V.M. Victorin – Doktora (Tarih, Etnoloji),
Assoc.-Prof. (Sosyoloji)
(Astrakhan, Rusya. Astrakhan Devleti)
Üniversite, Doğu Dilleri Bölümü

Bu gözden geçirilmiş bir baskıdır. Makalenin ön metni daha önce basılmıştır: Victorin V.M. Nogai Horde – Doğu Avrupa’daki Türk Göçebeğinin son bölgesi // Arheologiya i kul’turnaya antropologiya Dal’nego Vostoka i Tsentral’noy Azii (Uzak Doğu ve Orta Asya Arkeolojisi ve Kültürel Antropolojisi). Resp. daraltma. N.N. Kradin. Vladivostok: D V O R A N (Uzak – Doğu. G. R A S Ed.). 2002 – sayfa 282 – 300.

NOGAI HORDE – TÜRKİYE’NİN SON ALANI
DOĞU AVRUPA’DA NOMADİZM

Nogai Horde, 1391-1399 yıllarında Volga Nehri’nin (Nog. “Idel ‘”), Ural Nehri’nin (“Zaik” veya “Jaik) nehirler arası bölgesinde Altınordun’un parçalanmasının bir sonucu olarak ortaya çıktı. “) ve Emba Nehri (” Jem “), bir başka deyişle, modern Kazakistan’ın batısında. Nogai göçebelerinin doğrudan soyundan gelenler, diğer birçok bölgenin sakinlerini ortaya çıkarsa da, hem diğer Türklerin hem de Nogai Horde’nin bir devlet olarak kabul ettiği ünlü Nogai eposunun “Edige” ’sinin 600. yıldönümü resmen Nogai Bölgesi’nde Nogai Bölgesi’nde kutlandı. Kuzey Kafkasya’daki Dağıstan Cumhuriyeti, 15 – 17 Kasım 1991.
Sosyal politik ve yasal yönleriyle ilgili olarak, Nogai Horde sıradan bir göçebe devletti, oldukça amorf ve kararsızdı, ancak altın çağında geniş alanlar için genişledi (Victorin 1988: 123-135). Tarihsel-kültürel etnik planda, Horde’un ana nüfusu, kendi eşsiz gelişim yollarından geçti, komşu ve uzak etnik gruplarla yakından temas eden tuhaf ve ilginç gelenekler yarattı.
Günümüzün Nogaları, kendi kültürel varlıklarının yeniden canlandırılmasının önemli bir aşamasındadır (Kalinovskaya, Markov, Victorin 1993).
Doğu temelinde kurulan Trans-Volga Kipchack kabileleri, erken Nogais, Karakalpaks ve Kazaklarla olan en sıkı bağlantıları gösterdi. Ve günümüzde Kazak elemanları bu etnik grupta dikkat çekmektedir. Mesele, Kazakistan’ın Kuzeybatı kesiminin ve Nogai Ordusunun bir parçasını oluşturan ve sunulan “Volde Nehri” (“Küçük ya da Küçük Zhouz” olarak adlandırılan Rus Volga Nehri Bölgesi) Kazakları. yöneticilerine oldukça uzun bir süredir.

Nogais, Volga, Don ve daha sonra Kafkasya öncesi ve Karadeniz bölgelerinin sağ yakındaki bölgelerine girmeye başlar başlamaz, o zaman, Batı-Kipchack (Kuman veya Polovets) unsurlarından bazı yeni etnikler elde ettiler. halkın ana bedenine.

Nogaislerin bir etno gibi doğrudan bir bağlantıya sahip olması (tartışmalar hala yüz yıldan fazla bir süredir devam etmekte), “temnic” kelimesiyle (Altınordu’da 10 bin asker komutanı), oldukça imkansız görünüyor. adı Batu – Han’ın yeğeni N ogay ve Dinyeper Nehri ile Tuna Nehri arasında (Bosworth 1967) bulunan sınır “ulus” unun (yerleşim yerinin) nüfusu vardı.
Cesaret ve mağaracılık sembolü olan “Nogay” (Eski Moğol “köpek”) sözcüğü Moğol etnokültür bölgesinin farklı bölgelerinde sık sık ve yakınsak bir şekilde yeniden üretilebilir.
Dahası, Nogais’lerin daha önce Han Nogay’ın ulusunun işgal ettiği topraklara yayılması, 13. yüzyıldan kalma değildi. Ancak, 15. yüzyılın başında, 16. ve 17. yüzyılın ortasında, 18. yüzyılın sonunda ve 19. yüzyılın başında gerçekleşti. Ancak Nogais’i, Doğu Avrupa’nın güneyindeki bozkır alanında yaşayan etnosu, en kısa zamanda, 15. yüzyılın başından ve bugüne kadar değerlendirebiliriz.
1401’de Emir Edige Nogaileri, modern Rusya’nın güneyinde, Don Nehri ile Deniz arasında bozkırları işgal eden parçalanmış Altınordu’nun ana göçebe kısmı olan “Bol’shaya Orda” yı parçaladı. Azak Rus yıllarının gösterdiği gibi “eski dil: ben vselisha… Nagai, iz-za Yaika prishedshe / bezeondan Yaikza haїbon cumen” (ve Yaik’in arkasından gelen Nogailer, Büyük Horde arasında yerleşmişlerdi) (PSRL 1903: 8).
Oldukça sıklıkla, Kuzey Kafkasya’daki modern Nogalar, kendilerini gerçekten aynı yerleşim yerlerine ulaşan ortaçağ Kypchacks / Polovets’in (Kumanlar) doğrudan soyundan ve halefleri olduğuna inanıyorlar. Fakat gerçekte, Nogaisler Büyük Ordunun fethedilmiş bazı uluse’larını kendi gruplarına aldıkları anda, Türk – Avrupa, Batı – Kypchack (Polovets veya Kuman) etnik unsurlarını kendi Türklerine göre çok farklı bulsalar da eklediler.
Asya, Doğu – Biri Kypchack.
Ancak, o zamandan beri Nogai Horde, Moğol Öncesi Desht-i-Kypchack’ın sınır çizgilerini (Kypchack bozkırları) ve Altınordu’nun bozkır kısımlarını, Karadeniz’in Yakınından Irtysh Nehri’ne kadar uzanan ve oluşturdu. iki “kanattan”, iki etnik ve politik unsur – doğu ve batı, pek çok göçebe millet gibi.
16. yüzyılın başlarından itibaren, Horde hükümdarları, büyük bir güce sahip, yaratıklarını koydular – hanlar Astrakhan Hanlığı’nın tahtı üzerine, kızlarını da eşleri olarak Kazan Han’a verdiler. Kazan Hanat’ın son “Çarşanı” (kraliçesi), Nogai Horde Biy’in kızı Siyumbeki idi.
Bu arada, 15. yüzyılın başlarına kadar değil, daha önce bilmedikleri Avrupa sınırlarını geçtikten sonra, bu etnolar “Nogais” adını aldılar. Daha önce tanınmış antik etnik “Mangyts” kullanıldı. Rus Annals tanık, “eski dil: pridosha Nagai, Mangyty prehende / şe maa ve Maŋgite şapkasını yazdı” («Nogailer daha önce Mangits’i çağıran geldi”) (PSRL 1903). Daha sonra “Mangyt” terimi, genel bir kabile adı ve Stavropol ve Astrakhan bölgelerinde bazı yerleşimlerin toponimleri olarak tutuldu.

Dini (itiraf) yönüyle Nogalar atalarına “ateşe ve putlara tapan” atalarını izlediler, aslında 17 – 18. yüzyıllarda bile şerefsizler olarak kaldılar. Bu fenomenin mirası, aralarında “bacsylyc” (Astrakhan Karagashes arasında) olarak adlandırılan erkek ve kadın cadılık olarak bulunabilir.

Şimdiye kadar tutulur. Ve 16. yüzyılda, Rus Annals, Nogai adından Tyangry – berdy – “Tanrı verdi” isminden bahsetti. Türk-Moğol cennet ilahiyatı Tengry’den sonra türetilmiştir.
Ek olarak, Nogai Horde’un kurucusu Emir Edige Orta Asya’da ulusal bir din olarak yaygın olan İslam’ı tanıttı. Ayrıca, Sünni İslâm’ın eğilimini ve yerel geleneklere ve geleneklere karşı oldukça hoşgörülü olan Hanifitler anlayışını seçti. Çağdaş İspanyol Büyükelçisi Ryui Gonzales de Klavikho, “Edige, halkını Müslüman tarikatına dönüştürdü ve sürekli olarak dönüştürmeye devam ediyor” (Klavikho de 1990).
Nestorians / Süryani Hıristiyanlığının Mangyts ve erken Nogais’ler arasında yayılmasıyla ilgili bazı gerçekler var. Bazen, Rus Çar’a hizmet ettikleri zaman, Nogai aristokrasisinin üst kabuğunun bir kısmı ve hatta bütün ilişkileri Ortodoksluğa katıldı. Stavropol eyaletinde 19. yüzyılda, Achikulack Nogais’in hem İran’dan hem de İran’dan gelen Sünnizmi ve Şiiliği itiraf ettiği kaydedildi. Fakat bir bütün olarak Sünni İslam doktrini baskın hale geldi. Ve şimdi Nogais’in yaşadığı tüm bölgelerde lider rolü oynuyor.
Nogailer arasında belirli bir dindarlık derecesinin olduğunu fark etmek gerekiyor. Bu yüzden, yerleşik komşuları ve yarıya oturmuş Nogais, göçebe yaşam tarzını “kötü müslüman” olarak tutan Nogais’i görüyordu. Böylece Astrakhan Nogais’in farklı grupları (yerleşik Yurtovlar ve yarı-göçebe Karagaşlar) arasındaki ilişkiler kuruldu. “Tolgau” (sarkık bir şarkı), Nogais’in bir bütün olarak evrensel bir şiirsel türü. Bu yüzden Kalmyks’e karşı savaşan “tolgaus” undan biri olan Batyr Kaz – Siyunush’un oğlu Tugan, askeri liderlerden biri ve ünlü bir “tolgau” – 17. yüzyılın şairi, sayısız kabilesi hakkında şunu yazdı ” Jemloilyks “(« Jem [Emba] Nehrinden insanlar »):

«” Uraza “yı kutlamıyorlardı (İslami yıllık bir Yapıştırma – VV), yere halı koymuyorlardı,” namaz “yapmaktan hoşlanmıyorlardı (İslami bir dua – VV)» / Onlara “inanmayan Jemboilyk” adını verdi. (Antoloji 1980: 500).

Daha sonra, 18. yüzyılın başlarında, Fransız gezgin Jahn de Luk, Kırım’a bağımlı Nogaisleri fark etti:

«Onlar Muhammetliler, ancak dinlerinin kurallarına uymuyorlar,… dua etmek için toplanmıyorlar; Hacı (mollalar) ve Müslüman ilahiyatçılar yaşam tarzlarına alışık olamazlar »(Luk de 1879: 485).

Altın Horde birliklerinin komutanı olan Batyr Edige, yeni ortaya çıkan Nogai Horde’un başına kendisini kızdırdı. Doğumda asil değildi ve Han ünvanına sahip olmaya hakkı yoktu. Her ne kadar halk kahramanca destanları Edige’nin ailesine olağanüstü bir güç ve doğaüstü köken kazandırdı. Edige, kutsal mezarı “auliya” nın Astrakhan’dan uzak olmayan ve su cadısı – “albasty” (Kuğu) ‘dan uzak olan büyük Şaman Baba Tuokles Shashly-adje’nin (“tüylü kıllı yaşlı adam” anlamına geldiğine) indiğine inanılıyordu Maiden).

