boladı dep ortaga bir lap attı.Üyerdekiler de tuvra aytasın endigi bu adet taslansa aruv bolayık dep onun aytkanınday etiyik bolup cuvuk avullargada aytayık dediler.O ara işlerinden birevsi:
-Adetimiz atalarımızdan bizge kaldı.Men tuvganda kaytip süyünüp as berilgen bolsa,anyaka köşkendede olay etip as pisirilip cedirilsin diymen.Balalarıma vasiyet ettim.Menim cenazemde tana soyup toyday etip as beriniz.Avul tısından kelgenlerde bolur,onlardı aşmı taslayıksınız dedim.Siz kaydiy tüsünedi bolsanız tüsününüz ama men eski adetimden caymayıkman.İlk künü tana soyup kalktı toyguzsunlar.Yedisinde,kırkında,elliekisinde,yüzünşü kününde,birde cılında berilgen yemeklerde de kolunuz ken bolsa yene koy soyup as beriniz dep ayttım.Cılında berilgen yemektenson birttaga adetimizge köre birşiy berilmiydi bilesinizya dedi.Üyerdekiler ne gadar aytsalarda degeninden caymadı.Bılay etip birkaş cerde taga kartlar aralarında konuşsalarda yene as berme işin taslagan bolmadı.Adetimiz eskisindiy yasaldı.Izınım pitip işime kaytmayburun menim atam menmen inime,birde karındasıma:
-Men sizden eveli bu dünyadı avusturayıktay bolsam,menim üşün as ne bermeniz.O vakıt belki bu adetti taslarlar dep ayttı.Izınım pitip şalışkan cerime kayttım.Koluma Kırgızlardın Manas destanı degen o aruv destanları geşti.Onu okuyatkanda Cakıp kan’dın bikesi Çıyrıçı’dan Manas tuvganda Ak boz biye soydurup tögereginde kan’lıklardan kisiler şakırtıp as bergenin :

