MANAS DESTANINA GÖRE MANAS KIRGIZ MI? NOGAY MI?
ilginç bir yazı
1920’lerde ve 1930’larda Manas’ın sunumunda ve metinsel temsilinde Kırgız milliyetinin yaratılmasını [3] temsil etmek için değişiklikler yapıldı, özellikle Manas’ın kabile geçmişinin değiştirilmesi. 19. yüzyıl versiyonlarında Manas Nogay halkının lideri iken 1920 sonrası versiyonlarda Manas bir Kırgız ve Kırgızların lideridir. [4] Manas’ın ulus inşası amacıyla kullanılması ve basılı tarihsel varyantların mevcudiyeti, destanın performansı, içeriği ve takdiri üzerinde benzer şekilde bir etkiye sahipti. [5]
1920 öncesi versiyonlarda ne yazıyordu?
Önce eklemeler ve değiştirmeler yapılıp yapılmadığına dair bir bilgilendirme
Manas Destanı’na hâlâ eklemeler yapılmaktadır ve destanın 130’dan fazla değişik biçimi vardır.
Manas destanının oluşturduğu gelenek içerisinde, destanı aktarma biçimine göre kavramlar da gelişmiştir. Halk arasında ve sözlü halk edebiyatında Manas destanı söyleyen ozanlara ırçı veya comokçu denmiştir. Kırgız edebiyatında Manas destanı söyleyen ozanlar ikiye ayrılmıştır. Bunlar comokçu ve camakçı’lardır. Comokçular, Manas destanını kendi devirlerinde yaşamış olan ozanlardan duyup kendilerine göre yorumladıktan sonra okuyan kişilerdir. Manas destanının bazı bölümlerini büyük comokçulardan dinledikten ve belleklerine yerleştirdikten sonra ona eklemeler yaparak veya kısaltarak okuyan ozanlar ise camakçılardır.
Destanın bütün varyantlarıyla planlı bir şekilde yazıya aktarılması 20. asırda mümkün olabilmiştir. Destanın birinci bölümü meşhur Manasçı Sagımbay Orazbakoğlu’nun ağzından 1922-26 yıllarında kaleme alınmıştır. Bu manasçının ölümünden sonra Sayakbay Karalayaev’in ağzından destanın 3. kısmı eksiksiz bir şekilde yazıya aktarılmıştır.
tarih sırasıyla 1920 öncesi kaynaklara bakalım
16. yy MECMAU EL TEVARİH
araştırdığımızda Manas destanının yazılı olarak ilkin tacikçe bir eser olan içerisinde dede korkut destanını da barındıran kitab-ı mecmu el-tevarih isimli bir kitapta kısa bir ek şeklinde geçtiği anlaşılıyor.
metni bulamadım ama aşağıdaki kitapta hakkında ilginç bir bilgi var
SINGING THE KYRGYZ MANAS
SAPARBEK KASMAMBETOV’S RECITATIONS OF EPIC POETRY
By Keith Howard and Saparbek Kasmambetov
Little additional documentation exists prior to the nineteenth century, although two Tajik manuscripts of the Majmū’ al-Tavarikh of Saif ad-Dīn, supposedly in part dating to the sixteenth century, introduce Manas and his father Jakıp (as Yakub). Jakıp, though, is identified as a Qipčak, which takes us to the eighteenth century and to the politics of Kokand at that time, rather than before.30
Seyfeddin’in Mecmû’t-Tavarih’inin, kısmen on altıncı yüzyıla ait olduğu varsayılan iki Tacik el yazması, Manas’ı ve babası Jakıp’ı (Yakub olarak) tanıtmasına rağmen, on dokuzuncu yüzyıldan önce çok az ek belge mevcuttur. Jakıp ise bizi daha önce değil, 18. yüzyıla ve o dönemdeki Kokand siyasetine götüren bir Kıpçak olarak tanımlanıyor.
ve yine aynı kitabın 85. sayfasında şu ifadeler geçmektedir.
It is only in the twentieth century that singers have replaced ‘Nogay’ with ‘Kyrgyz’.
