Biyografi

Edige oğlu Mansur oğlu Timur oğlu Hasan oğlu Baki

Annesi Kırım hanı Mengli Girayın kızıdır.

Kardeşleri: Hoca Ahmed, Diwey, Akbibi

Baki Biyden ilk olarak 1524’te Moskova ile barış antlaşması yapan diğer soylular arasında bahsedilmektedir.I. Saadet Giray,(1492-1538) Kırım Hanı. 1524 ila 1532 yılları arasında sekiz yıl hanlık yapmıştır. I. Mengli Giray’ın oğlu, I. Меhmet Giray ’ın kardeşidir. Aynı zamanda Yavuz Sultan Selim’in de kayın biraderidir. Mehmet Giray’ın öldürülüp, yerine tahta geçen yeğeni I.Mehmed Giray 1523′te Astragan’ı fethederek Nogayları itâat altına almak istedi ise de kazandığı zaferden sonra Kırıma dönerken bir gece baskını ile Nogaylar tarafından ile öldürüldü.

Yerine Cengiz yasası gereği oğlu Birinci Gâzi Giray hanlığa getirildi (1523).Ancak hanlığı, Osmanlı Devleti tarafından kabul edilmedi. Osmanlılar, Kırım beylerinin reisi Şirin Memiş Beyle anlaşarak Birinci Gâzi Giray’ın amcası Saâdet Giray’ı han seçtiler (1524).

Gazi Giray’ın hanlığının Kanuni Sultan Süleyman tarafından kabul edilmemesi üzerine, 1524 yılıda Saadet Giray12. Kırım Hanı olarak tahta geçmiştir. Tahta geçtikten üç ay sonra yeğenleri Gazi Giray’ı ve Baba Giray’ı idam ettirmiştir, Eski han Gazi Girayda Hanlıktan alınmasından üç ay sonra bir karışıklık sırasında öldürüldü.

Ağabeyi Mehmet Giray hanlığı döneminde Saadet Giray’ı İstanbul’a gönerdiği için, bir dönem İstanbul’da yaşamıştır. Bu nedenle Kırım’daki iktidar mücadelesinde Yeniçerilerden büyük destek görmüştür. Ancak, idam edilen kardeşi I. Gazi Giray’ın acısını unutamamış olan İslam Giray Kırım’da halkı ayaklandırarak, üç ay sonra iktidarı 1532 tarihinde ele geçirdi.

13. Kırım Hanı olan I. İslâm Girayın doğum tarihi belli değildir. I. Меhmet Giray ’ın oğlu, I. Gazi Giray’ın kardeşidir. 1536 yılında vefat etmiştir. 1532 yılında kardeşi I. Gazi Giray’ı idam ettiren, amcası I. Saadet Giray’ı tahtan indirerek han olmuştur. Ancak, I. Gazi Giray’ın tahta geçişinde yaşandığı üzere, Kanuni Sultan Süleyman’ın desteğini alamamıştır. Çok kısa bir süre tahtta kalabilmiştir. Kendisi de bir diğer amcası ve Yavuz Sultan Selim’in dayısı olan 1521-1524 yıllarında Kazan hanlığı da yapan I. Sahib Giray tarafından 1532 yılında tahttan indirilmiştir.

Kanunî dönemi, Osmanli Devleti’nin askerî, siyasî, kültürel ve medenî faaliyetler gibi hemen her sahada zirveye ulastigi bir devirdir. Bununla beraber bu dönemde de bazi iç karisikliklar oldugu gibi taht kavgasi için sehzâdeler arasinda da mücadeleler olmustu. Hatta yine bu dönemde baba ile ogul arasinda da böyle olaylara rastlandigi için bizzat Kanunî kendi oglu Mustafa’yi feda etmek zorunda kalmisti.