Bu nedenle Edige’nin soyundan gelenler yeni bir “mirza” veya Rus usulünde “murza” (Farsça “emir – zade” – «emir oğlu”) unvanını aldı. Bu unvan, “prens” anlamına gelen Rus “knyazhich” e oldukça eşitti. Ve Horde’u terk eden Nogai müritleri, Yusupovlar, Urusovlar, Sheidyakovlar (Rus İmparatorluğu’nun prensleri olan) ve diğerleri gibi Rus soylu ailelerine başlangıç ​​verdi. Ve günümüzde
Urusovlar, Timbaev’ler (Tinbaev’ler), Zhingurzhins – Yamgurcheev’ler gibi Asturhan Yurtov Nogais’lerin arasında kalan bu kireçtaşlarının yayları, efsanevi ilk atalarından 23 nesli saymıştır. Öyle oldu, bazı aileleri, onunla herhangi bir kan bağı olduğundan şüphelenmeden bile, Tukles’in “auliya” sından uzak değil.
Bir kurt derisi, farklı zaman dilimlerinde ve etnik ikametgahlarının farklı yerlerinde Nogai mirza ünvanının işareti idi (tekrar “nogay” – “dövüş köpeği” adını hatırlayalım). Daha sonra sansardan yapılan bir şapkada, kolunda av kuşu ve yurt kubbesinde bir kılıç (göçebe çadırı) mirza gücünün ana sembolleri haline geldi.
Doğal olarak Edige’nin yayları, eski Altınordu aristokrasisinin üst kabuğuyla eşit statü kazanmaya çalıştı. Edige’nin efsanelerinde, büyük oğlu Nur-ad-din, “Çingiş Han’ın soyundan gelenlerin kimlerinden aşağıdayım ?!” diye bağırdı. (Semyonov 1895: 449).
Bu arada, Edige’nin oğullarının adlarından sonra Nogai göçebe Horde’un belli bir bölümünü yönetme hakkı veren üst yönetim görevlilerini aramak bir gelenek haline geldi: Nurraddin, Keikovat ve Taibuga. O zamanın Rus belgesi aşağıdaki gibidir:

«Ve Nogai prensliğindeki gelenek, ilk kişinin Nogai Prensi olması, onun altında başka bir erkek Nuradyn, üçüncünün Taibuga ve dördüncü Kekuvat olduğu» (Akty vremyon Lzhedmitriya 1918, 1: 264).

19. yüzyılda bile, Nogais, hala Horde’un ilk sosyal devlet yapısının kuruluşunu hatırladı. «Genel rıza ile Edige, oğlu Norodin’i Murza ve halkı ona bağlı“ uzdens ”(yeomen – V.V.) olarak adlandırdı. Norodin ‘murza’ olarak adlandırıldıktan sonra, tüm Edige soyundan gelenler “murza” adını aldı. Ve o zamandan beri hepsine böyle denir »(Kochekaev 1969: 11).
Horde Edige’nin başlığı, art arda geçirilmek üzere geçirilen “Biy” unvanını kabul etti. Ancak Horde, eski Türk taht düzeninin biraz değişmiş olduğunu gözlemledi. L.N. tarafından “udelno – lestvichnaya sistema” (alan – aile – ağaç sistemi) olarak ortaya çıkarılmış ve tanımlanmıştır. Gumilev (1959).
1604 belgesinde, Rus “vekilleri” (eski Rusya’daki valilikler), ikincisinin babası olan Mirza Ishterek’ın üstündeki Biyo unvanını almak isteyen Mirza Yan-Araslan’a sürprizlerini dile getirdi. babasından daha büyük ve daha iyi ».
Yan-Araslan, “İlk önce büyük kardeşin büyük oğlu müdürde yaşar, sonra başka bir kardeşin oğlu müdürde yaşar…” (Akty vremyon Lzhedmitriya 1918, 1: 188). Başka bir deyişle, Biy’in tahtı bir amcadan bir yeğen tarafından başarılmıştır, ancak Biy’in çocukları tahttan ellerinde olan ilkojenitürün sağındaki tahtıhla tartışmaya başlamıştır.
Nogai Horde’da her yıl geleneksel olarak 21 Haziran kutsal günü düzenlenen Aristokrasi Kongresi en önemli meseleleri çözdü (PDRV 1791, 7: 277). Kongre, özellikle eski Türk ritüeline uygun olarak beyaz bir “koshma” (beyaz koyun yünü halısı) üzerinde yetiştirilen Biy’i seçti.

Horde’da, Edige’nin doğrudan kaynaklarına ek olarak, bazı kabile ve bölgesel göçebe toplulukların kendilerine ait aristokrasileri vardı. Doğal olarak, egemen hanedan, evlenme yoluyla ve çocuklarını “atalyk” olarak adlandırılan bir amca ailesine çocuklarını yetiştirme gelenekleri ile bu aristokrasiyle ilişkilendirmeye çalıştı.Bir süre sonra, aynı uygulama Asil Hogai şarlaları ile ilgili olarak Kırım Hanlar tarafından da kullanıldı. Böylece özel bir sosyal grup “imildeshes” – «koruyucu – kardeş» oluşturuldu. Ayrıca ordularda üst mevkiler düzenlediler.
Horde’de iki terim “karaçi” ve “uhlans” kullanıldı. Her ikisi de muhtemelen soylu klanların temsilcilerini belirtmek için kullanılıyordu. Onlar çoğunlukla Mangyt klanının üyeleri tarafından ilgiliydiler. Mangyts’in hem Kırım Hanlığı’nda hem de Kasimov «Tsardom» da ayrıcalıklara sahip olduğunu bilmek ilginç. Argyn, Sejeut (veya Kipchack) ve Jelair (veya Shirin) gibi klanlar, Mangyts, “Four Karachi” adlı bir meclis organı oluşturdu. “Uhlans” (“ouglan” – «çocuk») açıkça gardiyanlar olarak görev yapan özel birliklerdi. Daha sonra rütbe “uhlan” bazı Avrupa orduları tarafından kabul edildi.
 İktidardaki mülk, savaşlarda meşhur en iyi savaşçılar olan ve soyundan gelenlerle, cehalet “batiriler” ile doldurulabilirdi. “Tarkhans” olarak adlandırılan bir diğer sosyal koruma grubu da Batiler’e benziyordu. F. Engels, benzer antik Moğol “tarkhanlarını” özel bir mülk olarak tanımladı. «… tüm medeni halkların arasında, yaşam biçimlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkıyor» (Engels 1938: 220). Yüce din adamları tarafından ayrı bir “seçim” sosyal grubu oluşturulmuştur.
16. yüzyıla kadar Nogais, kendilerine ve “gostiny argyshi” adı verilen tüm ticaret birliklerine ticaret yaptı. İlk başta takas yaptılar, ardından ortak eşdeğer 1557 belgelerine bakılırsa ortaya çıktı. Başlangıçta, diğer birçok halkta olduğu gibi, sığırdı – tam olarak bir koyun. Ve bir “geleneksel koyun”, gerçek olanın yarısına mal oldu.
Ancak, Horde nüfusunun çoğunluğu sıradan insanlardı, göçebelerdi – “chyornye ulusnye lyudi” (siyah ya da sıradan bölge halkı). Savaş mahkumları daha sık köle oldular – “kuls”, ama bağımlılıkları bazı yerli ataerkil karakterlerdendi. Ya Kırım’daki, Kafkaslardaki, Orta Asya’daki köle pazarlarında satıldı ya da hizmetçi olarak kaldılar. Serbest bırakılan köleler Nogailer arasında kaldı ve farklı sosyal gruplara katıldı. Savaşlarda başarılı olanlar “tarkhan” mülküne bile katıldılar.
Göçebe ve yarı göçebe Nogais arasında, oldukça ilginç bir bağımlı ve yerleşik etnososyal grup vardı. Nogai Horde’da onlara “tumaks” adı verildi. Akrakuba Nehri’nin bir kolu olan Buzan Nehri’nin kıyılarına kompakt bir şekilde yerleşmiş ve Astrakhan’dan uzak olmayan kalıcı bir yaşam tarzı vardı. Ve bugünlerde bile, Nogais isminde olduğu gibi arada bir benzerlik olmaması koşuluyla, bu alanda “Tumak” adında bir yerleşim vardır.
Bu “tumaks “lar, yiyeceklerle göçebe ordu sağlayan bir darı yetiştirmiştir. 16. yüzyılın ortalarında, Astrakhan çevresine uçup yerleşmiş olan “tumaklar”, Tsar Ivan IV ile Korkunç “ağabeyi” Nogai Biy İsmail’i arasındaki anlaşmazlığa neden oldu.
Mektuplarında “tumaks”, “Biy’in kalıtsal hizmetkarları” olarak adlandırıldı (PDRV 1795, 10: 155-160). Bununla birlikte, aslında, Nogai’nin göçebe topluluğunun tamamına yalnızca gıda maddelerini tedarik etmeleri muhtemeldi.
17. yüzyılda ve 19. yüzyılın ilk yarısına kadar Astrakhan Yurtov Nogais (Nebol’sin 1852; Gmelin 1771) arasında “emeki” – “emeks” adında çok benzer bir tabaka vardı. Ve Urusovlar, Timbaev’ler ve bazı “batiler – ahalar” gibi “murzanlar” aileleri, emirleri köleleştirmeye ve Rus serflerinde olduğu gibi aynı kalıba sahip olduklarını varsaymaya çalıştılar. Ancak “emeks”, bütün Yurtov’a “tabunlar” (Mong. “Tumen” – 10 bin savaşçı) ekini verdi. Yurtovların “auls” larında sürekli olarak yaşayan ve büyüyen hasadın kalıcı bir yaşam tarzı vardı.O zaman yarı yerleşmiş. Tüm Yurtovlar yerleştikten sonra 1840 yılında Çar Hükümeti “emeks” e yetkili statü kazandırdı.
“Tumaklar” ve “emeks” arasındaki tarihsel olarak kayda değer kan bağlantılarının olmaması ve kronolojik ve bölgesel ilişkileri için (birbirlerine çok yakın yaşadılar), bu iki grup üzerinde yapılan çalışmalar, bazı ilginç sonuçlar ortaya koyma fırsatı verir. kümelenmeler ve göçebe sosyal çevrede bağımlı yerleşik ve etnik olarak karışık grupların durumunu daha iyi anlamak.
Hem aks tumaks ’hem de eks emeks’, Nogai ordularının topraklarında yaşadı ve Nogailer arasında alçak ve huzursuz bir statüye sahipti. Tarımla uğraştılar ve Horde’a yiyecek tedarik etmek zorunda kaldılar. Bu nedenle “emek” veya “jemek” kelimesi, “yemek, yem ve yiyecek” anlamına gelen “em”, “jem” türkçesinin kökenine sahiptir. Astrakhan civarında bulunan sözde eski “emeks” yerleşimlerinin “Djemene, Emeli – aul”, yani “bir gıda köyü”, “Kulakau”, yani “köleleştirilmiş, bağımlı” ve “Yarly – tuna” olarak adlandırılması mümkün değildir. »Yani« fakir erkeklerin tepesi ».
Bununla birlikte, “emeksleri” yarı beslenmiş Nogais veya bazı bastırılmış grupların yayları olarak düşünmek için her neden vardır. Bunların arasında Kuzey Kafkasya halklarından esir soyundan gelenler vardı. 19. yüzyılda bazı “dağcı Tatarları” Djemeli-aul’da (Tri Protoki köyü) belgesel olarak tespit edildi.
Ve bugünlerde bile “Tauly” hisselerinin – “dağcıların” yayları uzaktaydı. Onlara göre uzun süredir doğuştan Çeçenler. Ve aileleri dış görünüş olarak diğerlerinden farklıdır. Buna ek olarak “Djari” stokunun yayları, komşu Kulakau – aul’da yaşıyor (şimdi Kulakovka köyü). Atalarının geleneksel olarak Chircassians olması gerekiyordu. Arşiv kaynakları, aralarında esir Kazan ve Kırım Tatarları bulunduğuna tanık oluyor. Dahası, batı şubesinin Nogaları, Kırım Gücü’nden Rusya’ya kaçtıklarında bu alanda kendi başlarına veya aileleriyle birlikte kendi kapaklarını buldular.
“Tuma”, “tumat”, “tumak” kelimeleri, hem Kırım’da hem de Kuzey Kafkasya’da yaygın olarak bilinmektedir. Don Nehri’ndeki Kazaklar tarafından “bir uzaylı veya köle kadının oğlu” veya “tüm medeni haklara sahip değil” anlamında kullanılmıştır.
Böylece, 17. yüzyılda, çocukların köle kadınları tarafından doğdukları zaman, Kırım Nogalar onlara “tuman” diyordu; bu tür çocuklar her an satılabilir, çünkü çocuk sayılmazlar (Askoli 1902: 114).
Yukarıdaki materyaller, herhangi bir tarımsal çalışmanın göçebe sığır yetiştiricileri arasında ne kadar hantal olduğunu (çok ihtiyaç duydukları halde), kan saflığı ve hakların eşitsizliği ile ilgili fikirlerini ne kadar yakından bağladığına tanık olmaktadır. “Emeks” ve “tumaks” un, göçebeler için tipik olan grup haraç bağımlılığını gösterdiği açıktır (Pershits, 1973).
Horde’da bir başka tuhaf sosyal grup daha vardı. Üyeleri diğerleri tarafından Nogai «Kazaklar» olarak adlandırıldı. Kafkas Avrupası gibi toplumun bu bölümü, sosyal düzeni bozan ya da kan davası (“kanlyk”) kaçan insanlardan veya dışlananlardan, haydutlardan ve bazen özgür, bağımsız bir yaşam tarzından ve halktan hoşlananlardan oluşuyordu. ezilenleri herhangi bir Güçten koruyan savunmacılar.
Bazen Nogai «Kazaklar» pratik olarak erişilemez yerleşim bölgelerinin tamamını kurdu (Stal’in 1900: 21, 78-79). Bazen, tüm medeni haklardan faydalanmayan ya da aşiret ve sığır benzeri “tumaks” ve “emeks” lerden yoksun olan aşiret ve kan bağlarını kaybeden bağımlı insanlara katıldılar.
Saraichik (“küçük bir saray”) adlı geç Altınordu şehri, Nogai Horde’un başkenti değildi. “Tumak” gruplarından birinin yerleşim bölgesinde, Aşağı Ural Nehri’nde (Yaik) bulunuyordu. Onun için nasıl kullanıldığı ya da Biy’in orada yaşayıp yaşamadığı ve ne kadar süredir yaşadığı hakkında, kasabanın yanında yaşayanlar hakkında bilgi yoktur. 17. yüzyılın başında Kalmyks bölgeyi istila ettiği için şehir kalmıştı.
Nogai Horde popülasyonunun nüfusu hakkında, 16. yüzyılın başlarında geniş topraklara olan etkisini yaydığı altın çağında bile kesin bir veri yoktur. Avukat E.A. Nogai Horde’un siyasi ve yasal yapısı üzerine araştırma yapan tek ve çok önemli tez çalışmasının yazarı olan Ponozhenko, sayısını 450.000 kişi olarak tahmin ediyor (Ponozhenko 1977).Ancak, Orta ve Aşağı Volga Nehri bölgelerinin 1552-1558’de Rus Devleti’nin eklenmesi, 1557-58’de Nogai Horde’da eşzamanlı açlık ve veba salgını, 1557-58’de, Horde’i Kırım’ın bölgesel ve politik olarak düşmanca gruplarına ayırdı. ve Rus oryantasyonu, kalıcı ve bitmeyen savaşlar ve daha sonra komşu halkların ve ülkelerin Nogais’e karşı saldırgan kampanyaları, nüfusunun kitlelerinin ölümüne ve bunun sonucunda Nogai Horde’unun çöküşüne yol açtı. Yapı ve organizasyon gelenekleri Nogais tarafından uzun süredir korunmasına rağmen. Ve yukarıdaki gerçekleri hatırladığına bakılırsa hâlâ hayattadır.
Rusya Devleti’nin taraftarı ve müttefiki Biy Ismail, Nogai Horde tahtına geldiğinde düşmanları – Astrakhan’da (Novoselsky 1948) Astrahan’da barındığı düşmanları – ve Biy Mursa’nın diğer çocukları tarafından kovulan “mürekler” oldu. 1556’da bu grup, Astrakhan Hanlığı’nın son bağımsız hükümdarı olan Han Yamgurchei (Yangburshy) tarafından yönetildi. 1552’de büyük bir Nogais askeri Kazan’ı Rus birlikleri ve müttefikleriyle karşı savunmada yer aldı.
1556’da Nogai Ordusu, Volga Nehri ve Ural Nehri çevresindeki bölgelerdeki merkeziyle, Biy İsmail başkanlığındaki Bolshaya (Büyük) Nogai Horde; ve Batı’ya dolaşan Kazy – Mirza’nın başkanlık ettiği Malaya (Küçük) Nogai Horde, Nogai bölgesinin Avrupa kısmına, Kuban Nehri’ne ve Azak Denizi ile Karadeniz’e komşu olan bölgelere dolaştı. İkincisi, Rusya’nın düşmanı olan Kırım Hanlığı’na ve dolayısıyla da padişahın Türkiye’den kaçmasına bağlı hale geldi. 1558’de, babalarına ihanet eden ve “naiman” ın güçlü kabilesini Gücünden uzağa götüren iki Biy’in oğlu Tinbay ve Kutbay (açıkça Din – Mohammed ve Kutlu – Mohammed) Küçük Nogai Ordusuna katıldı.
 Volga – Ural (Büyük Nogai Ordusu) ve Pre – Kafkasya (Küçük Nogai Ordusu) Nogais’in farklı siyasi tercihleri, hem sonrakinin hem Kırım Tatarları ile (ve dolaylı olarak Türk – Osmanlarla) etnik ilişkileri O zamanlar yanlarında yaşayan Kuzey Kafkasya dağcıları, Nogais’in batı ve doğu kolları arasında toprak izolasyonuna neden oldu.
Salgın hastalıklar ve ilk Nogai Horde bölünmesinin ilk belirtileri, oluşmuş olduğu küçük ordu, stok ve kabileler arasında yerel ayrılıkçılığın artmasını gerektiriyordu.
1560’ta İngiliz gezgin Anthony Jenkinson bu fenomeni gördü ve “Her Nogais ordusunun, krallarına göre uydukları murza adlı kendi hükümdarı vardı …” (Angliyskie puteshestvenniki 1957). 17. yüzyılın başlarında Biy’in Yüksek Gücü tartışmaya başladı: “Ve Prens Ishterek, murzas ve ulus halkının orada özgür olduğunu ve ona çok az itaat ettiğini söyledi” (Akty vremyon Lzhedimitriya 1918, 1: 110).
Aynı zamanda, Buhara yazarı Ruzbekhan’ın raporuna göre, 16. yüzyılın sonunda ve 17. yüzyılın başında karo sonunda mücadele, Nogais’in Doğu’da ikametinde, Kypchack etnik cemaatinde daha yoğun bir hal aldı. Nogai etkisiyle daha önce birleşti. Nogais’lerin kendileri, Kazaklar ve bozkır Uzbeks – Kypchacks’ı içeriyordu.«Bu üç kabilenin Hanları (” taife “) sürekli düşmanlık içinde ve her biri bir başkasına sarılıyor, … zaferi kazanıyor, … (kölelere satıyor) ve mülklerini ve hayvanlarını ganimeti olarak ele geçiriyor . Birisi “Neden kendi halkını satarsın?” Diyerek böyle bir davranışı reddederse, buna şaşırırlar… »(Akhmedov 1965).