Ancak, yirminci yüzyılda şarkıcılar “Nogay” kelimesini “Kırgız” ile değiştirmiştir.
kitabın 97. sayfasında şunlar yazıyor
and Sagımbay seems to have obliged his interests, referring to the ‘Kyrgyz’ rather than the ‘Nogay’ for the first time in a recording, and to the ‘Türk’ as an umbrella ethnonym for all Turkic people.
Ve Sağımbay, ilk kez bir kayıtta Nogay yerine Kırgızlara atıfta bulunarak ve tüm Türkler için bir şemsiye etnonim olarak Türk’e atıfta bulunarak çıkarlarını zorunlu kılmış görünüyor.
Yani, ilk kaynakta Manasın babası Jakıp Kırgız değil Kıpçaktır.
Kokand siyasetine götürdüğü yazıyor ikinci olarak yukarıdaki satırlarda, Kokand ise bizi Mangıtlara yani Nogaylara götürmektedir.
Hokand hanlığı hakkında vikipedi bu hanlığın bir Mangıt yani Nogay hanlığı olduğunu yazmaktadır.
Hokand Hanlığı (Özbekçe:Qo’qon Xonligi), bugünkü Özbekistan, Kırgızistan,Kazakistan, Tacikistan ve Doğu Türkistan sınırları içinde kalan bir alanda, 1709 – 1876 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan Mangıt-Ming Hanedanlığı.
Nogay halkı ile ilişkilerin kuvvetli olduğu devirler, Manas Destanı’nın meydana gelmesinde çok etkili olmuştur. Manas’ın Nogay boyundan olmasıyla ilgili motife destanın bütün nüshalarıyla birlikte Seyfeddin’in eseri olan Mecmatü’t- Tevarih’te de rastlanır. Manas adı, 16. yüzyılda Tacikçe yazılan bu eserde Toktamış Han’ın arkadaşı olarak geçmektedir. Mecmatü’t-Tevarih adlı eserde Manas, Kalmuk Colay’a karşı Müslümanlar safında savaşmış ve ele geçen Kalmukların müslüman olmalarına vesile olmuştur.
1. Kaynağımız Mecmatü’t-Tevarih Manasın Nogay olduğunu söyledi
1849 FRANEL
Kazak-Kırgız‟ların Uluyüz bölümünde idare amiri olan Franel adlı bir Rus memuru,1849 yılında Sovyet hükümetine bir rapor sunmuş ve burada Manas Destanı‟ndan söz etmiştir. Bu rapora göre, anlatılar, çok eski Nogaylı denilen halk zamanında yaşayan Manas ve oğlu Semetey adlı kahraman savaşçılar hakkındadır (İnan, 1972: v-vi; Altun, 1995: 4))
2. Kaynağımız da Manasın Nogay olduğunu söyledi.
1856(1861) ŞOKAN VELİKANULU
yukarıdaki linkte Cengiz Hanın torunu ve Orta cüz kazaklarının son hanı Veli Hanın oğlu olan Çokan Valihanov tarafından kaydedilen rusça versiyona göre Alikey Margulan’ın çevirisi vardır. metinde kırgız kelimesi hiç geçmemektedir.
Manas Destanı’nı ilk defa yazıya geçirerek onu edebiyat dünyasının değerli bir hazinesi yapan değerli şahsiyet Kazak Türklerinden alim Türkolog Çokan Velihanoğlu’dur. Destanı ilim dünyasına tanıtmış ve hakkında malumat vermiştir. O, 1856’daki Isık- Köl civarına yapmış olduğu seyahat esnasında Karkara Yaylasın’da destanın bir bölümünü tespit etmiştir. Çokan’ın tespit ettiği “Köketay Han’ın Ası” diye adlandırılan bu bölüm ilim çevrelerinde; büyük değişikliklere uğramayan, tarihi devirlerine ait özelliklerini muhafaza eden ve ilmi açıdan büyük değere sahip olan nüshalardan biri olarak kabul edilmektedir. Çokan’ın Manas’la ilgili olarak en çok üzerinde durduğu konu Manas Destanı’nın muhteva planı onun hangi devirleri aydınlattığıdır. Çokan’ın Manas’tan bahseden ilk yazısı 1861’de “Rus Coğrafya Cemiyeti