Cerkent’ten kelgen ceti elşi
Centegin maktap cep ketti
Manas, celmavuz şıgar dep ketti
Kıtay’dan kelgen kırk elşi
Kaynasın maktap cep ketti.
Manas,Kıtay’dı kırar dep ketti
Nogay’dan kelgen on elşi
Oturup etti cep ketti.
Manas oyron şıgar dep ketti.
-Bılay dep aytılganın okudum.Aynı destanda Kökötöy kan ölgendede balası bok Murun’dun:
Atekem kan Kökötöy
Üzülüp kalgan eken
As’tı esen tartınız
Oşu cerde catınız
Endi mından ketiniz
As’ka şakırıp barınız
-Dep beş balasın beş yakka cibergenide yazıvlı edi.Bunlardı okuganda bu adetimizdin Kırgız’larda da bolganı esime keldi.Köp keşikmiy senin atandın kart atasındın,yani menim atamdın anyaka köşkenin teleponman maga kaber berdiler.O ara inimde menim kasımda edi onu alıp bir arabaman erte carık bu avulumuzga cettik.Colda kelyatkanda as berme işin kayter ekenmiz,bersekmi bermesekmi atamdın vasiyetide bar ama dep tüsünüp konuşup keldik.Azbarımızdın porta kapısından işkerge kiryatkanda eki koşkardın soyulup arandın suvluğuna ayağından asılıp terilerindin sıdırılyatkanın kördüm.Soyulgan koşkarlardın terisin sıdırgan eki tuvganımdın kasına bardık.Atamdın as bermeniz dep vasiyet etkenin aytayım dedim ama aytamadım.Üyge kirip anamman cılastık,artındanda yene tuvganlarımdan eki cas ciğittin kasabadan as üşün pasle,pirij,şeriye,may’day şiylerdi alıp akelgenin kördüm.Atamdı cerlestirgenson azbarımızdın ortasına masalar kurup kelgen kalkka toyday etip as berdik.Menim saga aytayığım balam; ölgendin kisileri ne kadar aşuvlansada bu as’tı beretaganediler.Endiği avulda kisi azalgan ama tısyaktada bolsa cenazelerin akelgen kisiler körgenindiy genede mezarlıktın kenarındada bolsa kelgenlerge as beripyatırlar dedi.Bılay anlatıp şeerge cuvuklaganda Cumambet kart torunu Batırşa’ga aylanıp:
-Balam,menim casım epiy boldu,anyaka köşüyük vakıtım kelipturu,atana ayttım menimde vasiyetim meni şeer cerinde taslamay avuluma aketip cerlersiniz.Körgenindiy bir lokantaga cantık pisirtip ayranman as berseniz adetimizdi yasagan bolursunuz dep tüsünemen.Avulda as berer ediniz ama azbarımız,üyümüz kalmadı onu yasıyamazsınız dedi.Bulardı tınlap bolgan Batırşa’dın esinden bir vakıt kart atası anyaka köşse kaytip as berermiz dep geşti,sorada Cumambet kartka aylanıp:
-Atam;sen köp yaşa,erte ketemen dep aytaberme.Men özümde Nogay’şa bilmiymen aytılganlardı anlayalmadım.As berilgensora afiyet olsun’dun Nogay’şası kaydiy aytıladı dep külgende; Cumambet kart :
-As cenilip duva etilip basınız sav bolsun denilgenson, cenaze tuvganlarıda As bolsun* derler. dedi.Bılay anlatıp üylerine bardılar.Ömürde künlerde evelkisindiy geşyatkanda künlerden bir kün Cumambet kart vaktı kelip anyaka köştü.Batırşa’dın atası Emurla,atasındın vasiyeti bolganga avuluna aketip cerlestiriyik bolup azirlikke baslaganda balası Batırşa :
-Atam dedi,kart atamdın cenazesin siz akeliniz ama men aldında onun avuluna barayım,muktardı,erekten tuvganlarımızdı tabayım.Bizim anavbir arkası aşık arabamızdı alayım.Ketyatkanda as üşün ne kerek bolsa onlardıda alayım.Arabadın arkasına balaban ocak salayık, biyerdende tanıgan aşçılarımızdan ekevin kasımda aketiyim.Sizdenburun avulda as pisirirmiz dedi.Atasıda:
-Aruv aytasın balam cenaze üyündün as bergeni eskiden adetimiz eken ama şeer cerinde biz bunu muttuk emde tabağı,tostakayı,şatalı,kasıgı ne yok,olardı kaytersin dedi:
-Men şaresine kararman dedi Batırşa.Özlerindin arkası aşık pikap arbaların aldı,kasına tanıgan eki aş’çıdıda alıp yüzelli ekiyüz kisige cetiyik kadar as üşün ne keregedi bolsa alıp cüklep avulga taman cönediler.Erte carık avulga kelip erekten bolgan tuvganların taptı.Avuldun köy konağındın azbarına pikaptı canastırdı.Muktar’da konaktan sandalye masa şıgardı.Üyle vakıtı kart atasın akeldiler.Namazın kılıp cerlestirgenson,üyerge kelgenlerge:
-Köy konağındın azbarında Cumambet akaydın as’ı bar biryaka kaytmanız keliniz dep ayttı muktar.Üyerdeki kalkta azbarga keldi.Pisirilgen as’tı cep bolgan kisiler, Batırşa’man atasına basınız sav bolsun dep aytkanda,atası Emurla Nogayşa bilmegenge Dostlar sağ olsun desede.Batırşa kart atasından üyrengen Nogay’şa sıman As bolsun dep aytıp kelgenlerdi ozgardı.30 NİSAN 2009

Bir kişinin ölümü halinde o kişinin kalanları yemek pişirir ve köy halkı ile cenazeye gelenlere yemek veririlerdi.Bu yemekler gerçekten düğün yemeği gibi olurdu.Köy nüfusu azalsada köyden şehirlere göç edenlerin cenazelerini genellikle yine köylerine getirdikleri ve pratik olarak yine gelenlere yemek verdiklerini gördüğüm için bu geleneğimizle ilgili bir hikaye yazayım dedim.Sav bolup savlukman kalınız.

Necdet ÖZEN
Aktepe(Rıpkıye)Alpu-ESKİŞEHİR