Ancak tarih kısa bir süre sonra ortak bir askeri tehdit hazırladı ve bu üç Kypchack halkına düşmanlıktan ve ayrıca Kirghizes’e benzer şekilde ciddi bir sıkıntı hazırladı. Ancak Nogalar hepsinden daha çok acı çekti; sonsuza dek neredeyse tamamen Asya bölgelerinden Avrupa bozkırlarına kadar zorlandılar.
17. yüzyılın başlarında Moğolca konuşan göçebe köpeği Kalmyks / Oirats, modern Kazakistan topraklarında, Junghaiya’dan Khahaha ve Çinliler tarafından zorla sokulduktan sonra savaşmaya başladılar. Ve 1630-1635’te Volga Nehri’ne gittiler, Nogais’i mağlup ettiler ve bölgelerini zorladılar. Ve 1644’te Volga’yı Nogais’lerin peşindeki sağ “Kırım” bankasına geçmeye zorladılar.
Bir veya iki Nogais grubu, Rus astrakhan yönetimiyle kapaklarını buldu. Bugünlerde onların soyundan gelenler, banliyö yerleşimlerinin Astrakhan “Yurtovları” dır, Kazan bölgesinden kentsel göçmenler olan Tatarlar tarafından şiddetle etkilenirler.
 Batıya sürülen ve Batı’ya sürülen Nogailerin çoğunluğu, Küçük Kırım’ın Nogais’lerine, Kırım himayesinde bölge topraklarına katıldı. Ancak, Kalmyk’ler tarafından çok sayıda insan tutuklandı ve Kalmyk uluslarında dolaşım devam etti. Alt haklara sahiplerdi ve bir haraç ödemek ve bir iş yapmak zorundaydılar.
İsmen Rusya vatandaşı olmuş olan Kalmyks, yine de, Nogai göçebe gruplarına bağımsız bir siyasi güç olarak sahip olmak için Kırım Hanlığı ve Rus Devleti ile yan yana olmak için savaşmaya devam etti. Bir kereden fazla, hem eski Büyük hem de Küçük Hordes’in Nogai grupları tam anlamıyla birçok elden geçti. 17. yüzyılın 60’larında, Nogai birliklerinin yöneticilerini (Kalmiler ve Kırımlar) destekleyen birbirleriyle savaşmaya zorlandıkları zaman birçok olay kaydedildi. Bu rekabet Kuzey Kafkasya’nın bütün bozkır çizgisinde, Don Nehri ve Kuban Nehri bölgelerinde gerçekleşti.
Yukarıda belirtilen Kaz – Tugan-batyr’ın “tolgau” u şu olayları anlatıyor: “Kendini Kalmyks’ten korumak, talihsizlik ve huzursuzluğa kapılmak Nogai akrabamı yaydı”. Bir Edisan / Jetysan Nogai grubu olan Asrtakhan Kundrovs / Kundraus (Tulga [s] / Tulugans) – bir Edisan / Jetysan Nogai grubu – 1725’te Hanya Ayuka (Nogaislerin tümünün şarkısında yer alırken) Savaşlar sırasında Kalmiler tarafından ele geçirildi Farsça Büyük Peter’ın kampanyasında yer aldı. Yirmi yıl sonra Küçük Horde grubunun daha büyük bir Nogai grubu olan Karagaşlar 1743’te Han Donduk – Dashi tarafından esir alındı ​​(Rahimov, Umerov 2002: 351-360), Temnoi Les (Dark Wood – “Kara – Agash) “) Beshtau dağlarından (Beş Tepeler, Pyatigor’ye) uzak değil. Bunlar Kundrov’ları ve ardından Karagaşları Asrtakhan çevresine getiren Kalmyks idi (Victorin 1983).
18. yüzyılın sonlarında onları ziyaret eden ünlü yazar ve oryantalist Kont Yan Pototsky’nin bilgisine göre Karagaşlar, Kalmyks’in diğer astları gibi Chingis-Khan’ın soyundan olan noumen Tyumen’lerine saygı duyuyordu (Alexeev 1936: 212). . Karagaşlar, doğuştan Büyük Ordusu olan komşu Yurtov Nogais’i uzak akrabaları olarak görüyorlardı. Eski günlerde kızlarıyla evlenen Kalmyks’e “nagashe” deniyorlardı, bu “annenin amcası” anlamına geliyor (hem Türkçede hem de Moğolca’da aynı telaffuzu var).Böylece, 18. yüzyılın ilk on yılında Nogalar, Güney Rusya’da farklı yöneticilere ve farklı devlet oluşumlarına başvuran çok sayıda bozkır bölgesinde yoğunlaştı.
Budjak (Akqerman veya Belgorod) Türkiye’nin doğrudan bir kaçağı olan Horde, 19. yüzyılın ortalarında Gagauz’ların Horde’den ayrılmasının ardından taşındığı modern Moldova bölgesinin güneyinde yaşadı. Perekop Horde ve sözde “iç” Nogais, Kuzeydeki Kırım Yarımadası’nı korumuştur. Küçük Horde Nogais’in daha sonraki bir gelişmesi olan Kuban Nogai Horde, Kırım Hanlığı’na bağlıydı. Kuban Nogais, Kuzey Kafkasya’nın batısında, üç nehrin nehirler arası bölgesinde yaşadı: Kuban, Laba ve Zelenchuck. Karadeniz kıyılarına ulaştılar. “Oniki Köy” grubu Boğazı boyunca Kerch Yarımadası’na, Güneydoğu Kırım’ın bozkırlarına taşındı.
Eski Büyük Nogai Ordusunun üç ordusu – Edisan (Jetysan), Emboyluk (Jembuluk) ve Edishkul (Jetyshkul) esas olarak Kalminklere sunuldu. Ancak bir kısmı Azak – Perekop – Kırım Nogais’e katıldı, diğerleri Rus vatandaşı olmak istiyordu, diğerleri ise Kafkasya Öncesi topraklarının güney kenarı boyunca Kara ve Hazar Denizleri arasında bağımsız olarak dolaşabildiler.
Eski Büyük ve Küçük Nogay Hordlarından (Naimanlar da dahil olmak üzere) ayrılan bazı birleşik yurts (gruplar), Dagestan’ın kuzey bozkırlarına ulaştı ve komşu dağlıkçılar ile çeşitli ittifaklar kurdu. Bazıları – Kostekov ve Aksaev Nogais ve diğerleri – Kumyck prensleri tarafından hizmete alındı. 19. yüzyılın sonlarına doğru başka bir Türk’e geçtiler – ana dili olarak Kumy asck diline ancak kendi dillerinde bazı etnik özellikler sakladılar.
Yukarıda da söylendiği gibi, “Yurtov” Nogais (Karagashes ve Kazan göçmenleri tarafından “Kariyle” veya “Karayuyly” olarak adlandırıldı: “iy”) “Astrakhan’ın çevresinde yaşadı” Rusya tarafından vatandaşlığa kabul edilmek ve Rus hizmetine katılmak.
Bazen Karagaşlar Kalyklere sundu ve bazen de Astrakhan’a katıldılar. “Utarlar” ya da “Alabuga [t] Nogais” karma grubu Edisan ve Beshogul Nogais’lerin yanı sıra Kırgızları (Burutlar) ve Kazakları – Orada Kalmyks ve Astrakhan kentleri tarafından getirilen “Togmuts” u ayırdı Bukha¬ra – Uzbeks (“Sarts”) de aynı şekilde davrandı.
40’lı yıllardan 18. yüzyılın 90’larına kadar Çar Hükümdarlığı, Kırım Hanlarından Rusya’ya (sözde “sa! Tanaulskie, yani Süleyman, Kırım – Kuban Nogais) denilen insanları taşımak için tekrar tekrar girişimlerde bulundu. Kalmyk “tayshes” (“kundrovskie” – “Kundrovs, Kundraus, Tul [u] ga [n] Nogais”) «« «Kirghiz’e (yani Kazak – VV) bozkırlarına, ilkel, ilkel yerlilerine topraklar ».
1744-1745 yıllarında göç etmiş olan halkların bir kısmı, Sakmara Nehri üzerindeki Kazakistan sınırında, Başkiyaya’nın güneyindeki Orenburg bölgesine yerleşti, Rus Kazakları’na katıldı ve Kazan kökenli yerel Tatarlarla birleşti. Diğerleri, yeni yerleşim yerlerinden, mümkün olan en kısa sürede, aynı Kazakların yanına kaçtılar ve uzun bir süre ayrı bir etnik grup olarak kalan “Nugay – Kazaklar” ın büyük akrabasını kurdular. Daha sonra 1801’de Sultan Bukey Nuraliev’in Kazaklarıyla bir araya gelerek, Volga Nehri Bölgesi’ne dönerek, görünmez Nogai Horde’un bir zamanlar dolaştığı ve o zamana kadar Kalmyks’in boş olduğu antik bölgelerine geri döndü.
Sadece yukarıda belirtilen, ancak sayısız Astrakhan Nogais grubu, Volga Deltası’nın sol kısmında Hazar Denizi’nde yaşayan Edisan (Jetisan) – “Kundrovs, Kundraus, Tuluga [s] kaynaklı ve Akhtuba nehrinin yanı sıra, “Tuz Gölleri” ndeki Üst Nehir bölgesinde yaşayan Kazakların kuvvetle etkilediği Nugay – Gossacks – Baskunchak Gölü ve Eiton Gölü, mutlak göçebeler olarak kaldı.17. yüzyıla kadar Budjack Nogais, yerleşik bir oturma biçimine ve tarıma girmeye başladı. 18. yüzyılın başlarında, Kuban ve Kırım Nogais’in çoğu aynı geçişe katlandı. Nitekim, 18. yüzyılın ortalarında, Orenburg Nogais’in sayısız göçmeninin kalıcı bir yaşam tarzı vardı. 18. yüzyılın sonunda ve 19. yüzyılın başında, Astrakhan banliyö Yurtov Hogais’in kalanları yerleşti. Ancak, yerleşik olduktan sonra Nogais, önceki göçebe geleneklerini korudu. Eski göçebe gruplar (“tabun”, “ulus”) yerleşim yerleri kurmuşlardı; bloklar (“makhallya”) kabile isimlerinden sonra çağrılmıştı: “Kipchack” (yerel ad – “Kymchak”), “Kereit” (” Kerit “),” Kungrat “(” Kurnat “),” Kırgız “,” Beshogul “(” Beshul “) veya isimlerinin hafifçe değiştirilmesinden sonra. Ruhun içindeki her “makhallya” nın (blok) özyönetim kurumları ve kendi camileri vardı.
Kalmyks’te bağımsızlık kazandıktan sonra, Astrakhan’ın kuzeyinde yaşayan Karagaşlar ve batıda kalan “Utarlar / Alabugatlar”, Astrakhan’ın altında yarı yerleşik bir yaşam biçimine geçtiler. Bu etnik grupların her ikisi de 1929’a kadar bu şekilde yaşamaya devam ettiler. Dolaşmaya devam ettiler ve kış köylerini kurdular – tarla kampları (“kystau” – Russ. “Kishlak”, yani «bir kış kampı, bir kış kulübe»).
Nogalar, vatandaş olarak katıldıkları eyaletlerde bile önemli bir aktif rol oynamaya devam etti. Kırım Hanlığı’nın ünlü Rus kaşifi V.D. Smirnov (Hazar sahilinde Astrakhan’dan uzak olmayan bir yerde doğdu), iç devlet gelişiminin temel faktörü olarak nüfusun ana bileşenleri – yerleşik Kırım Tatarları ve aslen göçebe Nogaisleri arasında “antagonistik iki bölüme” işaret etti. 1887: 715-716).
Dış faktör – Türk padişahının aşırı gücü – bu iki unsura karşı çıkmaya ve Nogais’leri “doğru” olarak yönetmeye çalıştı. Ve, modern anlamda, bu amaçla, resmi İstanbul, yerel “gelenekselciliği” dengelemek için “köktencilik” fikirlerini kullanmaya çalıştı. Müslüman hukukunu – Şeriat’ı popüler hale getirdiler ve Kırım Tatarları ve Nogaların geleneksel kanunlarına (“töre”) yücelttiler. Budjak Horde Vatandaşlığı Türkiye’ye yapılan Antlaşma, “Nogailer … her zaman kutsal Şeriat’a teslim olmalı … Töre adlı faullerini bırakmalılar” (Smirnov 1887: 683).
Kırım Hanlığı 1783’te boyun eğdirildiğinde, Rus İmparatorluğu’nun gücü, Karadeniz ve Kafkasya öncesi bölgeleri içeren tüm bölge üzerinde güçlendi. Aynı yıl, Rus vatandaşı olan Nogais, bir isyan çıkardı ve ünlü A.V. komutasındaki askerlerden paramparça bir yenilgiye uğradı. Suvorov.
19. yüzyılda, Dağıstan (Kara – Nogais, Karanogais) bozkırlarında ve Doğu Stavropol topraklarında (“üç küp” Achikulak Nogais – Edisan, Emboylyk, Edishkul) dolaşımda olmaya başladı. Yaşam Zaterechnye (Terek Nehri) veya Kumyk Nogais de yerleşti.
19. yüzyılın ikinci yarısında Rusya ve Türk savaşları sırasında ve sonrasında Karadeniz’in yakınında yaşayan Nogai nüfusu, Kırım’da ve esas olarak Kuzey Kafkasya’da acı çeken “mukhadjirs” fenomenini – Rusya’dan çıkmalarına, Herhangi bir “müslüman devletinin” topraklarına gitme istekleri.
Belgorod (Akqerman) Nogai Horde, daha sonra Türkiye’ye bağlı olan Rumen Dobrudzha için Budjak’ı terk ederek gitti. Bugünlerde Romanya’nın köylerinde, daha sonra resmi olarak “Türk” olarak kaydedilmiş ve şimdi Konstantsa, Mamaiya ve diğerleri gibi kasabalardan komşu Kırım Tatarları gibi “Tatarlar” olarak kaydedilmiş 5.000 kişiden fazla insan var. Bu Nogalar anadillerini ve folklorlarını korudular.
Karadeniz’i gemilerle geçerken ve mukhadjirlerle birlikte göç ederken – dağcılar, Nogais’lerde insanlar büyük kayıplara maruz kaldılar. Birçoğu geri dönmeyi tercih etti. Ve onların torunları Stavropol Bölgesi’nin tam ortasındaki Mineralny Vody’de Kangly adında büyük bir hava attılar. Türkiye’de yerleşmiş olanlar genellikle Akdeniz’den uzak olmayan vilayet Konya’da ve göçebe Türk Yuryüklerinin yanında yaşarlar.
İki ana yerleşim yerini 1788’de kurarak Karagaşların ana grubu, Kalmyks’ten bağımsız hale gelen ve Astrakhan’ın ilçelerinden biri olan Krasny (Kırmızı) Yar’a yerleşen Kuban Nogais’in yaylarını açtı. yerleşimli yaşam tarzı. Aşağı Volga’ya yerleşme süreci o kadar karmaşıktı ki, İkinci İmparatoriçe Ekvator’a, Astrakhan Devlet Arşivlerinden gelen belgelerle ifade edilebilecek olan İmparatoriçe’nin müdahalesini gerektirdi (Victorin 1985: 157-159).