Yazıları” mecmuasının l. ve 2. kitaplarında çıkmıştır. Çokan Velihanoğlu bu çalışmasında Manas Destanı’nı şu şekilde tarif ediyor: “Sarp kayalarda yaşayan Kırgızlarda tek bir destan vardır. Bu destan Nogay devrine ait olan Manas Destanı’dır. Bu destan Kırgızların mitolojisini, masallarını her türlü geleneklerini bir kahraman çevresinde toplamış Kırgız ansiklopedisidir. Kırgız İlyadası gibi bir şeydir. Kırgızların hayat tarzları, gelenekleri, görenekleri, ahlak ve dini telakkileri, coğrafyası tıp bilgileri, başka uluslarla olan ilişkileri bu destanda ifadesini bulmuştur”.(Çokan Velihanoğlu Eserleri sah. 71-72)
3. sıradaki kaynağımızda da Manasın Kırgız olduğuna dair hiç bir bilgi yok, hatta Kırgız kelimesi yok,
Olaylar tamamen Nogaylar içinde geçiyor, Köketay Nogay hanıdır, Aydar Sarı Nogaydır vs vs
1869 WİLHELM RADLOFF
Türkoloji çalışmalarının öncülerinden ve temel taşlarından Wilhelm Radloff (1837-1918), Türk boylarının sözlü edebiyat örneklerini Proben adıyla anılan dev boyutlu bir derlemede toplayarak bilim dünyasına armağan etmiştir. Bu derlemelerdeki metinlerin çevirileri ve ayrıca bir de sozlüğü vardır. Kırgızca derlemeler Proben’in 5. cildinde yer alır.
Ünlü Türkolog Wilhelm Radloff (1837-1918), Manas Destanı’yla ilgili ilk derlemeyi, Kırgızistan’ın Tokmok kenti güneyindeki Sarı Bağış boyuna mensup bir Manasçıdan (destanı günümüze kadar nesilden nesile aktaragelen sözlü anlatıcılar) 1869’da yapmıştır.
Alıntıların ve taramanın yapıldığı Radlof varyantı ilk manas derlemesidir, en eskisidir, çevirisi Prof. Dr. Emine Gürsoy – Naskali tarafından hazırlanmış Türksoy yayınlarından basılmıştır.
Metin içinde Kırgız (Kırgıs) kelimesi üç yerde geçmektedir.
ilk kelime 17. sayfada geçiyor
Cakıp han tanrıdan bir oğul istiyor ve diyor ki
Sugalagın koybogon, Surap içip toybogon Kırgıstı buzup cegendey
Hep açgözlü, Yiyecek isteyip doymayan Kırgızı yercesine yok etse!
Cakıp Hanın oğlu Kırgız olabilir mi yukarıdaki satırlara göre?
Kırk yiğidini sayıyor yukarıdaki ve alıntılamadığım satırlarda
Kazaktan gelen kolmonbet ve Kırgızdan gelen Calbanbet sayılıyor aralarında
Calmanbet Kırgızdan geldiğine göre Manas Kırgız olabilir mi?
Eğer Manas Kırgız ise neden Kırgızdan gelen desin?
at yarışı yapılıyor bu alıntının üstünde ve yarışan atlar tanıtılıyor
3. ve son kez Kırgız kelimesi geçiyor ve yine bizim elimizde değil Kırgızların elinde deniyor
Kırgızlar yukarıdaki satırlara göre Manasın kendi halkı olabilir mi?
yukarıdaki satırlardan anlıyoruz ki Manas Kırgız değil
O halde Manas hangi halktan?
Nogay kelimesini aratalım metinde
6 kez Nogay (Nogoy) kelimesi geçiyor
Cakıp Han oğlu doğduktan sonra şölen düzenliyor elçiler geliyor kutlamaya Çinden elçiler geliyor, Nogaydan Elçiler geliyor,
Buna göre Manas Nogay olamaz denilebilir ancak alttaki satırlardan bu gelen elçilerin Kara Nogay oldukları anlaşılıyor.
Kara Nogay Camgırçının on elçisi olduğu bu satırlardan anlaşılıyor
Er Manasın halkı, kavmi, boyu açıkça belirtiliyor SARI NOGAY
bundan sonra iki yerde daha Kara Nogaylar kelimesi geçiyor, ki bu yazının konusu dışında çünkü Manas Sarı Nogay.