Sahib Girayın tahtta kaldığı süreyi iki devreye ayırabiliriz

Birinci devrede Mehmed Giray I.’ın oğlu Gazi Giray sonra kardeşi İslam Giray, «Cengiz Han yasasına» göre, kabilelerin seçtikleri hanlar sıfatı ile tahta çıktılar, İslam Giray padişahın gönderdiği hanlara. Saadet Giray ve sonra Sahib Giraya karşı şiddetli mücadelelere girdi,

Islâm Giray’in yerine hanliga tayin edilen Sahib Giray, Istanbul’dan Kirim’a gidince kendini ister istemez mücadelenin içinde bulmustur. Zira eski han Islâm Giray, Sahib Giray’in Osmanlilar’in destegi ile hanlik makamina oturmasini ve otoritesini kuvvetle tesise çalismasini hos karsilamamisti

Sahib Giray ise muhaliflerini yok etmek ve otoritesini saglamlastirabilmek için çalismalara baslamisti. Bu sebeple önce Nogaylar’a yaklasarak onlari kendi taraffina çekmis ve Islâm Giray’in, Mangitlar’in basi olan, Kırım asilzâdeleri arasinda sahsî cesaret ve cür’etiyle sivrilen Baki Bey tarafindan öldürülmesinden sonra da bu defa Nogaylar’a karsi cephe almistir.

Sahib Giray, siyasî bir manevra ile ayni zamanda yegeni olan ve kendisine karsi muhalefette bulunan Baki‘yi kendi saflarina çekmisti. Baki Biy Saadet Giray ile mücadelesi sırasında Han İslam Giray tarafından Mangıt beki atandı.
Bir ara kardeşlerin barışmasının ardından Saadet Giray,  İslam Giary’ın yaptığı atamayı doğrulanmıştı.
Hatta Baki Biyi yanına çekmek isteyen Saadet Giray 1529’da, Moskova’dan Baki için Altınordu’nun beklerbeklerine denk hediyeler istedi.

İslam Giray rakibine karşı tutunamadığı zaman, kabileler ile Or-Kapı (Perekop) berzahı dışında steplere çekiliyor ve taarruzlarını devam ettiriyordu. Ancak bu çarpışmalarla Kırım’da kabileler rakip hanlar etrafında Osmanlı hakimiyetine karşı bir takım iç harplere ve Kazan ile Astırhan’da moskof nüfuzunun yerleşmesine sebep oldu.

Baki Biy bir çok siyasi operasyon içerisinde de yer alıyordu.

1532’de Baki Biy, Ulu orda hanı Said-Akhmet’in Nogai elçiliğinden sonra Meschera’ya bir baskın düzenledi. 

Ruslar Büyükelçiliğin baskıncılara yardım ettiğinden şüpheleniyordu ve onları tersine ikna etmek çok çaba gerektiriyordu.

Bundan sonra Nogai Horde için Kırım’dan ayrılan Baki, Volga bölgesinde dolaştı.

Baki Kırım’dan ayrıldığında, Karaçibek’in konumu küçük kardeşi Hoca Ahmed’e geçti.

1535’te, diğer Volga Mirzes’in yanı sıra, Moskova’ya, birçok Nogay Mirzes’de olduğu gibi, onunla diplomatik ilişkileri sürdüren bir elçilik gönderdi.
Nogaylar daha sonra Kırım’ın Rusya’ya yönelik baskınlarını önleme sözü verdi.

1532’de moskof beyi. Sata Giray’ı Kazan’dan attırarak, kendi adamı Can Ali’ han yapmağa muvaffak oldu.
Bu esnada İslam Giray nihayet, bağımsız han sıfatı ile, 1532’de hanlık tahtım ele geçirmeğe muvaffak oldu. Fakat sonunda İstanbul ile uzlaşmak zorunda kaldı.

Sonra tekrar isyan edince, Sahib Giray, Kıpçak bozkırında Nogay beyi Bakî Bey vasıtası ile, İslam Girayı bertaraf etmeğe muvaffak oldu.

Ol zamana gelince kabail-i Tatardan Şirin ve Barin ve Argın ve Kıpçak ümerası Karaçu tabiri ile kabail-i saireden mümtaz iken han Meşaralı Siciut kabilesi rüesasına itibar ve hürmet kezalik İslam Giray Han Katli Baki Bek’in hizmet-i meşruu mukabelesinde Atay Hoca kabilesini tahsis ve i’tâ itmekle Mansurîlere nusret eyledi

yazıdan anlaşıldığı üzere daha önce dört kabileden oluşan karaçiler arasına Sicaut kabilesi de alındıktan başka Baki Beyin İslam Girayın katlinde gösterdiği gayretlerden dolayı Sahib Giray tarafından Tay Hoca kabilesi nezdinde nusret etmekle Mansurilerde Karaçiler arasına alınmıştır.