Ana yerleşimler – Seitovka ve Khozhetaevka’ya kısa süre içinde 30 kadar küçük köy eşlik ediyordu. Kabile ilkesine sıkı bir şekilde uydular. Seitovka grubunda 7 kabile vardı – “ru”, Khozhetaevka grubunda 8 tane vardı (lehçeleri farkedilir hale geldi). Aradaki fark, bir kabilenin ailelerinin “kendi” Camii etrafında bir kulübe bloğu oluşturdukları açıktı.
 Moskova kaşifi V.D. Pyatnitsky, Karagaşlar’ı ve yarı göçebe yaşam biçimlerinin geri kalan unsurlarını ilk olarak bulan ve tanımlayan ilk kişiydi. Yakında yerel lore bilgini V.I. Saratov kentinden Trofimov, Karagaşların göçebe olma son anlarına sahip olduğunu gördü. Her ikisi de bu fenomenin en ilgi çekici açıklamalarını verdi. (1929’da Pyatnitsky; 1935 – 1936’da Trofimov). V.I. Saratov Tatar Pedagoji Ortaokulu’nda tarih öğretmeni olan Trofimov, ayrıca Aşağı Volga Nogaisleri ve özellikle Karagaşlar’ın hayatı ile ilgili bazı önemli koleksiyonlar kazandı. Astrakhan Müzesi’nde bulunan genç bir Karagaşlı kadının zengin ve güzel bir elbisesi iyi bilinmektedir (Tokarev 1957: 80). Sadece Nogai “koyme” nin parçaları kaldı, Seitovka köyünde bulunan bir gelin için özel bir düğün arabası Sara¬tov’daki Yerel Kültür Fonu’nda 5882 numara altında tutuluyor.
1929’da Karagaşlar kalıcı bir yaşam tarzına sahip olmaya zorlandı. V.I. Trofimov, bu makalenin yazarına o zaman Seitovka’daki bütün yurttaşların sıhhi eylemler içinde yakıldığını söyledi. Böylece artel avcılığı ve sebze yetiştiriciliği başlıca meslekleri haline geldi.
Daha sonra yarı-göçebe ve göçebe ekonomiler için tipik olan sığır – üreme, bir süredir Aşağı Volga’daki Kazakların ve Kafkasya öncesi bölgenin Avrupa kısmındaki Moğolca konuşan Kalmıkların ana faaliyeti olmaya devam etti.
Daha sonra, sadece Dağıstan bozkır Karanogaları ve kısmen Karanogais’e katılan Stavropol topraklarının doğu kısmındaki “Achikulak” Nogais’leri, Doğu Avrupa’da göçebe prensiplerini koruyan tek ve son Türklerdi. yarı göçebe sığırlar – ekonomilerinde üreme, sosyal organizasyonlarının ahlaki özellikleri ve özellikleri. bir süredir görgü kuralları (Kalmykov, Kereytov, Sikaliev 1988).
 Bir bütün olarak ele geçen bu engin bölgeye “Nogai Bozkırı” denildi. Sovyet iktidarında Kizlyar Ulusal Bölgesi bölgede kuruldu. Yerel Nogais’lerin ana kitlelerini başarıyla birleştirdi. 20. yüzyılın başlarında ünlü bir kaşif Kapelgorodsky, Nogais’in hayatını inceledi. Bir öğretmen ve İdare Başkanı olarak konunun farkındaydı. 1916’da “Ash Khadu” (bir Arap – yemin Müslüman formülü) adlı bir öykü yayınladı. Kitap, yarı göçebe yaşam tarzının özelliklerini ve Ekim Devrimi öncesi Karanogai topluluğundaki ilişkileri ustaca ve canlı bir şekilde anlatıyordu (Kapelgorodsky 1967).
Halen, eski gelenekleri hala gösteren Karanogai (şimdiki Nogai) Bölgesi’nin sakinleri arasındaki ilişkiler, başka bir yazar tarafından yazılan “A White Roebuck” adlı anlatımda göz önünde bulundurulmuştur – Dargin yazar A. Abu-Bakar (Abakarov) komşu dağcı etnoslarının bir üyesidir (Abu Bakar 1979).
Çok uzun zaman önce, yani, 1960’lı yılların ilk bölümünde, Kuzey Dağıstan Nogais’in, yarı göçebe yaşam biçiminin eşyaları ve diğer özellikleri ve unsurları vardı. Bu, L.N. Leningrad’lı Kuzheleva, A.I.-M. Sikaliev ve R.Kh. Gherkessk’tan Kereytov ve diğerleri tarafından birçok eserde.
Bu nedenle, göçmen ve yarı göçebe yaşama biçiminin geleneklerini ve kısa hafıza geleneklerini sürdüren Avrupa topraklarında tek etno olduklarını iddia etmenin oldukça iyi nedenleri var.
Nogais’in tarihinin, halk birliği eposlarının ve devlet yapılarının daha eski aşamalarını kolayca yeniden inşa edebiliriz. Bu amaçla, tipolojik olarak yakın olan ve Astrakhan Nogais (ilk önce Karagaşlar), Kuban ve Stavropol Nogais gibi yurtdışında yaşayan tüm kabileleri gibi etnojenlerle ilgili materyalleri incelemeliyiz. Bu makale bu tür girişimlerden birini yapıyor.
Modern araştırmacılar yakın zamanda Rusya Nogais’lerinin etnik, kültürel ve sosyal – politik örgütlenmelerinin daha üst bir seviyesine geçişlerinin önemli bir aşamasında olduklarını gösteren ilginç bir iddiada bulundular (Kalinovskaya, Markov 1990: 15-22).
Daha önce ayrılan Nogai popülasyonunun grupları, kendi aralarındaki bağları güçlendiriyor. Nogai Ulusal – Kültürel Hareket “Birlik” (Engl. “Birlik”) bu sürece katkı yaptı. Kamuoyuna yakın zamanda giren ve değerli özgünlüklerini gösteren genç Nogai yazarlarının, sanatçılarının, aktörlerinin yanı sıra bilim adamları, öğretmenler ve devlet adamlarının tam parlak Pleiad’ını kelimenin tam anlamıyla görebiliriz.