Manasın övülerek anlatıldığı satırlarda Manasın Nogay olduğu iyice ortaya çıkıyor,
Nogoydun oşunday uul tuarb’eken çeviri biraz farklı yapılmış, kelime kelime çevirirsek
Nogaydan şunun gibi oğul doğmuşmuymuş?
Manasın Nogaydan doğduğunu, Nogaydan doğanlar içinde Manastan daha yiğidi olmadığını anlatan satırlarda Destan bize Manas Nogaydır diyor
yukarıdaki satırlarda ise Cakıp han atını isteyen Alooke isimli Kalmuk hanına boyun eğer ve atını verir,
Manas buna kızar ve der ki:
Askına Nogoy kalkıma kantıp coop beremin?
– Nogay halkıma nasıl cevap veririm? diye soruyor
ve Manas bu satırlarda halkının, Milletinin ismini açıklıyor HALKIM NOGAY, BEN NOGAY HALKINDANIM diyor.
Not:
Alooke ? Kalmuk hanı Ayuke Han (1646-1724)
Camgurçı? Yağmurçi Biy, Vakkas’ın oğlu, Biy 1502-1504
4. Kaynakta Manas Nogay halkıma nasıl cevap veririm diyor,
Nogaydan bunun (Manasın) gibi bir oğul doğmuş mu diyerek, Manasın Nogay olduğunu açıkça ortaya koyuyor.
hatta beklenin tam tersine babası Manasın Kırgızları yiyip bitirecek bir yiğit olması için dua etmektedir.
1899 MALDIBAY BORZU UULU
manzum nüsha ise arap harfleri ile 1839 ya da 15 Mart 1889 tarihinde yazılmış, 1911 tarihinde istinsah edilmiştir3 . Eserin yazarı bugünkü Kırgızistan’ın Talas eyaleti Ken Aral bölgesinde yaşayan Maldıbay Borzu Uulu’dur. Yazarın adı metinde Maldıbay Bursı balası olarak geçmektedir. 1839 tarihi metnimizi Semetey destanının en eski nüshası yapmaktadır.
tarihlemenin yukarıdaki sayfada ebced hesabı ile nasıl yapıldığı anlatılıyor
Müşterek Doğu Türkçesi Kırgızcası ile Okunmuş Hali
Kıssa-i Semetey bu turur Семетей жөнүндө баян1
İlgerki éldin comaġı Илгерки элдин жомогу,
Aytsa kélet oraluw Айтса келет оролу
Munı aytup bergendin Муну айтып бергендин
Adamdın nesi koradı Адамдан неси короду.
5Comak kılıp aytsun dép Жомок кылып айтсын деп,
Adamzatka corudı Адамзатка жоруду.
Batırdın oġlı Kök Caldı Баатырдын уулу көк жалды
Aytsa(m) cöni bolamu Айтса жөнү болобу.
İlgerki éldin Manazı Илгерки элдин Манасы
10Yaw kaçurġan sahawası Жоо качырган сахааваси
Comaq bolġan awası Жомокко болгон авасы
Ceri Kéngkol Talası Жери Кең-Кол, Таласы.
Cerdep kalġan Nogayġa Жердеп келген ногойго
Cetmeyt adam çaması Жетпейт адам чамасы15
Günām bolup kalġanı Кунам болуп калганы
Ders okuġan mollanıng Дарс окуган молдону
Şerîāt bilgen òwācening Шариат билген кожонун
Kolunda yoktur kāġaõı Колунда жоктур кагазы
Bu sebepten bendenin Бу себептен пенденин
20Nurġu Noġaykan corġı Нургу ногай кана-хорго
Cetmey kalġan çaması Жетпей калган чамасы
Òudāy bilet çın bolsa Кудай билет чын болсо
Köbi tökün köbi çın Көбү төгүн, көбү чын
Körüp kélgen bende yok Көрүп келген пенде жок
25Köy kaşkanın köni üçün Көй кашканын көөнү үчүн
Carmı tökün carmu çın Жармы төгүн, жармы чын
Canına turġan kişi yok Жанында турган киши жок
Yārānlardın köni üçün Эрендердин көөнү үчүн
Aba can kara tasdan kep uktum Аба жан, кара таздан кеп уктум
30Halkım Noġay dep uktum Калкым ногой деп уктум
Sarı tastan kep uktum Сары таздан кеп уктум,
Şaltım Noġay dep uktum Салтым ногой деп уктум…
5. Kaynakta yine Nogaylardan söz edilmekte
aşağıdaki linkte de benzer sözler geçiyor ve Nogayın sadece Manasın dedesinin adı mı? yoksa Manasın uruğumu olduğu tartışılıyor, sonuç yok, ancak bu bilmece çözülmeye çalışılıyor.