Baki Bey ilk olarak Kırım tahtı için Sahip Giray ile mücadele eden İslam Giray’ı 1537 yılında ortadan kaldırarak Kırım’daki iç savaşın sona ermesinde büyük rol   oynamıştır.

1537 yazında Perekop’un kuzeyindeki bozkırlarda Baki-Bey, Kırım Hanı Sahib Geray’ın muhalifi İslam Giray’ı bir baskınla öldürdü.
Aynı zamanda Litvanya’dan kaçan asil Rus prensi Semyon Fedorovich Belsky’yi de yakalar.

İslam Giray Baki Beyi Sahip Girayı ani bir baskınla öldürmesi için kendisinin Nogay Bozkırına gönderdiğini söylemiştir.
Bununla birlikte, Nogay Mirza Kel-Muhammed, Korkunç İvan’a yazdığı bir mektupta, Baki’yi bir saldırıya ikna edenin kendisi olduğunu belirtmiştir.

İslam Giray’ı Sahip Giray’ın emriy­le öldürdüğü söylenmesine rağmen Baki Bey’in Sahip Giray’a güvenmediği ve ondan uzak durduğu görülmektedir.

Islam’ın öldürülmesinden sonra Baki, küçük kardeşi Divey’in yiğitliğiyle ünlü olduğu İran’a gitti.

İki yıl süren bu mücadeleden sonra Sahib Giray Kırım tahtında mevkiini sağlamlaştırdı. (1534). Onun ile beraber Kırım hanlığı üzerinde osmanlı metbüluğu ve nüfuzu hakikî bir şekilde yerleşti.

Bu dönemde Mangıt kabilesinin beyi ola­rak Hoca Tay Bey görülmektedir. 

İkinci devre Sahib Giray Han’ın Moskova’ya karşı şiddetli taarruzları ile kendini gösterir.

Baki Bey ve Divey Mirza ilerleyen safhada Sahip Giray Han’ın karşısında yer almışlardır. 

1539-1540’ta Baki ve Divey, Nogay bozkırında tekrar göründü. 

Sahip Giray’ın oğlu Emin Giray’ın 1539-1540 yılında Moskova’ya karşı düzenlediği saldırıdan dönüş sırasında Kırım kuvvetlerine saldıran Baki Bey çok sayıda Kınm askerinin ölümüne neden olmuştur. 

Emin Giray’m atalığı bulunan ve geriden gelen İbrahim Paşa bu gelişmeyi Emin Giray’ı karşılamaya gelen beylere haber vermiş, beyler Baki Bey ve kardeşi Divey Mirza’yı yakalamak için harekete geçmişlerdir.

Baki ve Divey kardeşler saldırıda ganimetleri almayı başardılar, Ancak; Baki Bey Azak tarafına kaçmayı başarıp oradaki Azak Kazakları’nın lideri olurken Divey Mirza yakalanmıştır.

Baki Bey‟in mahiyetindeki askerler, Moskova seferinden dönen orduyu talan etmiş olması oldukça önemlidir.  Baki Bey‟in Kırım ordusunu talan etmesinin nedeni tam sarih olmasa da, bu hareketi ile Sahip Giraya açıkça isyan etmişti. Sahip Giray, Baki Bey sorununu halletmek için ihtiyatlı davranmış ve meseleyi 1541 Moskova seferi sonrasına bırakmıştı.

Sahip Giray Han, Baki ve Divey Mirza ile hareket etmediği anlaşılan diğer kardeş Ak Bibi Mirza’yı getirterek Divey Mirza ile birlikte zincire vurdurtmuştur.

Han kardeşleri hemen öldürmeyerek Baki Mirzayı Kırıma çekmek için kullanmıştır, Azaka giden Divey mirza Baki beyi ikna edemedi, Ancak Hanın kızı ile söz kestiği Akbibi Baki Biyi ikna etti.