Kompakt Nogai nüfusu (“Nogai Bozkırı” ve Cherkessiya’daki Adyge – Khabl bölgesi) bölgelere ulusal-idari, özerk statü kazandırması üzerine tartışmalar, pek çok huzursuz sorular ortaya koyuyor. 1987’den beri Astrakhan Nogais – Karagaşlar kültürel çevrelerini iyileştirmek için bazı girişimlerde bulundular. Tarihlerinde ilk defa okullarda edebi Nogai dilini öğretmeye başladılar ve ayrıca televizyon ve radyo yayıncılığına başladılar. Her ne kadar Yurtovs, aynı zamanda yakın komşularının dilini (Tatar dili) öğrenmeye geri dönmeyi tercih etti. Bu, Nogaların hem eski hem de zengin tarihlerinden ve modern beklentilerindeki ilerleyişinden kaynaklanan sorunları göz önüne almanın önemine tanık oluyor.

V.M. Victorin – PhD (History, Ethnology),

Assoc.-Prof. (Sociology)

(Astrakhan, Russia. Astrakhan State

University, Oriental Languages Depart.)

This is a revised edition. The preliminary text of the article has been published before:  Victorin V.M. Nogai Horde – the last area of Turkic Nomadism in East Europe // Arheologiya i kul’turnaya antropologiya Dal’nego Vostoka i Tsentral’noy Azii (Archeology and Cultural Anthropology of the Far East and Central Asia). Resp. reduct. N.N. Kradin. Vladivostok: D V O   R A N  (Far – East. Depart. R A S Ed.). 2002 – P. 282 – 300.

NOGAI HORDE – THE LAST AREA OF TURKIC

NOMADISM IN EASTERN EUROPE[1]

The Nogai Horde sprang up in 1391-1399 as a consequence of disintegration of the Golden Horde in the inter-river area of the Volga River (Nog. “the Idel’”), the Ural River (“the Zaik” or “the Jaik”) and the Emba River (“the Jem”), in other words, in the West of the modern Kazakhstan. Though direct descendants of Nogai nomads turned out residents of many other territories, the 600^th anniversary both of the famous Nogai epos “Edige”, adopted by some other Turks, and of the Nogai Horde itself as a state was officially celebrated in the Nogai Region of the Dagestan Republic in the Northern Caucasus, November 15 – 17, 1991.

As for its social political and legal aspects the Nogai Horde was an ordinary nomadic state, quite amorphous and unsteady, though in its golden age it extended for vast areas (Victorin 1988: 123-135). On historical-cultural ethnic plan the main population of the Horde passed their own unique way of development, created peculiar and interesting traditions closely contacting neighbouring and remote ethnic groupes.

The Nogais of today are at the important stage of revival of their own cultural property (Kalinovskaya, Markov, Victorin 1993).

Formed upon the basis of the Eastern, trans – Volga Kipchack tribes the early Nogais displayed the tightest kindred connections with the Karakalpaks and the Kazakhs. And nowadays Kazakh elements are noticeable in this ethnic group. The question is the Kazakhs of the North-West part of Kazakhstan and of the Russian Volga River Region (so-called “Little or Minor zhouz” – “hundred” or “horde”), that formed a part of the Nogai Horde and submitted to its rulers for quite a long period. 

As soon as Nogais had started  penetrating the right-bank regions of the Volga, the Don and, later, the Pre-Caucasus and the Black Sea areas, they got some new ethnic, that time, Western-Kipchack (Kuman or Polovets) elements to the main body of the folk.

It seems quite improbable that the Nogais as an ethnos have a direct connection (discussions have been still going on without a lull for over one hundred years) both with the word “temnic” (a commander of 10 thousand troops in the Golden Horde), whose name was N o g a y, a nephew of Batu – Khan, and with the population of his frontier “ulus” (settlement) which was located between the Dnieper River and the Danube River (Bosworth 1967).

The word “Nogay” (Old Mong. “dog”), a symbol of courage and gallantry, might be frequently and convergently reproduced in different parts of the Mongolian ethnocultural area.

Moreover, the spreading of the Nogais over the territories, occupied earlier by the Khan Nogay’s ulus, did not date from the 13^th century. But it took place stagedly at the beginning of the 15^th, in the middle of the 16^th and 17^th, at the end of the 18^th and at the beginning of the 19^th centuries. However we can regard the Nogais as soon as ethnos, inhabiting the steppe area in the South of the Eastern Europe, from the beginning of the 15^th century and up to date.

In 1401, the Nogais of Emir Edige smashed the “Bol’shaya Orda” (Big Horde) – the main nomadic part of the disintegrated Golden Horde, which occupied the steppes in the South of the modern Russia, between the Don River and the Sea of Azov. As the Russian annals shows it “ancient lang.: i vselisha … Nagai, iz-za Yaika prishedshe / bezeondan Yaikza haїbon cumen” (and the Nogais, who came from behind the Yaik, setteled territory among the Big Horde) (PSRL 1903: 8).

Quite often the modern Nogais of the Northern Caucasus believe themselves to be direct descendants and successors of the medieval Kypchacks / Polovets (the Kumans) who really reached the same places of inhabitation. But in reality, as soon as the Nogais took some conquered uluses of the Big Horde into their own group, they just added though akin but quite different the Turkic – European, Western –  Kypchack (Polovets or Kuman) ethnic element to their own Turkic –
Asian, Eastern –  Kypchack one.                                         

However, since then the Nogai Horde practically copied the border lines of Pre – Mongolian Desht-i-Kypchack (the Kypchack steppe) and the steppe part of the Golden Horde, stretching from Near the Black Sea up to the Irtysh River area, and consisted, of two “wings”, two ethnic and political elements – eastern and western, like many other nomadic nations.

From the beginning of the 16^th century the rulers of the Horde, having got a great power, put their creatures – khans on throne of the Astrakhan Khanate and gave their daughters as wives to Kazan Khan­s. The last “tsarina” (queen) of the Kazan Khan­ate was Siyumbeki, a Nogai Horde Biy’s daughter.

By the way, not until the early 15^th century, as soon as they had crossed the European frontier unknown to them before, this ethnos got their name “the Nogais”. Earlier the well-known ancient ethnonim “the Mangyts” was used. The Russian Annals witness, “ancient lang.: pridosha Nagai, prezhde Mangyty rechenny’ye / þaþe wr Maŋgite hatte” («the Nogais came who earlier called the Mangits») (PSRL 1903). Later the term “Mangyt” was kept as a generic tribal name and as toponims of some settle­ments in the Stavropol and Astrakhan regions.

Regarding the religious (confessional) aspect the Nogais followed their ancestors who “worshipped fire and idols”, actually they remained hea­thens – shamanists even in the 17 – 18^th centuries. The heritage of this phenomenon can be found among them as male and female witchcraft – called “bacsylyc” (among the Astrakhan Karagashes), which is kept up to now. And in the 16^th century the Russian Annals mentioned the Nogai malename Tyangry – berdy – “God gave”. It was derivated after the Turkic-Mongolian heavenly divinity Tengry.

In addition the Emir Edige, the founder of the Nogai Horde, introduced Islam, widespread throughout the Middle Asia as a national religion. Besides he chose the Islam of Sunnits trend and Khanifits sense, which was quite tolerant to local customs and traditions. His contemporary, Spanish Ambassador Ryui Gonzales de Klavikho record­ed, “Edige has converted and goes on constantly converting his people to Moslem sect” (Klavikho de 1990).

There are some facts speaking of dissemination of Nestorians / Syr­ian Christianity among the Mangyts and the early Nogais. Sometimes, when they served to the Russian Tsar, some of the upper crust of Nogai aristoc­racy and even all their relations joined Orthodoxy. In the 19^th century in the Stavropol province it was recorded that the so-called Achikulack Nogais confessed both Sunnism and Shiism which came from Persia through Azerbaijan. But as a whole the Sunni-Islamic doctrine became predominant. And now it plays the leading role in all the territories where the Nogais live.

It is necessary to notice that there was a certain gradation of religiousness among the Nogais. So their settled neighbours and semi-set­tled Nogais regarded the Nogais who kept the nomadic way of living as “bad Muslims”. Thus the interrelations among different groups of the Astrakhan Nogais (the settled Yurtovs and the semi-nomadic Karagashes) were formed. The “tolgau” (a recitative song) is a universal poetic genre of the Nogais as a whole. So in one of his “tolgaus” on fights against the Kalmyks, batyr Kaz – Tugan the son of Siyunush, one of the military leaders and a famous “tolgau” – poet of the 17^th century, wrote the following about the numerous tribe of “the Jemloilyks” («people from the Jem [Emba] River»):

«They did not celebrate “uraza” (an Islamic annual Pasting – V.V.), did not put rugs on the floor, did not like to perform “namaz” (an Islamic prayer – V.V.)»/  He called them “the unbelieving Jemboilyk” (Anthology 1980: 500).

Later, in the early 18^th century, the French traveler Jahn de Luk noticed about the Nogais who were dependent on the Crimea:

«They are Mohammedans, but they do not observe the rules of their religion, … do not gather for praying; Hadji (mullahs) and Moslem theologians can not get accustomed to their way of life» (Luk de 1879: 485).

As regarded, the batyr Edige, a commander of Golden Horde troops, announted himself the head of the Nogai Horde, which was newly sprung up. He was not noble by birth and he had no right to have the title of Khan. Though the folk heroic epos gave  Edige’s family some extraordinary power and supernatural origin. Edige was believed to descend from the great shaman Baba Tuokles Shashly-adje (that means “shaggy-hairy old man”), whose sacred grave “auliya” is located not far from Astrakhan, and from a water witch – “albasty” (Swan Maiden).

Edige’s descendants, therefore, got a new title of “mirza” or, in the Russian manner, “murza” (from Persian “emir – zade” – «a son of emir»). This title was quite equal to the Russian “knyazhich” meaning “prince”. And the Nogai murzas who left the Horde gave the beginning to the Russian noble families such as the Yusupovs, the Urusovs, the Sheidyakovs (who became princes of the Russian Empire) and others. And nowadays the off springs of those murzas, such as the Urusovs, the Timbaevs (the Tinbaevs), the Zhingurzhins – Yamgurcheevs, remaining among the Astrakhan Yurtov Nogais, have already counted 23 generations from their legendary first ancestor. It has so happened that some of their families live not far from the “auliya” of Tukles, even without suspecting of any blood ties to him.