Оштук манасчылардын эмгегинде да Манастын ногой уруусу айтылат:
Оştuk mаnаsçılаrdın emgеgindе dа Mаnаstın nоgоy uruusu аytılаt:
Эки таздан кеп уктум, Eki tаzdаn kеp uktum,
Элим Ногой деп уктум. Elim Nоgоy dеp uktum.
Желки Таздан кеп уктум, Cеlki Tаzdаn kеp uktum,
Жерим Талас деп уктум. Cеrim Tаlаs dеp uktum.
Кара таздан кеп уктум, Kаrа tаzdаn kеp uktum,
Калкым Ногой деп уктум. Kаlkım Nоgоy dеp uktum.
buradaki iki satır, aşağıdaki satırlarda sözü edilen Moldo Musanın Nogay imiş Manasın, Kırgız yeri Talasın deyişiyle benzeşiyor.
1903 KENCE KARA (Semetey bölümü)
youtube da orjinal söylenişi var, ve 0,13 saniyede
….
Kalın Nogay Elinen, Astındagı Tayburul
ve devam ediyor
üstteki linkte kısıtlıda olsa kitabın 17. sayfasından itibaren metin var.
6. Kaynakta yine Kalın Nogay elinden deniliyor
özetliyecek olursak
16 veya 18 yy Mecmaut tevarih te Manasın babası Kıpçak, yaşadığı yer bir Mangıt hanedanın yönettiği Hokand hanlığıdır.
1849 Franel isimli rus memuru manasın Nogaylı devrine ait olduğuna dair rapor veriyor
1861 Cengiz hanın torunlarından Kazak prensi Çokan Velikovun rusça olarak yayınladığı manas parçasında hiç kırgız kelimesi geçmemektedir. Olaylar Nogaylar arasındadır.
1869 İlk tam Manas derlemesi olan Radlof varyantında Manas Nogaydır ve babası Manasın Kırgızları yiyip bitirecek bir yiğit olması için dua etmektedir.
1839 veya 1889 tarihli arap harfli kaynakta halk olarak yine Nogaylardan söz edilmekte
1910 MOLDO MUSA
Ve Kırgız Milliyetçisi Moldo Musa isimli cıravdan ilginç bir tepki, Moldo Musa; Manas Nogay diyenlere değil, Manas Kırgız diyenlere kızıyor ve gerçek kırkız yiğitlerinin Manastan daha iyi olduklarını söylüyor
aşağıdaki The sabdan Baatır Codex isimli kitapta
The Sˇabdan Baatır Codex isimli kitaptan.
Your Manas was a Nog˙ay, they say, but your Talas is the land of the Kirghiz! [If you are] unable to speak about your own heroes, you will stop singing their songs too!
Sabdan is no less than Manas,
Manas was no greater man than Sˇabdan;
and Almambet, it is perfectly plain, was no match for Bayake!
Moldo Musanın cırının ingilizcesini kitapta yukarıdaki şekilde çevirmişler, ancak bu mealden çok bir tefsire benziyor, kelimesi kelimesine değilde moldo musanın ne demek istediği baz alınmış çeviride şöyle diyor.
Senin Manasın Nogay değilmiş, fakat Talasın Kırgızların yeriymiş!
Eğer sen kendi kahramanların hakkında söylemek istiyorsan, onların (yani Nogayların) destanlarını söylemeyi bırakmalısın (Yani Manas söylemeyi bırak)
Şabdanın Manastan küçük/az değil, Manas Şabdan dan daha büyük değildi, ve Almambet onunda yeri Bayekeden üstün değil.