Moskova ile ciddi bir mücadele içinde bulunan Sahip Giray, Baki Bey’in bu hareket tarzına karşın uzlaşmacı davranarak Baki Bey’in yeniden Kırım’a dönmesini sağlamış ve Mangıt beyliğini Hoca Tay Bey’den alarak Baki Bey’e vermiştir.

Sahip Girayın isteği üzerine Baki Bey Kınm’a dönmüşse de iki taraf arasındaki güvensizliğin devam ettiği görülmektedir.

Baki Bey Divey Mirza’dan sonra kendisini Kırım’a döndürmeye çalışan Ak Bibi Mirza’ya Sahip Giray’ın kendilerini öldürteceğini belirtmiştir.

Bu gü­vensizliği gösteren diğer bir sebep de Baki Bey’in Ak Bibi ile Kırım’a dön­mesine rağmen kardeşi Divey Mirza’yı güvendiği nökerler ile Nogay bozkırı’na göndermesidir42.

Baki Biy 1540’ta Hoca Ahmedden sonra Kırım’a Karaçibek konumuna geri döndü. Hanlığın sol kanadına Baki ve kardeşleri başkanlık etti.

Ancak aralarındaki güvensizlik devam ediyordu, Baki Bey ile Sahip Giray arasındaki güvensiz­lik Sahip Giray’ın 1541’deki Moskova Seferi’nin başarısızlıkla sonuçlan­masına neden olmuştur. 

Sahip Giray Han, 1541’de Osmanlı ve Astrahan birliklerinin katıldığı Rusya’ya karşı büyük bir saldırı düzenledi.
Han, Baki’nin Oka’yı geçerken ona haince saldırabileceğinden şüphelendi ve birliklerine önce geçmelerini emretti.
Baki nedense reddetti, İhtimalen O da aynı şeyi düşünüyordu.
Tartışmalarda gün kaybedildi ve ardından Rus topçu birlikleri Oka’ya geldi.
Geçiş imkansız hale geldi.
Han öfkeyle, Korkunç İvan’a sadece Baki sayesinde kurtarıldığını yazdığı bir mektup gönderdi.

Ancak Baki Biye herhangi bir şey yapamadı ve Kırıma döndü, Baki Biy perekopun güneyindeki Mangıt yurdunda kaldı.

Bu hadiseden sonra Sahip Giray Han, Baki Bey’i ortadan kaldırmak için bizzat kendisi harekete geçmiş ve Özi Nehri’nin kıyısında ele geçirdiği Baki Bey ve kardeşi Ak Bibi Mirza’yı 1541’de ortadan kaldırmıştır. Divey bu karmaşadan kurtuldu ve 1543 te Mangıt karaçi beyi olacaktı.

Baki Beyin isyankâr tavrı şüphesiz Sahip Girayı kızdırmış olup, Han, Baki Beyi Bahçesaraya getirtmiş ve onu ayaza koyup “Soğukta Müslümanlar ne çekmiş ise sen de çek” diyerek işkencelerle ölüm cezasını nihayetlendirmiş ve Baki Beyin kardeşini ise boğdurtmak suretiyle öldürtmüştü. Suda başlayan tartışma suda bitti, Kış mevsiminde yakalanan Baki Bey donana kadar su içerisinde tutularak idam edildi.

MANSURLU MİRZALARI
Mansur’un ordası mirzaları Edigenin oğlu Mansur soyundan gelirler
* Din Sufi Biy, Mansur’un oğlu, Biy
* Timur Biy, Mansur’un oğlu, Biy 1440-1486
* Can Kubad Biy, Din Sufi’nin oğlu, Biy 1486-1490
* Hacı Ahmed Biy, Din Sufi’nin oğlu, Biy 1490-
* Baki Biy, Hasan Mirza’nın oğlu, Biy 1532-1535

* Hoca Ahmed Biy, Hasan Mirza’nın oğlu, Biy 1535-1540
* Baki Biy, Hasan Mirza’nın oğlu, Biy 1540-1542
* Divey Biy, Hasan Mirza’nın oğlu, Biy 1542-1573
* İsanay Biy, Divey’ın oğlu, Biy 1573-1588
* Arclanay Biy, Divey’in oğlu, Biy 1588-1595
* Muhammed Biy, Arslanay’ın oğlu, Biy 1595-