A wolf skin was the sign of Nogai mirza title in different periods of time and in different places of their ethnic residence (let’s remember again the name of “nogay” – “a fighting dog”). Later on a hat made of marten, a hunting bird on the arm and a sabre at the dome of yurt (a nomad tent) became the main symbols of mirza power.

Naturally Edige’s off springs tried to achieve the equal status with the upper crust of the former Golden Horde aristocracy. In the legends about Edige his elder son Nur-ad-din exclaimed, «Whom of Chingis Khan’s descendants am I beneath?!» (Semyonov 1895: 449).

By the way it became a tradition to call the top administration posts, which gave the right to rule a certain part of the Nogai nomadic Horde, after the names of Edige’s sons: Nurraddin, Keikovat and Taibuga. The Russian document of that time runs as follows:

«And it is the custom in the Nogai principality that the first person is a Nogai Prince, beneath him there is another man Nuradyn, the third is Taibuga and the fourth is Kekuvat» (Akty vremyon Lzhedmitriya 1918, 1: 264).

Even in the 19^th century the Nogais still remembered the estab­lishment of the first social state structure of the Horde. «By common consent Edige called his son Norodin as the murza and his people were called the “uzdens” (the yeomen – V.V.), subordi­nate to him. After Norodin had been named ‘murza’ all Edige’s descendants got the name “murza”. And since then they all have been called like that» (Kochekaev 1969: 11).

Heading the Horde Edige accepted the title of the “Biy” to be passed on by succession. But the Horde observed the ancient Turkic order of throne succes­sion slightly changed. It was revealed and described as «udelno – lestvichnaya sistema» (the domain – family – tree system) by L.N. Gumilev (1959).

In the document of 1604 the Russian “voevodes” (governors of prov­inces in ancient Russia) expressed their surprise to Mirza Yan-Araslan who wished to get the title of the Biy overcoming Mirza Ishterek where­as the father of the latter was «bigger and better than  his father was».

Yan-Araslan explained, «It runs so that at first the great son of the great brother lives on principal and then another brother`s son lives on principal…» (Akty vremyon Lzhedmitriya 1918, 1:188). In other words, the Biy’s throne was succeeded from an uncle by a nephew, but Biy’s children started to dispute the throne on the right of primogeniture with arms in their hands.

In the Nogai Horde the Aristocracy Congress which was tradition­ally held each year on the sacred day of June 21 solved all the most important matters (PDRV 1791, 7: 277).  The Con­gress particularly elected the Biy who was then raised on a white “koshma” (a carpet made of white sheep wool) in accordance with the ancient Turkic ritual.

In the Horde, in addition to the direct off springs of Edige, some tribal and territorial nomadic communities had aristocracy of their own. Naturally the ruling dynasty tried to become related to that aristocracy by means of marriage and through the custom to bring up their children in the family of an uncle on the mother’s side, who was called “atalyk”. A bit later the same practice was used by Crimean Khans in regards with noble Hogai murzas. Thus a special social group “imildeshes” – «foster – brothers» was formed. They also held top posts in the hordes.

And two other terms “karachi” and “uhlans” were used in the Horde. They both were probably used to denote representatives of the noblest clans. They were mostly involved by members of the Mangyt clan. It is interesting to know that the Mangyts also had privileges both in the Crimean Khanate and in the Kasimov «Tsardom». Such clans as the Argyn, the Sejeut (or Kipchack) and the Jelair (or Shirin) the Mangyts formed a body of councilors named “Four Karachi”. The “Uhlans” (“ouglan” – «child») were evidently special military troops acting as guards. Later the rank “uhlan” was adopted by some European armies.

 The ruling estate could be filled up with ignoble “batyrs” – the best warriors who became famous in battles – and with their descendants. Another social group of body-guards, the so-called “tarkhans”, seemed to be similar to batyrs. F. Engels defined analogous ancient Mongolian “tarkhans” as a special estate which. «… springs up among all the semi-civilized peoples as a result of their marshal way of life» (Engels 1938: 220). A separate social group of “seits” was formed by the supreme clergy.

By the 16^th century the Nogais had merchantry of their own and entire trade associations called «gostiny argyshi». At first they practiced barter, then, judging by the documents of 1557, the common equivalent ap­peared. Initially, like in many other peoples, it was cattle – a sheep to be exact. And a «conventional sheep» cost half as much as a real one did.

But the majority of the Horde population were common people, nomads – «chyornye ulusnye lyudi» (black or common people of do­main). Prisoners of wars more often became slaves – “kuls”, but their dependence was of some domestic patriarchal character. They were either sold at slave markets in the Crimea, in the Caucasus, in the Middle Asia or remained as servants. Released slaves stayed among the Nogais and joined different social groups. Those who had been successful in battles joined even the “tarkhan” estate.

Amidst the nomadic and semi-nomadic Nogais there was an ex­tremely interesting dependent and settled ethnosocial group. In the Nogai Horde they were called “tumaks”. They had a permanent way of living, compactly settled on the banks of the Buzan River, a tributary of the Akhtuba River, not far from Astrakhan. And even nowadays there is a settlement named “Tumak” in this area, provided it is not an occasional simi­larity like in the case with the name of the Nogais.

These “tumaks” cultivated millet supplying nomadic hordes with food. In the middle of the 16^th century the “tumaks”, who had taken to flight and settled in the environs of Astrakhan, became the cause of the conflict between Tsar Ivan IV the Terrible and his betrothed «elder brother» the Nogai Biy Ismail.

In their letters the “tumaks” were called as «hereditary servants of the Biy» (PDRV 1795, 10: 155-160). Although, in fact, they were likely just to supply the whole Nogai nomadic community with foodstuff.

In the 17^th century and up to the first half of the 19^th century there was a very similar stratum called “emeki” – “the emeks” among the Astrakhan Yurtov Nogais (Nebol’sin 1852; Gmelin 1771). And such families of “murzas” as the Urusovs, the Timbaevs and some “batyrs – ahas” tried to enslave emeks and to assume posses­sion of them following the same pattern as it was with Russian serfs. But “the emeks” supplied the whole Yurtov “tabuns” (Mong. “tumen” – 10 thousand of warriors) with crops. They had a permanent way of life constantly living and growing harvests in the “auls” of the Yurtovs, who were semi-settled at that time. In 1840 after all the Yurtovs had become settled the Tsar Government granted competent status to the “emeks”.

For the lack of historically appreciable blood connections between “tu­maks” and “emeks” and for their chronological and territorial relations (they lived rather close to each other) the studies on these two groups gives the opportunity to draw up some interesting con­clusions and to understand better the status of dependent settled and ethnically mixed groups in the nomadic social environment.

Both ‘tumaks’ and ‘emeks’ lived in the territories of Nogai hordes and had rather a low and scornful status among the Nogais. They were occupied with agriculture and had to supply the Horde with food. So the word “emek” or “jemek” has the root of the Turkic word “em”, “jem” which means «food, forage and provision». It is no mere chance that the supposedly former “emeks” settlements located in the vicinity of Astrakhan are called «Djemene, Emeli – aul» i.e. «a foodstuff village», «Kulakau» i.e. «enslaved, dependent», and «Yarly – tyube» i.e. «a hill of poor men».

There is, however, every reason to consider “emeks” as half-bred Nogais or as off-springs of some subdued groups. Among them there were descen­dants of captives from peoples of the Northern Caucasus. In the 19^th cen­tury some “mountaineer Tatars” were documentally fixed in Djemeli – aul (the village of Tri Protoki).

And even nowadays remote off springs of the “Tauly” stock – “mountaineers” can be met. According to them they are Chechens by long standing birth. And their families differ from the others in outward appearance. In addition off-springs of the “Djari” stock live in the neighbouring Kulakau – aul (now the village of Kulakovka). Their ancestors are traditionally supposed to be Chircassians. The archival sources witness that there were captive Kazan and Crimean Tatars among them. Moreover, the Nogais of the western branch found their cover in this area, when they had escaped from the Crimean Power to Russia – alone or with their families.

The words “tuma”, “tumat”, “tumak” were widely known both in the Crimea and in the Northern Caucasus. They were used by the Cossacks on the Don River in the meaning of «a son of an alien or of a slave woman» or «not enjoying all civil rights».

Thus in the 17^th century, when chil­dren were born by slave women, the Crimean Nogais called them “tuman”; such children could be sold at any moment because they were not regarded as children (Askoli 1902: 114). 

The above materials witness how scornful any agricultural work was among nomadic cattle-breeders (though they needed it greatly), how closely tied their ideas of non-purity of blood and non-equality of rights were. It is obvious that “emeks” and “tumaks” demonstrated the group tribute dependence which was typical for nomads (Pershits 1973).

There was another peculiar social group in the Horde. Its members were called by the others as Nogai «Cossacks». This section of the community, like Caucasian Abrecks, consisted of men who broke social order or escaped from blood feud (“kanlyk”) or of outcasts, bandits and sometimes of those who was fond of free, independent way of life, and of folk defenders who protected the oppressed from any Power.

Sometimes Nogai «Cossacks» set up entire practically inaccessible settlements (Stal’ 1900: 21, 78-79). Sometimes they joined the dependent people who were not enjoying all civil rights or lost their tribal and blood ties, who were impoverished and devoid of cattle – like “tumaks” and “emeks”.

The late Golden Horde town named Saraichik («a small palace») was the capital of the Nogai Horde not so long. It was situated on the Lower Ural River (the Yaik), in the area of settling of one of the “tumak” groups. There is no information on the ways it was used for or if the Biy lived there and how long he did it, who inhabited the town along with him. By the beginning of the 17^th century the town had been left for Kalmyks were invading the territory.

There are no precise data on the number of the Nogai Horde population even in its golden age which was in the early 16^th century when it spread its influence over vast territories. The lawyer E.A. Ponozhenko, the author of the only and very substantial dissertation researching on the political and legal structure of the Nogai Horde, estimates their number at 450,000 people (Ponozhenko 1977).

However, the annexation of the Middle and Lower Volga River territories by the Russian State in 1552-1558, simultaneous famine and plague epidemic in the Nogai Horde in 1557-58, the split of the Horde into two territorially and politically hostile groups of the Crimean and Russian orientation, permanent and endless wars, and later on, aggressive campaigns of neighbouring peoples and countries against the Nogais led to death of the masses of its population and, as a result, to the downfall of the Nogai Horde. Though the traditions of its structure and organization were still kept by the Nogais for a long time. And judging by the above facts remembrance of them is still alive.

After the supporter and ally of the Russian State Biy Ismail had come to the throne of the Nogai Horde his enemies – the “murzas” that were expatriated by him and other children of the Biy Mursa found shelter in Astrakhan (Novoselsky 1948). In 1556 this group was head­ed by the Khan Yamgurchei (Yangburshy) who became the last independent ruler of the Astrakhan Khanate. In 1552 a large troop of Nogais took part in defending Kazan against the Russian troops and their allies.

In 1556 the Nogai Horde was divided into the Bolshaya (Big) Nogai Horde, headed by the Biy Ismail, with its centre in the territories around the Volga River and the Ural River; and the Malaya (Small) Nogai Horde, headed by Kazy – Mirza, that had roamed to the West, to the European part of the Nogai area, to the Kuban River and the territories adjoining the Sea of Azov and the Black Sea. There the latter became dependent on the Crimean Khanate, which was Russia’s enemy, and, consequently, a vassal of the sultan Turkey. In 1558 the two Biy’s sons Tinbay and Kutbay (evidently, Din – Mohammed and Kutlu – Mohammed), who betrayed their father and led the strong tribe of “naiman” away from his Power, joined the Small Nogai Horde.

 Different political preferences of the Volga – Ural (the Big Nogai Horde) and Pre – Caucasian (the Small Nogai Horde) Nogais, as well as ethnic contacts of the latter both with the Crimean Tatars (and indirectly with the Turkish – Osmans) and with mountaineers of the Northern Caucasus living next to them at that time, resulted in the territorial isolation between the West and the East branches of the Nogais.

Epidemic diseases and first signs of splitting the Nogai Horde entailed the increase in local separatism among the smaller hordes, stocks and tribes of which it was formed.

In 1560 English traveler Anthony Jenkinson saw this phenomenon and reported «Each Nogais horde had its own ruler, called murza, who they obeyed to as to their king…» (Angliyskie puteshestvenniki 1957). In the early 17^thcentury the Biy’s Supreme Power started to be disputed: «And the prince Ishterek said that murzas and ulus people were free there and they obeyed little to him» (Akty vremyon Lzhedimitriya 1918, 1: 110).

At the same time, at tile end of the 16^th and at the beginning of the 17^th centuries, according to the report of Bukhara writer Ruzbekhan, the struggle became more intensive in the Eastern residence of the Nogais, inside the Kypchack ethnic community that had been united earlier by Nogai influence. It involved the Nogais themselves, the Kazakhs and the steppe Uzbeks – Kypchacks.