orjinal mısralar Aynı kitabın 146. sahifesinden alıntılandı. MOLDO MUSA (KIRGIZ JIRAV) diyorki
Nog˙oy eken Manasıŋ; MANASIN NOGAY İMİŞ
Qırg˙ızdın jeri Talasıŋ! TALASIN KIRGIZ YERİ
Öz baatırıŋ aytalbay ÖZ BATIRIN/YİĞİDİN SÖYLEYEMEYİP
munu da ırdap qalasıŋ! ONUDA (Nogay yiğidi olan Manası) SÖYLEYİP Duruyorsun/kalıyorsun
Manastan Sˇabdan kem emes; ŞABDAN(Kırgız yiğidi) MANASTAN KÖTÜ DEĞİL
Sˇabdandan Manas er emes; MANAS ŞABDANDAN ER DEĞİL
Bayakege Almambet BAYAKEYE ALMAMBET
anıq jeri teŋ emes! ONUN YERİ DENK DEĞİL
Kenensarı Qazag˙ıŋ KENENSARI (ise) KAZAKIN
baarın tegiz yazamın; VARININ/tamamının DOĞRUsunu YAZIYORUM
Moldo Musa diyor ki Manas Nogaydır, Ancak Talas kırgızın yeridir.
ve diyor ki niye kendi/öz yiğitlerini/batırlarının destanlarını çalıp söylemeyip, Manas (yani Nogayların yiğidinin/batırının) destanını çalıp söylersiniz?
ve devam ediyor diyor ki, Şabdan (kırgız yiğidi) Manastan kötü değil, hatta Manas Şabdan kadar er değil diyor
yani bırakın Nogayların destanı olan Manası söylemeyi kendi yiğidimiz olan Şabdanın destanını söyleyin diyor.
öz batırın bolgan son baska batır ne kerek diyerek
Açık bir şekilde Kırgız Milliyetçisi olan ve Molla olduğuna göre tahsili, okuması, yazması olan, yukarıdaki dizelerden görüldüğü üzere şiir yazabilen/söyleyebilen Moldo Musa herhalde Manası okumuştur, duymuştur, dinlemiştir.
Peki onu bu derece kızdıran şey nedir?
Sagınbay Orozbakov’un kendi ağzınan 1920’li yıllarda araştırmacılar tarafından kaydedilen Manas Destanı varyantı yukarıdaki sözleri doğrular niteliktedir, destanın her tarafında kırgızlardan bahsedilmekte, Manas açık açık kırgız olduğunu belirtmekte, Destanın her yerinde önceki varyantların tersine bol bol Kırgız kelimesi geçmekte ve Nogoy ise bir halk olmaktan çıkmış sadece Cakıp babası yeni Manasın dedesi olarak gösterilmekte, İlk varyantlardaki Nogay halkı, Nogay hanı, Nogay yurdu tamamen yok oluyor.
http://www.tdbb.org.tr/tdbb/wp-content/uploads/2017/09/ManasDestani1.pdf
http://www.tdbb.org.tr/tdbb/wp-content/uploads/2017/09/ManasDestani2.pdf
Ancak bunun tam anlamıyla bir tasarım, bir icraat, bir sipariş olduğu yazılıyor kaynaklarda
Te result was Orozbakov’s 183,378 line variant of Manas’s full life.
Sonuç, Orozbakov’un Manas’ın tüm yaşamının 183.378 satırlık varyantıydı.
Orozbakov began with the birth of Manas and continued in a linear biographical fashion.
Orozbakov, Manas’ın doğumuyla başladı ve çizgisel bir biyografik tarzda devam etti.
As with the ordering, Orozbakov’s use of Kyrgyz in place of Noġay may be the design of the performer, or the influence of Mitakov.
Düzenlemede olduğu gibi Orozbakov’un Noġay yerine Kırgızca kullanması, icracının tasarımı veya Mitakov’un etkisi olabilir.
wikipedi manas için bu konuda ne diyor?
Changes were made in the delivery and textual representation[3] particularly the replacement of the tribal background of Manas. In the 19th century versions, Manas is the leader of the Nogay people, while in versions dating after 1920, Manas is a Kyrgyz and a leader of the Kyrgyz.
Manas’ın özellikle ırki geçmişinin değiştirilmesiyle, yazım ve metinsel tasarımda/sunumda değişiklikler yapıldı. 19. yüzyıl versiyonlarında Manas Nogay halkının lideri iken 1920 sonrası versiyonlarda Manas bir Kırgız ve Kırgızların lideridir.
bu konuda bir çok kaynak benzer şeyler söylüyor. hatta bunun sovyet rejimi tarafından türki halkları bölmek ve farklı ırki bilinçler oluşturmak için özellikle yapılmış olabileceği dile getiriliyor aşağıda linkte
linkteki yazınının google çevirisi
Manas Destanı nasıl Kırgız halkının milli destanı haline geldi?