«The Khans of these three tribes (“taife”) are in constant enmity, and each of them encroaches upon another,… wins the victory,… sells (to slavery), and captures, their property and cattle as spoils. If somebody rejects such behaviour saying, «Why do you sell the people of your own?», they get surprised at that… » (Akhmedov 1965).

But history soon prepared a common military threat and a severe ordeal to those three Kypchack peoples, separated by enmity, as well as to akin to them Kirghizes. But the Nogais suffered worst of them all; they were for ever forced out almost fully from their Asian areas to the European steppes.

At the beginning of the 17^th century Mongolian speaking no­mads the Kalmyks / Oirats went fighting through the whole territory of modern Kazakhstan, after they had been forced out from the native Jungariya by the Khalkha – Mongols and the Chinese.  And in 1630-1635 they got to the Volga River, defeated and forced out the Nogais from their area. And in 1644 they forced a crossing over the Volga to its right «Crimean» bank pursuing the Nogais.

One or two groups of the Nogais found their cover with the Russian administration of Astrakhan. Their nowadays descendants are the Astrakhan “Yurtovs” of suburban settlements, they are strongly influenced by the Tatars who are urban migrants from the vicinity of Kazan.

 The majority of the Nogais who were defeated and driv­en off to the West joined the Nogais of the Small Horde territori­ally under the aegis of the Crimea. But a great number of people were taken prisoners by the Kalmyks and went on roaming within the Kalmyk uluses. They had subordinate rights and were to pay a tribute and to have a job to do.

Having nominally become citizens of Russia the Kalmyks never­theless continued fighting to possess the Nogai nomadic groups as an independent political force, side by side with the Crimean Khanate and the Russian State. More than once the Nogai groups of both the former Big and Small Hordes literally passed through many hands. In the 60s of the 17^th century a number of events were recorded when the Nogai troops were forced to fight against each other supporting their rulers – the Kalmyks and the Crimeans. That rivalry took place along the whole steppe line of the Northern Caucasus, in the Don River and the Kuban River territories.

The above mentioned Kaz – Tugan-batyr’s “tolgau” tells about these events: «Defending themselves from the Kalmyks, bewaring of misfortune and indigence thus about the world spread my Nogai kin». The Asrtakhan Kundrovs / Kundraus (the Tulga[n]s / Tulugans) – an Edisan / Jetysan Nogai group  – were captured by the Kalmyks in the course of wars in 1725 when the Khan Ayuka (men­tioned in songs of all the Nogais) took part in the Persian campaign of Peter the Great. Two decades later a larger Nogai group of the Small Horde – the Karagashes were taken as prisoners by the Khan Donduk – Dashi in 1743 (Rahimov, Umerov 2002 : 351-360) at the place of Temnoi Les (Dark Wood – “Kara – Agash”), not far from the mountains of Beshtau (the Five Hills, Pyatigor’ye). Those were the Kalmyks who brought the Kundrovs and then the Karagashes to the environs of Asrtakhan (Victorin 1983).

According to the informa­tion of the famous writer and orientalist Count Yan Pototsky who visited them in the late 18th century the Karagashes respected their noyon Tyumen’ as a descendant of Chingis – Khan, like other subordinates to the Kalmyks (Alexeev 1936: 212). The Karagashes have regarded and are still regarding the neighbouring Yurtov Nogais who are the Big Horde people by birth as their remote relatives. As for Kalmyks who married their girls in the old days they were called “nagashe”, that means «a maternal uncle» (it has quite the same pronunciation both in Turkic and in Mongolian).

Thus within the first decades of the 18^th century the Nogais con­centrated in a number of steppe areas in the South of Russia submitting to different rulers and to different state formations.

The Budjak (Akqerman or Belgorod) Horde, a direct vassal of Turkey, lived in the South of the modern Moldova area to which the Gagauzes moved after the Horde had departed in the middle of the 19^th century. The Perekop Horde and the so-called “inland” Nogais protected the Crimean Peninsula in the North. And the Kuban Nogai Horde, a subse­quent development of the Small Horde Nogais, was dependent on the Crimean Khanate. The Kuban Nogais lived in the West of the Northern Caucasus, in the inter-river area of the three rivers: the Kuban, the Laba and the Zelenchuck. They reached the Black Sea coast. Their group of “twelve villag­es” moved across the strait to the Kerch Peninsula to the steppe of the South-East Crimea.

Three hordes of the former Big Nogai Horde – the Edisan (Jetysan), the Emboyluk (Jembuluk) and the Edishkul (Jetyshkul) mainly submitted to the Kalmyks. But some of them joined the Azov – Perekop – Crimean Nogais, others longed for becoming Russian citizens, while others were able to roam along the southern edge of the Pre-Caucasus territory between the Black and the Caspian Seas independently.

Some united yurts (groups) separated from the former Big and Small Nogai Hordes (including a lot of the Naimans) reached the northern steppe of Dag­estan and entered into various alliances with the neighbouring mountain­eers. Some of them – the Kostekov and the Aksaev Nogais and others – were engaged for service by Kumyck princes. And by the end of the 19^th century they had passed to another Turkic – the Kumy­ck language as their mother tongue but they kept some ethnic peculiarity of their own language.

As it was said above, “the Yurtov” Nogais (called by the Karagashes and Kazan migrants as “the Kariyle” or “the Karayuyly”: “iy, yuy” that is equal to “yurt”) lived in the environs of Astrakhan, being naturalized by Russia and engaged for Russian service.

Sometimes the Karagashes submitted to the Kalmyks and sometimes they joined Astrakhan. The mixed group of “Utars” or “Alabuga[t] Nogais” splitted off the Edisan and Beshogul Nogais as well as the Kirghizes (the Buruts) and the Kazakhes – “Togmuts”, who were brought there by the Kalmyks, and Astrakhan urban Bukha­ra – Uzbeks (“the Sarts”) behaved in the similar way.

From the 40s to the 90s of the 18^th century the Tsar Gov­ernment made repeated attempts to move the people who escaped from Crimean Khans to Russia (the so-called “sa!tanaulskie i.e. the Sul­tan Crimean – Kuban Nogais) and the Kalmyk “tayshes” (the so-called “kundrovskie” – “the Kundrovs, Kundraus, the Tul[u]ga[n] Nogais”) «to the Kirghiz (that is Kazakh – V.V.) steppe, to their primordial, primeval native lands».

Some of those peoples, who were migrated in 1744-1745, settled in the Orenburg region southward of Bashkiriya at the Kazakh­stan frontier on the Sakmara River, joined the Russian Cossacks and merged with local Tatars of Kazan origin. Others escaped from the new places of inhabitation, as soon as it was possible, to the akin Kazakhs and founded the big kin of “Nugay – Cossacks” remaining a separate ethnic group for a long period of time. Then in 1801 they togeth­er with the Sultan Bukey Nuraliev’s Kazakhs returned to the Volga River Region to their ancient territory where the indivisible Nogai Horde once had roamed and which was vacant of Kalmyks by that time.

Only the mentioned above but not so numerous group of Astrakhan Nogais originated from the Edisan (Jetisan) – “the Kundrovs, Kundraus, Tuluga[n]s” who lived in the Pre-Caspian Sea territory in the left part of the Volga Delta and at the Akhtuba river, as well as the Nugay – Gossacks, strongly influenced by the Kazakhs living in the Upper-River zone of «salt lakes» – Baskunchak Lake and Eiton Lake, remained absolute nomads.

Not until the 17^th century the Budjack Nogais started to have a settled way of living and to take to agriculture. In the early 18^th century most of the Kuban and Crimean Nogais endured the same transition. As regarded, in the middle of the 18^th century not numerous migrants of Orenburg Nogais had already a permanent way of life. At the end of the 18^th and at the very beginning of the 19^th century the remaining of Astrakhan suburban Yurtov Hogais got settled. After they had settled, the Nogais, however, preserved their previous nomadic traditions. The former nomadic groups (“tabun”, “ulus”) founded settlements, the blocks (“makhallya”) of which were called either after their tribal names: “Kipchack” (local name – “Kymchak”), “Kereit” (“Kerit”), “Kungrat” (“Kurnat”), “Kyrghyz”, “Beshogul” (“Beshul”) or after their names which were slightly changed.  Each “makhallya” (block) within the aul had its self-government institutions and a mosque of its own.

After becoming independent on the Kalmyks the Karagashes, who live northwards of Astrakhan, and “the Utars / Alabugats”, who lived westwards of it, passed to a semi-settled way of living under the Astrakhan Depart­ment. Both of these ethnic groups preserved this way of living up to 1929. They continued roaming and had winter villages – field-camps (“kystau” – Russ. “kishlak” i.e. «a winter camp, a win­ter hut»).

The Nogais continued to have an important active role even within the states they joined as citizens. The famous Russian explorer of the Crimean Khanate V.D. Smirnov (born at the Caspian coast not far from Astrakhan) pointed out the “antagonistic bi­section” among the main components of the population – the settled Crimean Tatars and the originally nomadic Nogais – as the principle factor of the internal state development (Smirnov 1887: 715-716).

The external factor – extreme power of the Turkish Sultan – tried to oppose those two elements and to subordinate the Nogais «di­rectly». And, in modern terms, for this purpose official Istanbul tried to use the ideas of “fundamentalism” to counterbalance local “traditionalism”. They popularized the Moslem law – Shariat and made it supreme to the customary law (“töre”) of the Crimean Tatars and the Nogais. The Treaty on the Budjak Horde Citizenship to Turkey said the fol­lowing: «The Nogais must … always submit to the sacred Shariat …, must leave their foul custom called Töre» (Smirnov 1887: 683).

When the Crimean Khanate was subjugated in 1783 the power of the Russian Empire   strengthened over the whole region which included the Black Sea and Pre-Caucasus territories. The same year the Nogais, who became Russian citizens, raised a revolt and suffered a shattering defeat from the troops commanded by famous A.V. Suvorov.

In the 19^th century the Nogais roaming in the steppes of Dagestan (the Kara – Nogais, Karanogais) and in the eastern Stavropol territory (the Achikulak Nogais of “three cubes” – Edisan, Emboylyk, Edishkul) began to have a semi-settled way of living. The Zaterechnye (the Terek River) or Kumyk Nogais settled too.

In the second half of the 19^th century during and soon after the Russian – Turkish wars the Nogai population living near the Black Sea, in the Crimea and mainly in the Northern Caucasus endured the painful phenomenon of “mukhadjirs” – their departure out of Russia, their aspiration to move to the territory of any «Moslem state».

The Belgorod (Akqerman) Nogai Horde went away leaving Budjak for Romanian Dobrudzha, which was then a subordinate to Turkey. And nowadays in villages of Romania there are above 5.000 people of those Nogais who were then officially recorded as «the Turkish» and who are now recorded as «the Tatars» like the neighbouring Crimean Tatars from such towns as Konstantsa, Mamaiya and others. These Nogais have kept their native language and folklore.

While crossing the Black Sea by ships and migrating together with mukhadjirs – mountaineers the Nogais suffered very great losses of peo­ple. Many of them preferred to return back. And their descendants formed a large aul called Kangly in Mineralny Vody in the very heart of the Stavropol Territory. Those who have settled in Turkey live generally in the vilayet Konya not far from the Mediterranean Sea and next to the nomadic Turkish Yuryuks.

By founding their two principal settlements in 1788 the main group of the Karagashes, off springs of the Kuban Nogais, who had become independent on the Kalmyks and settled at Krasny (Red) Yar, one of the districts of the Astrakhan Province shifted to a semi-settled way of living. The process of their settling at the Lower Volga was so complicated that it required the interference of Empress Yekaterina the Second, which may be testified by the documents from the Astrakhan State Archives (Victorin 1985: 157-159).

 The principal settlements – Seitovka and Khozhetaevka were shortly accompanied with about 30 smaller villages. They were arranged in strict conformity with the tribal principle. The Seitovka group had 7 tribes – “ru” while the Khozhetaevka group had 8 ones (their dialects became notice­able). The difference was obvious when families of one tribe formed a block of huts around «their own» Mosque.

 Moscow explorer V.D. Pyatnitsky was the first to find and describe in detail the Karagashes and the remaining elements of their semi-nomadic way of living. Soon local lore scholar V.I. Trofimov from the city of Saratov saw the Karagashes having the last moments of being nomads. They both gave the most interest­ing descriptions of this phenomenon. (Pyatnitsky in 1929; Trofimov in 1935 – 1936). V.I. Trofimov, who was a history teacher at the Saratov Tatar Pedagogical Secondary School, also gained some remarkable collections concerning the life of  the Nogais of the Lower Volga in general and of the Karagashes in particular. A rich and beautiful dress of a young Karagash woman, which is exposed in the Astrakhan Museum, has become well-known (Tokarev 1957: 80). The fragments of the only Nogai “koyme” remained, a special wedding carriage for a bride which was found in the village of Seitovka are kept under No 5882 in the Funds of the Museum of Local Lore in Sara­tov.

In 1929 the Karagashes were compelled to have a permanent way of living. V.I. Trofimov told the author of this article that at that time all yurts in Seitovka had been burnt out within the sanitary actions. So artel fishing and vegetable – growing became their main occupations.

Then typical for semi-nomadic and nomadic economies cattle – breeding continued to be for some time the main activity of Kazakhs at the Lower Volga and  of Mongolian  speaking Kalmyks in the European part of the Pre – Caucasus territory.

Later only the Karanogais of steppe Dagestan and partly the “Achikulak” Nogais of the eastern part of the Stavropol terri­tory, who joined the Karanogais, were the only and the last Turks in the South of Eastern Europe who preserved the principles of nomadic and semi-nomadic cattle – breeding in their economy as well as proper features of their social organization, morals and. manners for some time (Kalmykov, Kereytov, Sikaliev 1988).

 This vast territory taken as a whole was called “the Nogai Steppe”. Under the Soviet power the Kizlyar National Region was formed in the area. It successfully united the main masses of the local Nogais. Another famous explorer of the early 20^th century P.O. Kapelgorodsky studied the life of Nogais. As a teacher and Head of Administration he was well aware of the subject. In 1916 he published a narrative entitled “Ash Khadu” (an Arab. – Moslem formula of oath). The book skillfully and vividly described the peculiarities of the semi-nomadic way of living and the relations within the Karanogai community before the October Revolution (Kapelgorodsky 1967).

Whereas nowadays relations among the inhabit­ants of the Karanogai (now Nogai ) Region, which still have signs of former traditions, became the subject of consideration in the narrative “A White Roebuck” by another author – the Dargin writer A. Abu-Bakar (Abakarov) who is a member of the neighbouring mountaineer ethnos (Abu-Bakar 1979).

Not long ago, namely, in the first part of the 1960s the Northern Dagestan Nogais had yurts and other peculiarities and elements of the semi-nomadic way of living. This has been noticed by such researchers as L.N. Kuzheleva from Leningrad, A.I.-M. Sikaliev and R.Kh. Kereytov from Gherkessk and by others in a great number of works.

Thus there are quite good reasons for the assertion that they are the only ethnos on the territory of Europe members of which keep in their short memory traditions and customs of the nomadic and semi-nomadic way of living.

We can easily reconstruct even more ancient stages of the Nogais’ history, the epos of folk unity and their State structure. For this purpose we need scrutinize the materials concerning ethnoses that are close typologically and akin genetically such as the Astrakhan Nogais (firstly the Karagashes), the Kuban and Stavropol Nogais as well as all their fellow tribesmen who live far abroad. This article makes one of such attempts.

Modern researchers have recently expressed an interesting assertion that at present the Nogais of Russia are at an important stage of their transition to a higher level of their ethnic, cultural and social – political organization (Kalinovskaya, Markov 1990: 15-22).

Groups of the Nogai population separated before are strength­ening the ties among themselves. The Nogai National – Cultural Move­ment “Birlik” (Engl.”Unity”) made its contribution to this process. We can literally see the whole bright Pleiad of young Nogai writers, artists, actors, as well as scien­tists, teachers and statesmen who have entered the public life recently and showed their valuable originality.

Debates on giving the national-administrative, auton­omous status to the territories with compact Nogai population (“the Nogai Steppe” and the Adyge – Khabl region in Cherkessiya) raise a lot of uneasy questions. Since 1987 the Astrakhan Nogais – the Karagashes have taken some attempts to improve their cultural environment. For the first time in their history they began teaching the literary Nogai language at schools and they also started television and radio-broadcasting in it. Though the Yurtovs at the same time, preferred to return to learning the language of their close neighbours – the Tatar language. This witnesses the importance of con­sidering the problems of the Nogais proceeding both from their ancient and rich history and from their continuation in modern prospect.

REFERENCES  CITED

Abu-Bakar A. 1976. Povesti [Narratives]. Moscow.

Akhmedov E.A. 1965. Gosudarstvo kochevykh uzbekov [The State of the Nomadic Uzbeks]. Moscow: Nauka.

Akty vremyon Lzhedmitriya I. 1918 [Acts of the Pseudo-Dimitry the First Time]. Vyp. I – Smutnoye vremya Moskovskogo gosudarstva [Issue I – Trobled Times of the Moscow State]. – In: Chteniya v Obtshestve istorii I drevnostey Rossiyskikh pri Moskovskom universitete. Kniga 264 [Reedings at the Russian History and Antiquities Society of the Moscow University. Book is 264]. Moscow: 1-10.

Alexeev V.N. 1936. Istoricheskie puteshestviya. Izvlecheniya iz memuarov i zapisok inostrannykh i russkikh puteshestvennikov po Volge v XV- XVIII vekah [The Historical Voyages. Extracts from Memoirs and Notes of the Foreign and Russian Travelers along the Volga in the 15 – 18^th Centuries]. Stalingrad: Regional Press.

Alexeeva E.P. 1957. Ocherki po ekonomike I kul’ture narodov Cherkessii v XVI – XVII vekakh (Essays on the Economy and Culture of the Cherkesia Peoples in the 16^th – 17^th Centuries). Cherkessk: Depart. of  the Stavropol Regional Press.

Angliyskie puteshestvenniki v Moscovskom gosudarstve v XVI veke. 1957[English Travelers in the  Moscow State in the 16 ^th Century]. Leningrad.

Antologiya dagestanskoy poezii. T. I – Pesni narodov Dagestava. 1980 [Anthology of the Dagestan Poetry. Vol. I – Songs of the Dagestan Peoples]. Makhachkala.

Askoli, d’Askoli. 1902. Opisanie Chornogo morya i Tatarii [Discription of the Black Sea and Tataria]. Zapiski Odesskogo obtshestva istorii i drevnostej, Vol. 24, No 2. Odessa.

Bosworth C.E. 1967. The Islamic Dynasties. A Chronological and Genealogical Handbook (Islamic Surveys. 5). Edinburgh: University Press.

Engels F. 1938. Khronologichesskie vypiski [The Chronological Notes]. Arkhiv Marxa i Engel’sa, Vol. 5. Moskow.

Ferran 1882. Puteshestvie iz Kryma v Cherkesiyu cheres zemli nogaiskikh tatar v 1709 godu [A Travel from the Crimea to Cherkessia through the lands of the Nogai Tatars in 1709]. Russkiy vestnik, Vol. V, part 4-6 (1).

Gmelin S.G. 1771. Puteshestvie po Rossii dlya issledovaniya tryokh tsarstv prirody [A Travel about Russia for exploration of Three Natural Kingdoms]. Vol. 2. St.-Petersburg

Gumilev L.N. 1959. Udel’no-lestvichnaya sistema u turok v VI – VIII vekakh (k voprosu o rannikh formakh gosudarstvennosti) [The “Domain-Family-Tree Stairs” system among the Turks in the 6^th – 8^th Centuries (in the questions about the early state forms)]. Sovetskaya etnografiya, No 5: 11-25.

Kalinovskaya K.P., Markov G.E. 1990. Nogaitsy – problemy natsional’nykh otnosheniy i kultury (The Nogais – Problems of National Relations and Culture). Sovetskaya ethnografiya, No 2: 15-22.

Kalinovskaya K.P., Markov G.E., Victorin V.M. 1995. Nogaitsy segodnya [The Nogais Today]. Moscow: Institute of ethnology and anthropology of the Russian Academy of Sciences (Researches on the Practical and Extra-Ordinary Ethnology. No 44)

Kalmykov I.Kh., Kereytov R.Kh., Sikaliev A.I.-M. 1988. Nogaitsy. Istoriko – ethnogfaficheskij ocherk [The Nogais. The Historical-Ethnographical Essay]. Cherkessk: Depart. of  the Stavropol Regional Press.

Kapel’gorodsky P.O. 1967. Povesti [Narratives]. Moscow.

Klavikho R.G. de.1582. Historia del gran Tamorlan. Levilla (reedit.: Klavikho de. 1990. Moscow).

Kochekaev B.B. 1969. Klassovaya struktura nogaiskogo obtshestva v XIX – nachale XX vekov [Class Structure of the Nogai Society in 19^th – 20^th Centuries]. Alma-Ata.

Lyuk J. de 1879. Opisanie perekopskikh i nogaiskikh tatar, cherkesov, mingrelov i gruzin [Descripion of the Perekop and Nogai Tatars, the Circassions, the Mingrels and the Georgians]. Zapiski Odesskogo obtshestva istorii i drevnostej, Vol. I. Odessa.

Nebol’sin P.I. 1852. Ocherki Volzhskogo nizovya [The Lower Volga Essays]. St.-Petersburg.

Novosel’sky A.A. 1948. Bor’ba Moscovskogo gosudarstva s tatarami v pervoy polovine XVII-go veka [Struggle of the Moscow State against the Tatars in the first part of the 17^th Century]. Moscow-Leningrad; Academy of Science Press.

Pallas P.S. 2008.Zametki o puteshestvii v yuzhnye namestnichestva Rossiyskoy imperii v 1793 i 1794 godah. T. I – izbrannoe [Comments on traveling about the Southern Domains of the Russian Empire in 1793 and 1794 years. Vol. I – selected]. Astrakhan.

Pershits A.M. 1973. Dannichestvo [The Tribute relations]. Moscow.

PDRV 1791, 1793, 1795. Prodolzhenie drevney rossiyskoy vivliofiki [Continuation of Ancient Russian Library].Vol. VII, VIII – IX, X. St.-Petersburg.

PSRL 1903. Polnoe sobranie russkih letopisey [Complete Collection of Russian Annals].Vol. XIX. St.-Petersburg.

Pyatnitsky V.(D). 1929. Karagachi (po materialam poezdki v 1927 godu) [The Karagaches (according to the materials of the travel in 1927)]. Zemlevedenie, Vol. 32, part 3-4: 137-159.

Rahimov S.T., Umerov A.I. 2002. Rahimov S.T. Gabdrahman Gөməri – Umerov: fənni – biografik jientyk (sbornik) (“Şəhslərebez” – «Nashi personalii» seriyase) [(G)abd(u)rahman Gumäri – Umerov: scientific – biographical collect. (series “Our persons”)]. Kazan: “Ruhiyat Nəşiriyate” Press.

Semyonov N. 1895. Tuzemtsy Severno-Vostochnogo Kavkaza [The Aborigines of the North-East Caucasus]. St.-Petersburg.

Smirnov V.D. 1887. Krymskoe khanstvo pod verkhovenstvom Ottomanskoy porty do nachala XVIII veka [The Crimean Khanate under the superintendence of the Ottoman Porta in the beginning of the 18^th Century]. St.-Petersburg.

Stal’ K.F. 1900. Ethnortaficheskij ocherk cherkesskogo naroda [The Essay of the Ethnography of the Circassian People]. Kavkazskij sbornik, Vol. 21. Tifliss.

Tokarev S.A. 1957. Ethnografiya narodon SSSR. Istoricheskie osnovy kultury i byta [Ethnography of the Peoples of the USSR. Historical bases of the culture and way of life]. Moskow: Mosk. State Univ. Press.

Trepavlov V.V. 2001. Istoriya Nogayskoy Ordy [History of the Nogai Horde]. Moskow:  Oriental Literature Ed. “Nauka” RAS.

Trofimov V.I. 1955. Tatary-Karagachi [The Tatars-Karagaches]. Izvestiya Saratovskogo Nizhnevolzhskogo institute kraevedeniya, Vol. 6. Saratov: 115-121.

Trofimov V.I. 1956. Materialy po zhivotnovodstvu u tatar-karagachej [Materials on cattle-breeding among the Tatars-Karagaches]. Izvestiya Saratovskogo Nizhnevolzhskogo institute kraevedeniya, Vol. 7. Saratov: 102-111.

Victorin V.M. 1985. K ethnicheskoj istorii karagashej [To the Ethnical History of the Karagashes]. Povolzhskij kraj. Vol. 8. Saratov: Sarat. State Univ. Press. – 147-162.

Victorin V.M. 1988. Potestarno-politicheskie i pravovyje otnosheniya u kochievykh narodov [Political and Legal relations in the Nomadic Societes]. Filosofskie problemy gosudarstva i prava. Vol. 5. Saratov: Sarat. State Univ. Press. – 123-135.