Manas Destanı ” 18. yüzyıla tarihlenen ancak Kırgız geleneğinin çok daha eski olduğu iddia edilen geleneksel bir epik şiirdir”. Destanla ilgili Wikipedia makalesinin altbilgisi, onu ulusal epik şiirlerin bir örneği olarak ele alır ve makaleyi Kırgızistan’ın ulusal sembolleri kategorisine ekler .
Destan birkaç yüzyıl boyunca sözlü olarak aktarıldı. Wikipedia makalesi ayrıca destan ve Kırgız kimliği arasındaki bağlantı hakkında ilginç bir paragraf içeriyor (vurgu eklendi; kaynaklara bağlantılar kaldırıldı):
1920’lerde ve 1930’larda Manas’ın sunumunda ve metinsel temsilinde Kırgız milliyetinin oluşumunu temsil etmek için değişiklikler yapıldı, özellikle Manas’ın aşiret geçmişinin değiştirilmesi. 19. yüzyıl versiyonlarında Manas Nogay halkının lideridir[1], 1920’den sonraki versiyonlarda ise Manas bir Kırgız ve Kırgızların lideridir.
“Değişiklikler yapıldı” bir çakal kelime grubudur; bu değişiklikleri kimin yaptığı belli değil. Karşılaştırma için, Estonya’da Öğrenilmiş Estonya Topluluğu, hedeflerinden biri olarak ulusal bir destan yaratmaya sahipti . Finlandiya’da Kalevala’yı derleyen Elias Lönnrot , Fin Edebiyat Derneği üyesiydi ve Kalevala ilk yayınlarından biriydi. Bu da bizi Manas Destanı’nda bu değişiklikleri kimin yaptığı sorusuna getiriyor . Bu, Finlandiya ve Estonya’dakilere benzer bir toplum muydu? Stalinizmin birçok etnik azınlığa karşı çok şüpheci olduğu ve etnik sürgünleri organize ettiği bir dönemde Kırgız kimliğinin yaratılmasının arkasında kim vardı?büyük ölçekte? (Yirminci yüzyılın ilk otuz yılında Orta Asya’nın Müslüman halkları en az iki kez ayaklandı; 1916’daki Orta Asya isyanına ve Basmachi hareketine bakın , bu yüzden Sovyet yetkililerinin milliyetçi eğilimlere göz kulak olmak için iyi nedenleri olduğunu düşünüyorum.)
[1] Hem Nogailer hem de Kırgız halkı Türk etnik gruplarıdır; hem Nogay dili hem de Kırgız dili , Türk dil ailesinin Kıpçak alt koluna aittir . (Tatar dili de aynı alt dala aittir.)
Not/hatırlatma: Sovyet dönemi (1917-1991)
SANIRIM MOLDO MUSA (Musa cagatayev?) in kızgınlığının nedeni anlaşılmıştır.
Tınıbekulu nun arabacıyev tarafından kayda alınan semetey ve Macar Georg Albasy nin 72 satırlık metinlerine ulaşamadım ama sonucun farklı olacağını sanmıyorum, ihtimalen bu konuda araştırmaya yönlendiren ilginç ilk yazının sahibi bu kaynaklara ulaşmış veya bu konuda bilgilidir diye tahmin ediyorum.
alttaki linkte iki cümle yanılgı diye yazılmış diğerini yazmaya elim varmıyor.
Кээ бир маалымат булактарда Ногой өзүнчө уруу, ал тургай кыргыз элинен башка эл сыяктуу да
берилип калган*. Бул кытай кыргыздарынын сайттарында да жүрөт**
Кээ бир маалымат булактарда Ногой өзүнчө уруу, ал тургай кыргыз элинен башка эл сыяктуу да берилип калган*. / Bazı bilgi kaynaklarında Nogay kendisi bir boy, kırgız elinden başka el gibi bilgi) verilmiş * diyor ve sanki Nogay ordadan haberi yokmuş gibi, yada kendisine Nogay diyen halk yokmuş gibi, hiç mi kazaklardan duymadın Nogayın kırk batırını? gerçekten duymamış olabilirmi bu yazının sahibi Nogaylı zamanı diye bir zaman dilimini? akıl var mantık var.
Бул кытай кыргыздарынын сайттарында да жүрөт** / bu (yani Nogayların bir halk olarak var olması) kıtay/çin kırgızlarının internet sitelerinde de yürürlükte** diyor, buradan şu sonuç çıkmıyor mu? demekki sovyetlerin gücü/siyaseti çin kırgızlarına yetmemiş, onlar manas destanını olduğu gibi korumuşlar.
(*Алиби N36, Кыргыз Туусу, 13.02.2009)
(**С.Закиров, Долон бийге чейинки санжырадан)
Aslında Kırgızdan ayrı Nogay diye bir halk yokmuş muş ve Çinde yaşayan kırgızlarda bu yanlışı sürdürüyorlarmış mış, işte zorlama insanı buralara kadar getiriyor. Minareye kılıf uymuyor.
Sonuç:
1920 yılından önceki kayıtlara göre Manas Nogaydır
1920 yılından sonraki kayıtlara göre Manas Kırgızdır.
ekleme:denk geldi
Bazı şeyler istesenizde kaybolmuyor, bir kırgız evine konuk giden Nogayca bilmeyen Nogay kızı kendisinin Nogay olduğunu söyleyince
yedi atanı bilesin – yedi ceddini biliyomusun diye soruyor kırgız
benim ata diyor kız
kança, kança tüp bar bilesin – ne kadar, ne kadar dibe gidiyosun biliyormusun diyor kırgız
benim atalar Romanyadan Nogayım ben diyor kız
“Nogay? aaa Nogay, Kırgız bu” diyor kırgız
“Tatar” diyor itiraz ediyor kız
“Tatarın bar, Kırgız, Manastan ketgende, Manas Nogay ” diyor kırgız – Tatarlığın var da, (asıl) Kırgız, Manastan gidersen (Kırgızsın, çünkü) Manas Nogay diyor, yakınlığı vurgulamaya çalışıyor.
Kısaca her şeye rağmen Kırgızlar Manasın Nogay olduğunu biliyorlar, hafızalarında saklı yaşıyor.
bu bilmece ile uğraşan bir başka yazı rusça google çevirisinden alıntılar.
Soyağacı verilerine göre, belirli bir Eştek’in Noigut, Solto ve Zhediger kabilelerinin ortak atası olduğu belirtilmelidir. “Eshtek” her zaman Nogaylarla ilişkilendirilmiştir. Ancak Noigutlar, Kıpçaklar ve Saluchi-Bulgachi’nin torunlarının (Kandy, Doolos, Teyit, Kesek, Boston, Kydyrsha) kabileleri ile birlikte İçkilik Kırgızlarının üç büyük aşiret birliğinden birinin parçasıydı. özel bir lehçe.
Dilbilimsel verilerin analizi, Nogaylar ve İçkilik Kırgızlarının aynı dili konuştuğunu göstermektedir ki buna Kırgız dilinin Mangıt lehçesi de diyebiliriz. Bu gerçek, Tien Shan Kırgızlarının Nogaylarla doğrudan bağlantısını ve geçmişte ortak bir tarih, dil ve kültürün varlığını kanıtlayan ana argümanlardan biri olarak kabul edilebilir.
*-*-*
Mangıtların Orta Asya’daki varlığının bir yankısı, “bacakların” önemli bir rol oynadığı Kırgız destanı “Manas”ta da görülebilir. Genel olarak antik çağ, Kırgız efsanelerinde “altın çağ” bazen “Nogay zamanları” olarak anılır [35.-s. 388;152.-S. 301.].
*-*-*
Sonuç olarak, Nogaylar, Azs ve Mangıtların aristokrat seçkinleri temsil ettiği Kırgız halkı içinde bir alt etno olarak kuruldu.
sonuç cümlesinden anlaşıldığı üzere yazı bilmeceyi farklı bir şekilde çözüyor, nogaylar kırgızlardı, kırgızistandan batıya gittiler diyor kısaca ve nihayetinde manas nogay ama kırgız oluyor.